2016_CBS_00435 - Cultuur. Musea en Erfgoed Antwerpen en Stadsarchief - Open data - Goedkeuring

De inkomsten van de stedelijke musea en erfgoedinstellingen voor het ter beschikking stellen van beeldmateriaal aan derden (reproducties) bedragen jaarlijks ongeveer 13.000,00 EUR. Deze inkomsten verlopen via de vzw Antwerpen Kunstenstad.

Het verlies aan inkomsten voor het Stadsarchief wordt beperkt geacht. De inkomsten verlopen via de stad. Het verlies kan gecompenseerd worden met een aantal aanpassingen aan de andere retributies of administratieve inkomsten zoals bij bruikleendossiers of filmopnames in het Felixpakhuis.

De stedelijke musea en erfgoedinstellingen en het stadsarchief hanteren momenteel retributies voor het gebruik door derden van hun digitale en gedigitaliseerde collectiestukken en archieven, conform het geldende retributiereglement op kopieën en reproducties, goedgekeurd door de gemeenteraad op 19 november 2013 (jaarnummer 672) en gewijzigd op 27 april 2015 (jaarnummer 211) en 14 december 2015 (jaarnummer 697). In het kader van het gewijzigde decreet over het hergebruik van overheidsinformatie stellen de stedelijke musea en erfgoedinstellingen en het stadsarchief voor om vanaf 1 maart 2016 hun digitale en gedigitaliseerde collectiestukken en archieven gratis ter beschikking te stellen van derden.

Op 3 juni 2015 keurde het Vlaams Parlement het aangepaste decreet over het hergebruik van overheidsinformatie goed. Op 12 juni 2015 werd dit bekrachtigd door de Vlaamse Regering en op 30 juni 2015 gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Aanleiding voor de aanpassing van het decreet is de herziening van de Europese richtlijn 2013/37/EU inzake het hergebruik van overheidsinformatie, goedgekeurd door het Europees Parlement en de Raad op 26 juni 2013 (‘PSI-richtlijn’, PSI: public sector information).

De belangrijkste wijzigingen aan het decreet zijn:

• invoering van een algemeen recht op hergebruik van bestuursdocumenten (inclusief datasets), tenzij voor een aantal specifieke gevallen zoals bepaald in het decreet;
• de vergoeding voor hergebruik wordt in regel beperkt tot de marginale kosten voor vermenigvuldiging, verstrekking en verspreiding. Uitzonderingen zijn mogelijk in een beperkt aantal gevallen;
• uitbreiding van het toepassingsgebied met bibliotheken (met inbegrip van universiteitsbibliotheken), musea en archieven. Zij volgen echter een afwijkend regime: geen verplichting, hogere vergoeding dan marginale kosten en exclusiviteitsovereenkomsten in het kader van digitaliseringsprojecten zijn toegelaten;
• gebruik van modellicenties met minimale voorwaarden voor hergebruik door alle overheden in Vlaanderen tenzij dit om juridische, technische of andere heel gegronde redenen niet kan;
• er wordt zoveel als mogelijk gebruik gemaakt van open en machinaal leesbare formaten;
• er worden maatregelen genomen die het zoeken naar voor hergebruik beschikbare informatie (inclusief datasets) vereenvoudigen, zoals overzichtslijsten en portaalsites;
• om ook de uitwisseling van bestuursdocumenten (inclusief datasets) tussen overheden te vereenvoudigen, wordt het decreet over het elektronische bestuurlijke gegevensverkeer (‘e-gov decreet’) gewijzigd.

Op 30 maart 2012 (jaarnummer 3208) legde het college de krijtlijnen voor een open datastrategie vast. Het college sprak af dat alle entiteiten van de groep stad Antwerpen hun actieve medewerking verlenen aan het verzamelen, klaarmaken en ter beschikking stellen van open data.

De stedelijke musea en erfgoedinstellingen en het stadsarchief stellen voor om vanaf 1 maart 2016 het hergebruik van hun digitale en gedigitaliseerde collectiestukken en archieven die vrij zijn van auteursrecht gratis toe te staan aan derden. Enkel voor het aanmaken van nieuw materiaal zal een retributie gevraagd worden, conform het geldende retributiereglement op kopieën en reproducties (goedgekeurd door de gemeenteraad op 19 november 2013 (jaarnummer 672) en gewijzigd op 27 april 2015 (jaarnummer 211) en 14 december 2015 (jaarnummer 697). Dit is dus een maximale interpretatie van het open data principe. Het voornoemde retributiereglement zal in een apart besluit aangepast worden, met name het schrappen van de vermelde reproductiekosten met betrekking tot het stadsarchief.

Dit versterkt de ambities van de stad op vlak van open data en versterkt de internationale uitstraling en bekendheid van de collectie Antwerpen.

Internationaal is er in de cultureel-erfgoedsector een tendens om digitale en gedigitaliseerde collectiestukken en archieven meer en meer gratis ter beschikking te stellen. In vergelijking met de omringende buurlanden en in Vlaanderen wordt Antwerpen één van de koplopers door haar materiaal gratis voor zowel niet-commercieel als commercieel gebruik ter beschikking te stellen. De Antwerpse instellingen sluiten zich hiermee aan bij bijvoorbeeld het Rijksmuseum in Nederland.
Lukas-Art in Flanders, verantwoordelijk voor het digitale beeldbeheer van (top)werken uit het Vlaamse kunsterfgoed, stelt het door hen aangeboden beeldmateriaal gratis ter beschikking voor studiedoeleinden, educatieve toepassingen en privégebruik (geen hoge resolutie). Ook de beeldbank van de belangrijkste Franse musea (Musée du Louvre, Musée d'Orsay, chateaux de Versailles,..) werkt sinds oktober 2015 op deze manier. De belangrijkste Britse musea maken eveneens een onderscheid tussen niet-commercieel (gratis) en commercieel gebruik (betalend).
Ook de archiefsector in binnen- en buitenland volgt dezelfde trend als de cultureel-erfgoedsector, en maakt van open data een speerpunt omdat archieven hiermee een extra dimensie in bruikbaarheid krijgen. 

De opstart van het nieuwe digitale bestandbeheerssysteem (DAMS) voor het beheer van de digitale en gedigitaliseerde collectiestukken van de stedelijke musea en erfgoedinstellingen biedt een kans om de overstap naar het gratis beschikbaar stellen van materiaal te realiseren. In februari 2016 is het DAMS online toegankelijk voor het grote publiek. In het DAMS kan de gebruiker hetzelfde materiaal raadplegen als in de huidige beeldbank. Materiaal waarop geen auteursrecht rust, kan de DAMS-gebruiker vanaf 1 maart 2016 kostenloos downloaden. Het raadpleegbare materiaal in DAMS zal aangroeien in 2016 en de daaropvolgende jaren, met als doel de collectie Antwerpen maximaal ter beschikking te stellen.

Het digitale depot van het Stadsarchief laat nu reeds via haar kanaal de rechtstreekse raadpleging van digitale en gedigitaliseerde archieven toe. Het college heeft met de beslissing over de actieve openbaarheid van digitale openbare archieven en bestuursdocumenten op 19 juni 2015 (jaarnummer 5613) mogelijk gemaakt dat geïnteresseerden zonder registratie deze archieven kunnen bekijken en afladen. Op http://opendata.antwerpen.be/ is reeds een beperkte dataset van de foto’s van het Stadsarchief beschikbaar. De metadata van reeksen dossiers of bijzondere archiefdocumenten zijn eveneens vrij te downloaden (als een xls-bestand). De openbare digital born bestuursdocumenten die vrij te downloaden zijn, worden aangeboden in hun oorspronkelijk formaat en in een open formaat; gedigitaliseerde openbare bestuursdocumenten zijn vrij te downloaden in een raadplegingsformaat (bijvoorbeeld jpg, pdf, mp3). Voor het verkrijgen van andere formaten en voor ander dan persoonlijk gebruik, geldt in het Stadsarchief een retributiereglement. Deze retributies zullen niet meer gelden, alleen auteursrechten die veelal bij derden berusten blijven gelden.

Open data

‘Open data’ houdt in dat niet-persoonsgebonden gegevens beschikbaar zijn in voor iedereen leesbare formaten. Het zijn gegevens die door de overheid verzameld worden in het kader van haar openbare taak en waar geen of minimale beperkingen op rusten. Bovendien zijn die gegevens elektronisch beschikbaar en wordt gebruik gemaakt van open standaarden.

Data openstellen heeft verschillende voordelen:

• open data zorgt voor grotere transparantie over de werking van de overheid;
• open data zorgt ook voor meer efficiëntie zowel binnen en tussen overheden als bij bedrijven en organisaties extern aan de overheid;
• open data leidt tot slot ook tot innovatie en het ontstaan van nieuwe en vernieuwende producten en diensten.

Open data vormen een belangrijk onderdeel van een open en innovatieve overheid. Op verschillende beleidsniveaus – zowel Europees, federaal en Vlaams – wordt nu actief gewerkt aan een proactieve open datastrategie. De stad Antwerpen beschikt over vele data en wil daarom een actieve strategie nastreven in het vrij gebruik en de herpublicatie van datasets.

Gewijzigd decreet over het hergebruik van overheidsinformatie

Een aantal wijzigingen in het decreet zijn specifiek voor musea, bibliotheken en archieven van toepassing.

• Artikel 4
  Voortaan geldt de verplichting voor elke instantie om hergebruik voor de bestuursdocumenten waarover ze beschikt toe te staan, zowel voor commerciële als niet commerciële doeleinden, overeenkomstig de voorwaarden van het decreet. De verplichting geldt niet voor bibliotheken, met inbegrip van bibliotheken van instellingen voor hoger onderwijs, musea en archieven. Zij bepalen autonoom of en onder welke voorwaarden hergebruik voor zowel commerciële als niet-commerciële doeleinden is toegestaan voor de bestuursdocumenten waarover zij beschikken en waarop de betrokken instanties de nodige rechten hebben om hergebruik toe te staan.
• Artikel 6
  Indien door bibliotheken, met inbegrip van bibliotheken van instellingen voor hoger onderwijs, musea en archieven een vergoeding wordt gevraagd, mogen de totale inkomsten uit het verstrekken van toestemming voor hergebruik niet hoger zijn dan de kosten van de verzameling, productie, vermenigvuldiging, verspreiding, conservering en vereffening van rechten, vermeerderd met een redelijk rendement op investeringen. De vergoeding wordt bovendien berekend overeenkomstig de boekhoudkundige beginselen die op de betrokken instanties van toepassing zijn. De Vlaamse Regering kan daarvoor de nodige verduidelijkingen uitwerken.
• Artikel 10 
  In het geval van onvoorwaardelijk hergebruik, stelt de instantie uiterlijk binnen een termijn van dertig kalenderdagen na de aanvraag de bestuursdocumenten in kwestie ter beschikking van de aanvrager. In het geval van voorwaardelijk hergebruik, bezorgt de instantie aan de aanvrager de van toepassing zijnde modellicentie. Als de instantie van de modellicenties afwijkt, dan bezorgt de instantie de motivering van die afwijking aan de aanvrager samen met een voorstel van licentie met andere voorwaarden. Iedere beslissing wordt geregistreerd. Bibliotheken, met inbegrip van bibliotheken van instellingen voor hoger onderwijs, musea en archieven zijn niet verplicht om bij een afwijzende beslissing van de instantie een verwijzing op te nemen naar de natuurlijke of rechtspersoon bij wie de intellectuele eigendomsrechten berusten, als die bekend is, of naar de licentiegever van wie zij de bestuursdocumenten hebben verkregen.
• Artikel 11 
  Voor digitalisering van culturele hulpbronnen geldt dat de periode van exclusiviteit in het algemeen niet langer dan 10 jaar duurt. Als de periode meer dan 10 jaar bedraagt, wordt de duur ervan periodiek getoetst. Die regelingen die exclusieve rechten toekennen, zijn transparant en worden openbaar gemaakt. Ook wordt in de desbetreffende overeenkomst vastgesteld dat de instantie gratis een kopie van de gedigitaliseerde culturele hulpbronnen krijgt. Die kopie is na afloop van de exclusiviteitsperiode beschikbaar voor hergebruik. Exclusiviteitsregelingen die al bestaan op 1 juli 2005 en die niet voor een uitzondering omwille van het verlenen van een dienst van algemeen belang in aanmerking komen, worden aan het eind van het contract of in elk geval uiterlijk 31 december 2008 beëindigd. Exclusiviteitsregelingen die al bestaan op 17 juli 2013 en die niet voor een uitzondering omwille van het verlenen van een dienst van algemeen belang of de digitalisering van culturele hulpbronnen in aanmerking komen, worden aan het eind van het contract of in elk geval uiterlijk 18 juli 2043 beëindigd.

Het aangepaste decreet geeft de bibliotheken, musea en archieven een aantal mogelijkheden om af te wijken van de open data regels voor overheidsinstanties. De stedelijke musea en erfgoedinstellingen en het Stadsarchief stellen voor om geen gebruik te maken van de voorziene uitzonderingen.

Decreet tot wijziging van het decreet van 27 april 2007 betreffende het hergebruik van overheidsinformatie en het decreet van 18 juli 2008 betreffende het elektronische bestuurlijke gegevensverkeer (Belgisch Staatsblad 30 juni 2015).