2020_CBS_08337 - De Grote Verbinding. Ringpark Groene Vesten - Conceptontwerp - Goedkeuring

Het voorliggende conceptontwerp is het resultaat van de besprekingen tijdens drie Werkbanken (maart, mei en juni 2020), diverse thematische werkbanken, werksessies en werkateliers.

Fasering

Van januari tot augustus 2020 werd het conceptontwerp voor het Ringpark Groene Vesten opgemaakt.

In het najaar van 2020 en het eerste kwartaal van 2021 wordt het landschapsontwerp voor het volledige projectgebied (op niveau schetsontwerp) uitgewerkt. Op het einde van de fase landschapsontwerp wordt een faseringsplan opgemaakt. In het faseringsplan wordt  bepaald welke delen van het projectgebied binnen het beschikbare uitvoeringsbudget gerealiseerd zullen worden, dit zijn de zogenaamde realiseerbare deelprojecten. Voor de realiseerbare deelprojecten wordt in 2021-2022 een voorontwerp en definitief ontwerp opgemaakt, waarna deze deelprojecten in uitvoering zullen gaan.

Conceptontwerp

Het voorliggende conceptontwerp wordt ter kennisname aan het college voorgelegd. 

De conceptnota bestaat uit drie delen:

• Deel I - visienota
  • Nervatuur;
  • Levendige randen;
  • Park Groene Vesten.
• Deel II - randvoorwaardennota, dit betreft een beschrijving van de bestaande toestand en technische randvoorwaarden
  • Nutsleidingen;
  • Geplande projecten in nabijheid van het projectgebied;
  • Ecologie;
  • Evaluatie geluidsberm in Borgerhout;
  • Hydrologie;
  • GIS-gebiedsoverzicht.
• Deel III - fundamentele onderzoeksvragen 
  • Ontvlochten ringtracé/transitielandschap;
  • Leefbaarheidsmaatregelen;
  • Verbindingen;
  • Water.

Onderstaande concepten worden ter goedkeuring aan het college voorgelegd: 

Deel I - visienota

• Nerven
  • De nerven zijn verbindingen of toegangen die vanuit de aanliggende wijken mensen op een kwalitatieve manier naar het Ringpark begeleiden. De nerven worden binnen het projectgebied verder uitgewerkt, buiten het projectgebied ligt hier geen ontwerpopdracht binnen deze opdracht. De nerven buiten het projectgebied zijn louter illustratief en worden in een vervolgtraject vastgelegd. Gelet de schaal van deze opgave en de noodzakelijke afstemmingen met andere doelstellingen (klimaatplan, groenplan, buurtleefbaarheidsaanpak, enzovoort) loopt deze verdere uitwerking een afzonderlijk traject.
  • Binnen de Werkbank is er heel veel enthousiasme voor de nerven door het ontwerpteam voorgesteld. Er zijn acht nerven die het potentieel hebben om in het verlengde met een (al dan niet bestaande) brug een verbinding te realiseren 'over de ring'. Drie bruggen zijn strategisch aangezien ze zorgen voor een maasverkleining en de aanliggende wijken of de bestaande groene parkruimtes met elkaar verbinden. Deze drie bruggen bevinden zich ter hoogte van Desguinlei-Mastvest (nerf 1), Berchembrug thv Park Brialmont (nerf 3) en Borgerhout intramuros-Joe Englishstraat (nerf 7). Het college beslist om de haalbaarheid van deze drie bruggen te onderzoeken.
  • Op dit moment is niet voorzien dat de nerven met de leefbaarheidsmiddelen gefinancierd zullen worden.
• Levendige randen
  • Het ontwerpteam onderschrijft de uitgangspunten van de studie stad maken over de ring van het team Stadsbouwmeester en formuleert aanvullend een aantal landschappelijke aanbevelingen vanuit het Ringpark Groene Vesten. De finale uitwerking van de stadsranden behoort niet tot de opdracht van het ontwerpteam. De aanbevelingen zullen verder meegenomen worden in het iteratief proces van het proces stad maken over de ring. 
• Conceptontwerp
  • Het conceptontwerp zoekt een evenwicht tussen het metropolitane karakter (Singellandschap, stationsomgevingen, de stedelijke en culturele knopen) en de lokale schaal (de parken, wijkcentraliteiten en buurtdiensten). Zowel de continuïteit in de langsrichting als het versterken van de dwarsrichtingen zijn daarom belangrijk. 
  • In de continuïteit van het park wordt een ritme bepaald door de afwisseling van parken - de zogenaamde Vestenparken - en de landschappelijke tussenstukken - het bosschagelandschap (cfr. beeldkwaliteitsplan Groene Singel).
  • In het conceptontwerp wordt 'een vastberaden reeks' van vijf Vestenparken - vijf fronten, vijf fortgrachten en vijf wijkparken - geformuleerd die overeenkomt met de historische schansen van de Brialmontomwalling: Mastvest-Desguinlei, Nachtegalenpark, Park Brialmont, groen ruimte ter hoogte van Berchem station (extramuros) en Luisbekelaar-Nieuw Zurenborg. Deze groene superstructuren lopen door aan beide zijden van de ring, maar zijn vandaag nog niet allemaal mentaal en fysiek verbonden. De groene superstructuren worden in de langsrichting verbonden met een lineair parklandschap. Deze concepten worden in het landschapsontwerp verder uitgewerkt.

Deel III - fundamentele onderzoeksvragen

• Ontvlochten ringtracé/transitielandschap
  • In opdracht van de intendant werd in 2017 door ARUP een tweedimensionale studie over de toekomstige ligging van ontvlochten ringweg uitgevoerd, de zogenaamde 'wedstrijdvariant'. In afwachting van de resultaten van een uitgebreide Ringstudie R1 Zuid, wordt deze wedstrijdvariant van de ontvlochten ringweg als basis gebruikt om de randen van het Ringpark Groene Vesten af te bakenen. In de Werkbank werd als uitgangspositie genomen dat de leefbaarheidsmaatregelen zo dicht mogelijk tegen de bestaande ringweg gerealiseerd worden. Hierdoor zijn de genomen maatregelen het meeste effectief en dit resulteert in een zo groot mogelijk bruikbare parkruimte.  
  • Landschap wordt opgedeeld in permanent landschap, ingesloten landschap en transitielandschap. Het permanent landschap valt buiten de buffer van de 'wedstrijdvariant' van de ontvlochten ringweg. In dit gebied hebben de investeringen een permanent karakter. Het ingesloten landschap betreft de restruimtes die ingesloten zijn door snelweginfrastructuur. Het transitielandschap krijgt bij de aanleg van de ontvlochten ringweg en de overkapping een nieuwe invulling. In dit gebied aanvaarden we dat de gedane investeringen mogelijk tijdelijk zijn. Het transitielandschap wordt bij inrichting evenwaardig beschouwd als het permanent landschap, waarbij kostenefficiënte en circulaire investeringen in het transitielandschap geprefereerd zijn.
• Leefbaarheidsmaatregelen
  • De leefbaarheidsmaatregelen naast de ring worden maximaal ingezet voor de zones met de grootste baten. Er is een differentiatie in de maatregelen op basis van ruimtelijke mogelijkheden en  specifieke doelen, met name het beschermen van de eerstelijnsbebouwing het dichtst bij de ring en groene verblijfsruimtes. 
  • Op de middenberm van de ring wordt maximaal ingezet op geluidsschermen, indien dit technisch mogelijk is. 
  • Overkragingen worden niet verder in beschouwing genomen als leefbaarheidsmaatregel. Deze zijn te kostelijk en weinig duurzaam in relatie met een toekomstige overkapping.
  • De continuïteit van de leefbaarheidsmaatregelen is belangrijk. Bij op- en afritten dient een overlapping te zijn van bermen en schermen.
  • Het conceptontwerp schuift drie leefbaarheidsmaatregelen – bermen, geluidsmuren en geluidsschermen – naar voren, die en in het landschapsontwerp uitgetekend worden.
• Verbindingen
  • De positie van het Ringpad (ringfietspad en naastliggend voetpad) varieert in transitie- en permanent landschap (scenario 3). Waar mogelijk wordt het Ringpad zo dicht mogelijk tegen de leefbaarheidsmaatregelen gepositioneerd. Deze optie laat de meeste vrijheid naar voortschrijdend inzicht, landschappelijke integratie, wensen en optimalisaties toe.
  • In de langsrichting voorziet het Ringpad in bijkomende ongelijkvloerse onderdoorgangen (onder bestaande bruggen of als 'connecterende vallei') en vijf nieuwe bruggen om een efficiënte zachte verbinding te creëren. Deze verbindingen en mogelijke varianten (inclusief het concept van de connecterende vallei) worden in het landschapsontwerp verder onderzocht.
  • In de langsrichting van het Singelpad worden geen bijkomende ongelijkvloerse verbindingen voorzien.
• Water
  • De ambities uit de Ringstudie Water en Energie worden bevestigd en overgenomen, daar waar nodig verfijnd en toegepast op het Ringpark. De drie parallelle watersystemen (ringzone, intra- en extramuros) blijven behouden. 
  • Het waterlandschap wordt opgedeeld in segmenten. Per segment vloeit het hemelwater gravitair af, echter zijn de segmenten niet steeds functioneel (gravitair) met elkaar verbonden. Er worden overlopen voorzien naar het parallelle watersysteem van de ringzone.
  • Een visueel continu wadisysteem (Ringwadi en Singelwadi) wordt gecreëerd om het hemelwater te bufferen en lokaal te laten infiltreren. Deze wadi's spelen in op het  waterbewustzijn. Deze wadi's zijn functioneel door overlopen bij piekdebieten verbonden. Kunstmatige ingrepen worden beperkt tot enkel waar nodig om de wadi’s te verbinden. 
  • Zoveel mogelijk water wordt lokaal gebufferd en geïnfiltreerd. Hemelwater wordt enkel wanneer nodig verder afgevoerd. Het Ringpark voorziet in zijn eigen waterhuishouding. Waar mogelijk wordt bijkomende capaciteit ingezet om in de toekomst het hemelwater van aanliggende wijken (deels) te kunnen bufferen. Bij de opmaak van het landschapsontwerp wordt ruimtelijk onderzocht hoeveel hemelwater maximaal kan gebufferd worden. Het Ringpark legt randvoorwaarden op naar de aanliggende wijken over de hoeveelheid te bufferen hemelwater (volume en debieten).
  • In het Ringpark wordt in het landschapsontwerp nog geen buffering voorzien voor de toekomstige overkapping. Het ontwerp van de overkapping is momenteel nog niet gekend en moet maximaal voorzien in zijn eigen waterhuishouding.

Het ontwerpproces wordt in het kader van De Grote Verbinding en in samenwerking met de partner overheid Agentschap Wegen en Verkeer - afdeling Antwerpen en het team intendant gevoerd. Het conceptontwerp is het resultaat van een co-creatief en participatief proces waarbij diverse stakeholders en actoren betrokken zijn. 

In de Werkbanken zijn diverse stakeholders vertegenwoordigd: opdrachtgever, ontwerpteam, team intendant, partner overheid, diverse stadsdiensten, burgerbewegingen en belanghebbenden (onder andere Agentschap Natuur en Bos, Provincie Antwerpen, Vervoersregio Antwerpen en Natuurpunt), alsook enkel vertegenwoordigers uit de werkateliers. Tijdens een co-creatief proces worden in de schoot van de Werkbank de ontwerpstappen met de diverse stakeholders afgestemd en naar consensus gezocht.

Met een specifieke groep van een 30-tal omwonenden - de zogenaamde Vestenbouwers - wordt maandelijks over het ontwerp tijdens de werkateliers afgestemd. Er werden drie online werkateliers (in april, mei en juni) en een fietstocht georganiseerd. 

Tijdens de fase van het conceptontwerp zijn er bijkomend informatie- en participatiemomenten gehouden: 

• open moment op 4 maart 2020; 
• expeditie Ringpark Groene Vesten in augustus 2020 - een fietstocht doorheen het projectgebied;
• online participatie.

De Grote Verbinding

Met ‘De Grote Verbinding’ bouwt de stad Antwerpen aan haar internationale reputatie als stad en regio waar het goed is om te wonen, te werken, te ondernemen en op bezoek te komen. De Oosterweelverbinding maakt de Antwerpse Ring rond en de overkapping stuurt de auto’s onder de grond. Zo zorgt de stad Antwerpen voor een betere mobiliteit voor Vlaanderen en wordt de stad weer één geheel met meer groen en schonere lucht.

De afgelopen jaren hebben de stad Antwerpen, het Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht, de burgerbewegingen, Lantis en andere Vlaamse partners, samen met de intendant voor de Oosterweelverbinding, de plannen vormgegeven. Tijdens de uitvoering zetten zij samen zoveel mogelijk lokaal talent aan het werk.

Aanleiding

De gemeenteraad keurde op 22 november 2016 (jaarnummer 749) de overeenkomst tussen het Vlaams Gewest, BAM (Lantis), het Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht en de stad Antwerpen over de heroriëntering van de Oosterweelmiddelen naar flankerende maatregelen en stedelijke leefbaarheidsprojecten goed.

Het college bekrachtigde op 29 juni 2018 (jaarnummer 6145) de selectie van 18 projecten en vier reserveprojecten als eindresultaat van het proces “Over de Ring” onder leiding van intendant Alexander D’Hooghe. Naast deze Ringprojecten is 10,5 miljoen euro voorzien voor verder studiewerk rond onder andere het verkeerskundig systeem op de zuidoostelijke ring, tunnelveiligheid, multimodale knopen en overkappingskansen voor de volgende fasen.

De gemeenteraad keurde op 17 december 2018 (jaarnummer 788) de samenwerkingsovereenkomst goed tussen de stad Antwerpen en AG VESPA voor vier projectclusters in het noorden die direct gerelateerd zijn aan de Oosterweelverbinding. Voor de projectcluster “Zuidoostelijk bermenlandschap” (huidige naam: "Ringpark Groene Vesten"), wordt afgesproken om deze nog in onderling overleg toe te wijzen.

Het college keurde op 6 september 2019 (jaarnummer 7156) de projectdefinitie en het bestek van voor de deelopdracht 'Ringpark Groene Vesten' goed. Het college keurde goed dat AG VESPA op basis van het bestek de volledige plaatsingsprocedure van de deelopdracht 'Ringpark Groene Vesten' in eigen naam voor de vaste gedeelten en in naam van de stad Antwerpen (inclusief verzelfstandigde entiteiten) voor de voorwaardelijke gedeelten zou voeren. Het college keurde goed dat AG VESPA de uitvoering van de deelopdracht ‘Ringpark Groene Vesten’ in eigen naam en voor rekening van de stad Antwerpen zal aansturen en opvolgen tot en met de oplevering van de vaste gedeelten van de deelopdracht.

Het college keurde op 10 januari 2020 (jaarnummer 268) het projectbudget voor de eerste fase van het leefbaarheidsproject Ringpark Groene Vesten (gelijklopend met de vaste gedeelten van de ontwerpopdracht) voor een bedrag van 4.588.679,46 euro inclusief btw goed. Het projectbudget bestaat uit: ereloon ontwerpteam vaste gedeelten: 2.301.299,00 euro inclusief btw (op basis van offerte) en technische studies, in-situ proeven en coördinatie: 2.287.380,46 euro inclusief btw (geraamd bedrag).

Het college keurde op 24 april 2020 (jaarnummer 3629) goed dat AG VESPA, als gedelegeerd bouwheer van de stad, het 'Voorwaardelijk Gedeelte 15. Bijkomend onderzoek en ondersteuning’ van de deelopdracht 'Ringpark Groene Vesten' kan lichten tijdens de aansturing van de vaste gedeelten en binnen het toegekende taakstellend budget en dat AG VESPA tevens bevoegd is om in uitvoering van het 'Voorwaardelijke Gedeelte 15' alle nodige handelingen te stellen binnen het toegekende taakstellend budget.

Ringpark Groene Vesten

De projectcluster Ringpark Groene Vesten is een bundeling van twee projecten uit 'Over de Ring' voor een budget van 78 miljoen euro: het 'Longitudinaal Ringpark' (23 miljoen euro) en 'Bermen van Knoop tot Lemanstraat' (55 miljoen euro). De projectcontour bevat de volledige ringruimte van gevel tot gevel tussen de binnen- en de buitenstad. De uiteinden worden begrensd door de Kolonel Silvertopstraat in het westen en de Tuinwijk Borgerhout (inbegrepen) in het noorden.

De ambitie voor het 'Ringpark Groene Vesten' is de realisatie van een ambitieus en verbindend grootstedelijk bermenpark in de ringzone dat:

1. de geluidshinder en de luchtverontreiniging van de infrastructuur in de ringzone vermindert voor de achterliggende woonwijken en parken door middel van grondbermen, geluidsschermen, overkragingen, kuilen, vegetatie en andere maatregelen;
2. veilige en royale fiets- en voetgangersverbindingen biedt in de langsrichting in de vorm van een ontvlecht ringfietspad en in de dwarsrichtingen;
3. een aaneengesloten water- en energiesysteem draagt in functie van de achterliggende wijken;
4. een ecologische verbinding vormt in de langsrichting en in de dwarsrichtingen;
5. ingeschakeld wordt als recreatieve ruimte voor de buurt en stad.

Het toekomstbeeld voor de zuidelijke ringweg is een zo volledig mogelijke overkapping met daaronder een gescheiden verkeerssysteem van de E19 tot de E313. Het leefbaarheidsproject ‘Ringpark Groene Vesten’ heeft de bedoeling om in afwachting daarvan al belangrijke positieve leefbaarheidseffecten te genereren voor de naburige wijken door op de leefbaarheidsmaatregelen voor lucht- en geluid en door op de modal shift met het vernieuwde ringfietspad in te zetten. Bij voorkeur zijn deze maatregelen meteen een voorbereidend werk op een toekomstige grootschalige overkapping.

In het meerjarenplan 2020-2025 is een budget van 4.588.679,46 euro ingeschreven op 2LMS010102M01459/5291630000/224 en 2LMS010102M01466/5291630000/224. 

De opdracht wordt door AG VESPA in eigen naam en voor rekening van de stad Antwerpen uitgevoerd.