2020_CBS_04131 - Bemalingsstrategie - stad Antwerpen - Kennisneming

De zoektocht naar een  regelgevend kader voor tijdelijke bemalingen kan een antwoord bieden op verschillende uitdagingen die periodes van droogte en waterschaarste met zich meebrengen voor grondwatergevoede groengebieden en stadsvijvers. Opgepompt grondwater dat momenteel vaak in de riolering geloosd wordt, kan gericht ingezet worden om waterschaarste aan te pakken in parken en vijvers.

Bestaande wetgeving

De huidige Antwerpse bouwcode stelt, in lijn met de Vlarem II-milieuwetgeving, dat bemalingen in de eerste plaats moeten worden aangesloten op een retourbemaling, infiltratievoorziening of oppervlaktewater (artikel 42). De bouwcode laat evenwel uitzonderingen toe indien dit om technische redenen niet haalbaar is. Op die uitzondering wordt vaak een beroep gedaan, aangezien het binnen de dicht bebouwde stadsdelen vaak niet mogelijk is het opgepompte water binnen het eigen perceel opnieuw te laten infiltreren.

Voorliggend plan van aanpak en bijhorende beslissingsboom vormen de eerste aanzet van een bemalingsstrategie met als doel een gerichte aanpak om opgepompt grondwater in te schakelen om de voeding van stadsvijvers te bevorderen, watergebonden natuur te herstellen of ondersteunen tijdens periodes van droogte en een verlaging van de grondwaterstand tegen te gaan. Ze werden uitvoerig besproken met de bevoegde interne stadsdiensten: Stadsontwikkeling/Publieke Ruimte, Stadsontwikkeling/Omgeving, Stadsbeheer/Groen en Begraafplaatsen en Maatschappelijke Veiligheid/Milieu-Interventie. Daarnaast werden ook water-link i.s.m. Aquafin, VMM en Ovam geconsulteerd.

Plan van aanpak

Om bovenvermelde doelstelling na te streven wordt op drie parallelle sporen gewerkt. Het eerste spoor zet in op het regelgevend kader, dat reeds deels in werking is. Sporen twee en drie leggen de focus meer op het operationele kader omtrent retourbemalingen en groenzones.

1  Regelgeving

Volgens de Vlaamse wetgeving bestaat de mogelijkheid om een omgevingsvergunning voor een bemaling pas aan te vragen bij start van de werken. De voorliggende bemalingsstrategie stelt voor om dit in Antwerpen strenger op te volgen. Zo zal de aanvrager van een omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen er bij voorbesprekingen of aanvraag bij vermoeden van een bemaling (groter dan 30.000 m³ op jaarbasis of dieper dan 4m onder maaiveld) reeds op gewezen worden dat de opmaak van een bemalingsstudie verplicht is en de vergunningsaanvraag voor een bemaling idealiter zo snel mogelijk ingediend wordt.

Bovendien wordt de aanvrager in eerste instantie gewezen op de verplichting van milderende maatregelen zoals ondergrondse diepwanden om de impact op het grondwaterpeil in de omgeving te beperken.

Tot slot stelt de bemalingsstrategie voor om gerichtere controles en handhaving toe te passen. Dit kan door de verplichting van een specifiek type debietmeter en digitale loggers op te nemen in de vergunningsvoorwaarden.

Voor het verstrengen van de maatregelen en bijhorend wetgevend kader wordt verder overleg opgestart tussen stedelijke en Vlaamse Overheid. Blijft het Vlaams wetgevend kader onvoldoende antwoord bieden, dan kan op termijn bekeken worden welke maatregelen kunnen worden verankerd in de bouwcode.

2  Stedelijke infiltratie

Indien invloedsbeperkende maatregelen niet volstaan om de bemalingsdebieten en impact te beperken dient ingezet te worden op her-infiltratie in de bodem. Binnen een stedelijke context is dit niet altijd even eenvoudig. Daarom stelt de bemalingsstrategie voor om hiervoor maximaal in te zetten op stadsvijvers en groenzones zoals parken. In eerste instantie zijn er vier parkstructuren geschikt om bemalingswater opnieuw te laten infiltreren in de ondergrond, zonder de bestaande boom- en groenstructuren of het historisch wensbeeld van het park te verstoren. Intra Muros zijn momenteel enkel het Stadspark en het natuurgebied Wolvenberg geschikt om (gezuiverd) bemalingswater naartoe te brengen. Langs de ringzone zijn ook de vijvers van de Mastvest en Brilschans geschikt.

Verder onderzoek moet uitmaken of er in de resterende parken Intra Muros toch een continue aanvoer van bemalingswater mogelijk is zonder dat dit nadelige gevolgen heeft voor de wortelzones van bomen en natuur in deze parken. Dit zal steeds een structurele ingreep (grondwerken) vergen.

Het grondeninformatieregister van OVAM toont dat de ondergrond in Antwerpen vaak verontreinigd is. Bemalingen en bijhorende retourbemalingen kunnen bovendien zorgen voor ondergrondse  verplaatsing of de verspreiding van die bodemverontreiniging. De voorkomende vervuilingen in de ondergrond zijn zeer divers en vereisen vaak een specifieke zuivering. De minimumkwaliteitseis alvorens water in een park of groenzone te kunnen lozen is viswaterkwaliteit. Alvorens het water te retourneren zal steeds een deskundige moeten worden ingeschakeld om de graad van vervuilingen en bijhorende zuiveringseisen en haalbaarheid van de zuivering in te schatten.

3  Watertransport

Water-link onderzocht i.s.m. Aquafin de technische, ruimtelijke en financiële haalbaarheid van een ondergronds netwerk om retourbemaling richting de geschikte parkstructuren te faciliteren. Ze hebben in kaart gebracht welke mogelijkheden er zijn om permanente en tijdelijke waterleidingen aan te leggen in het bestaande rioleringsstelsel. In functie van de doelstelling van de bemalingsstrategie selecteerden ze enkele prioritaire rioleringskokers waar een permanente buis mogelijkheden biedt om groenzones en stadsvijvers te bevloeien. Een van deze assen betreft de as tussen de bemaling van Den Bell en de vijver van het Stadspark, bestaande uit de Paleisstraat, Justitiestraat en Van Breestraat. Via die as kan in eerste instantie het bemalingswater van Den Bell als waterbron voor de vijver dienen en kunnen op termijn ook andere bemalingen op aansluiten en de vijver mee voeden.

Het watertransport moet in eerste instantie maximaal ondergronds voorzien worden. Voor bovengrondse retourbemalingen moet steeds een aanvraag ingediend worden voor een tijdelijke inname van het openbaar domein. Deze dient afgestemd te worden met de bevoegde stedelijke diensten.

Beslissingskader

In 2019 publiceerde de Vlaamse Milieumaatschappij nieuwe richtlijnen voor bemalingen  ter bescherming van het milieu. Deze vormen de basis voor een nieuw beslissingskader op maat van de stad Antwerpen, dat gehanteerd zal worden bij de evaluatie van vergunningsaanvragen. De drie parallelle sporen van de bemalingsstrategie worden samengevat in dit beslissingskader. De focus ligt in eerste instantie op de verplichting om invloedsbeperkende maatregelen te nemen en zo de impact van een bemaling op de grondwaterstand in de omgeving te minimaliseren. In tweede instantie wordt gekeken naar mogelijke retourbemalingen in situ, naar oppervlaktewater zoals een stadsvijver of naar een watergebonden natuurgebied.

Op 24 mei 2019 (jaarnummer 4232) nam het college kennis van de studieopdracht betreffende de mogelijke watertoevoer en inrichting van de vijver van het Stadspark. Deze technische conceptstudie beschrijft verschillende scenario’s voor een nieuwe watertoevoer voor de vijver. Het studiebureau gaf in die studie aan dat het bemalingswater van Den Bell de meest aangewezen optie is om een permanente watertoevoer voor de parkvijver te bekomen.

Om bouwwerken in droge omstandigheden te kunnen uitvoeren wordt de grondwaterstand vaak lokaal verlaagd door het grondwater tijdelijk weg te pompen. Hoewel het in eerste instantie verplicht is om bij vergunningsplichtige bemalingen het grondwater te retourneren, is dit in de praktijk vaak niet haalbaar wegens plaatsgebrek, aanwezige vervuilingen of andere technische moeilijkheden.

Op 6 maart 2020 (jaarnummer 1752) keurde het college het onderzoek naar droogte en waterschaarste goed. Deze studie brengt de uitdagingen rond waterbeschikbaarheid in het kader van klimaatverandering in beeld. Met dit besluit gaf het college opdracht aan Stadsontwikkeling/Publieke Ruimte en Stadsontwikkeling/Omgeving om een bemalingsstrategie uit te werken met als doel de impact van bemalingen op de grondwaterstand te beperken en het aandeel geretourneerd bemalingswater te laten toenemen om gericht waterschaarste aan te pakken.