2021_CBS_05753 - Slimme Schakels. SWOU12159 - Strategie en plan van aanpak - Goedkeuring

Met de collegebeslissing van 12 mei 2017 (jaarnummer 4463) werden de bevoegdheden van de districtscolleges vastgelegd. Artikel 11 bepaalt dat het districtscollege bevoegd is voor lokale straten en pleinen.

Het college is bevoegd voor mobiliteit en bovenlokale budgetten.

Ambitie

Om te komen tot een meer evenwichtige verdeling en samenspel tussen de verschillende stedelijke vervoersmodi, wil stad Antwerpen letterlijk de drempels tussen de modi verlagen door te werken aan ‘Slimme Schakels’, de mobiliteitsknooppunten van de (zeer nabije) toekomst. Slimme Schakels zijn:

• goed ingepast in hun omgeving;
• prima bereikbaar en toegankelijk;
• goed intern georganiseerd qua zichtlijnen en looplijnen;
• vlot ‘leesbaar’ en herkenbaar;
• bieden (real-time) informatie over OV en deelsystemen;
• hebben een mobiliteitsaanbod dat helemaal past bij hun rol (met ruime en veilige fietsenstallingen, deelmobiliteit, enzovoort);
• aantrekkelijk dienstenaanbod (pakjesmuur, lockers, enzovoort);
• zijn zeer comfortabel;
• enzovoort.

Door een efficiënte en kwaliteitsvolle aanleg en inrichting van de knooppunten kan de reiziger tijd winnen, wordt er tegemoetgekomen aan de kwaliteits- en comforteisen tijdens de deur-tot-deur verplaatsingen en vergroot de kans op een omschakeling naar combimobiliteit. Het combineren van verschillende vervoersmodi wordt zo een evidentie. Dit project vormt zo een belangrijk onderdeel van de strategie om te komen tot een modal split met maximaal 50% autoverkeer, zoals is vastgelegd in het Toekomstverbond en het Vlaams regeerakkoord.

De knooppunten zijn zeer divers van aard en van schaal  gaande van een buurtpunt tot een park and ride en vragen zowel een overkoepelende visie als een aanpak op maat.

Aangezien vandaag de meeste knooppunten nog zeer beperkt zijn qua uitrusting en inpassing, is er een zeer grote inhaalbeweging nodig om dit te realiseren. Antwerpen wil hierin een voortrekkersrol opnemen, in afstemming met de vervoerregio en de mobiliteitspartners.

Aanpak

De uitwerking van de Slimme Schakels vraagt een projectaanpak op verschillende sporen:

• selectie en categorisering van de beoogde Slimme Schakels volgens de definities van het gewestelijke beleidskader;
• verdere typering van de Slimme Schakels volgens hun gebruikersprofiel;
• opstellen van theoretische prestatie-eisen per categorie en type;
• quickscan van alle punten met quotering ten opzichte van de beoogde kwaliteit en oplijsting/inschatting van de werkpunten;
• opmaak prioritering en fasering, zoeken naar koppelkansen met lopende of geplande projecten;
• aanvullen straatmeubilaris (bijvoorbeeld lockerkasten, publieke fietspompen);
• huisstijl & signalisatie: richtlijnen Vlaanderen (in opmaak) afstemmen/aanvullen met stadsmeubilair in functie van wayfinding en uitstraling;
• opzetten evaluatiemethodiek en nulmeting en uitvoeren gebruikersevaluatie;
• digitale, interactieve ontsluiting van de Slimme Schakels;
• uitwerking, realisatie en evaluatie concrete pilootknooppunten;
• uitwerking en realisatie knooppunten eerste fase, namelijk punten in lopende projecten (voorbeeld P+R Merksem, Station Zuid) + prioritaire punten omwille van uitrol Basisbereikbaarheid + punten met vooral quickwins.

Selectie en categorisering

In samenspraak tussen de vervoerregio, stad Antwerpen en districten, zijn de locaties aangeduid waar op termijn een opwaardering tot Slimme Schakel beoogd wordt. Verspreid over het grondgebied van de stad zijn er zo’n 130 punten aangeduid.
Deze punten zijn ingedeeld in vier categorieën: interregionaal, regionaal, lokaal en buurt. Deze indeling is onder meer afhankelijk van (en indicatief voor) de (toekomstige) plaats van elk punt in het netwerk en de in elk punt aangeboden verbindingen.
De regionale en interregionale punten worden vastgelegd door de vervoerregioraad, in samenspraak met de betrokken gemeenten. De lokale punten en buurtpunten worden aangeduid door de lokale besturen, in samenspraak met de vervoerregio.

Op initiatief van stad Antwerpen is er daarnaast ook een indeling gemaakt in vijf types, afhankelijk van het overheersende doelpubliek:

1. instappunten: vooral gericht op omwonenden, het aantal bestemmingen in de onmiddellijke omgeving is relatief beperkt;
2. in/uitstappunten: gericht op omwonenden en bezoekers, het aandeel overstapbewegingen is relatief beperkt;
3. uitstappunten (of ‘bestemmingspunten’): vooral gericht op bezoekers, het aandeel omwonenden en overstapbewegingen is relatief beperkt;
4. uit-/overstappunten: gericht op bezoekers en overstappers, het aandeel omwonenden is relatief beperkt;
5. overstappunten: vooral gericht op overstapbewegingen, het aandeel omwonenden en bezoekers is relatief beperkt.

De huidige lijst met knooppunten, hun categorie en type wordt als bijlage toegevoegd aan dit besluit. Voor de lokale punten en buurtpunten blijft dit een werklijst, die nog kan aangepast worden waar nodig.

Uitrustingsniveau

Vanuit het Vlaams Gewest wordt een minimaal uitrustingsniveau vastgelegd voor de aanleg van een mobipunt:

• parkeerplaatsen indien nodig, waarbij er aangepaste en voorbehouden plaatsen voor personen met een beperking zijn;
• een fietsenstalling met ruimte voor buitenmaatse fietsen (onder andere bakfietsen);
• informatiedragers (onder andere zuilen);
• infrastructuur om data-uitwisseling mogelijk te maken.

Op initiatief van stad Antwerpen worden deze prestatie-eisen voor de mobipunten op Antwerps grondgebied (de Slimme Schakels) aangevuld en verfijnd per categorie en type van mobiliteitsknooppunt. Dit is een theoretische indeling, die gezien de grote variatie aan mobipunten steeds aan de praktijk moet getoetst en eventueel bijgesteld worden. Bij de concrete uitwerking van de specifieke mobiliteitsknooppunten worden de districten om advies gevraagd.

Het overzicht met prestatie-eisen per categorie en type wordt als bijlage toegevoegd aan dit besluit.

Prioritering

Gezien het grote aantal beoogde mobipunten is het nodig een prioritering op te maken. Om enerzijds tegemoet te komen aan de vele overstapbewegingen die eigen zijn aan het concept Basisbereikbaarheid, en anderzijds het gebruik van de park and rides te stimuleren, wordt voorgesteld prioriteit te geven aan de punten die het meest belangrijk zijn als overstappunten binnen het openbaar vervoer, en aan de punten die het meest belangrijk zijn als overstap tussen auto en openbaar vervoer (park and rides). Concreet zijn dit de punten van het type 4 en 5. Dit past ook in het kader van de Minder Hinder-aanpak aangaande de werken aan (onder meer) de Oosterweelverbinding. 

In een eerste fase wordt dus geen prioriteit gegeven aan de andere punten, met uitzondering van de punten waar zich koppelkansen voordoen met lopende of geplande projecten. De eerste punten waarvoor het traject wordt opgestart, zijn: Olympiade, Bist, Harmonie, Zwaantjes en Operaplein.

De punten die gelegen zijn langs een gewestweg worden volgens het besluit van de Vlaamse regering gerealiseerd door het gewest (Agentschap Wegen en Verkeer). Stad Antwerpen en het Vlaams Gewest hanteren samen dezelfde prioritering en prestatie-eisen.

In zitting van 28 januari 2019 (jaarnummer 42) keurde de gemeenteraad het bestuursakkoord 2019-2024 goed. Het bestuursakkoord vermeldt in resolutie 15: “De stad selecteert overstappunten en bouwt deze verder uit in samenspraak met zijn mobiliteitspartners. Superschakels waar vlot van vervoersmodus gewisseld kan worden, worden herkenbaar en comfortabel aangelegd, zodat je veilig en kwalitatief kan overstappen. Dit kunnen park-and-rides zijn, carpoolparkings voor auto en fiets of treinstations met parking voor auto en fiets.”

Ook Slim naar Antwerpen en het stedelijke mobiliteitsplan (goedgekeurd door de gemeenteraad op 2 maart 2015, jaarnummer 113) zetten in op combimobiliteit om een performant mobiliteitssysteem te bekomen met een beter evenwicht en samenspel van de verschillende vervoersmodi.

Stad Antwerpen verkreeg eind 2019 thematische projectsubsidies voor haar projectvoorstel rond ‘Slimme Schakels’ (indiening subsidieaanvraag goedgekeurd door het college op 14 juni 2019, jaarnummer 4977).

Parallel hiermee is op Vlaams niveau het decreet Basisbereikbaarheid bekrachtigd, waarmee het openbaar vervoer verder evolueert naar een overstapmodel. Het Vlaamse regeerakkoord bepaalt ook dat er actief werk moet gemaakt worden van kwalitatieve ‘mobipunten’, waar verschillende vervoersmodi vlot met elkaar verbonden worden. Binnen de vervoerregio Antwerpen geldt volgens de afspraken uit het Toekomstverbond én het regeerakkoord bovendien het streefdoel om tegen 2030 een modal split te bereiken met (gemiddeld over heel de vervoerregio) een autogebruik van maximaal 50%. Combimobiliteit is hierbij een belangrijk principe. Momenteel wordt binnen de vervoerregio gewerkt aan de plannota van het Routeplan 2030. Binnen de ‘gebiedsgerichte aanpak’ wordt daarin ook verdere uitwerking gegeven aan het concept van de mobiliteitsknooppunten.

Op 11 september 2020 keurde het Vlaams parlement het besluit van de Vlaamse regering over mobipunten goed. Hierin worden enkele elementen opgenomen:  

• de mobipunten worden onderverdeeld in verschillende categorieën (interregionale, regionale, lokale en buurtmobipunten);
• de minimale vereisten worden vastgelegd inzake uitrusting van de mobipunten;
• de nadere regels worden vastgelegd aangaande de financiering en de samenwerking.

Op 21 mei 2021 (jaarnummer 4032) keurde het college de overeenkomst goed voor de deelname aan het project Horizon 2020, waarbinnen onder meer gewerkt wordt aan slimme mobiliteitsknooppunten.

De punten die gelegen zijn langs een gewestweg worden volgens het besluit van de Vlaamse regering gefinancierd en gerealiseerd door het gewest (Agentschap Wegen en Verkeer). De punten die niet gelegen zijn langs een gewestweg worden gerealiseerd door de lokale overheid. Binnen stad Antwerpen wordt dit bovenlokaal gefinancierd, dus niet door de districten. Hiervoor zijn budgetten voorzien bij Stadsontwikkeling/Mobiliteit, MPA en Slim naar Antwerpen. Indien er Vlaamse subsidies worden verkregen voor de aanleg of herinrichting van mobipunten die niet langs gewestwegen gelegen zijn, zullen de subsidieontvangsten en -uitgaven via een subsidiefiche opgenomen worden in het budget.

Waar mogelijk wordt de realisatie van de Slimme Schakels wel geïntegreerd in lopende of geplande inrichtingsprojecten. De standaardkosten zoals aanleg voetpaden enzovoort worden dan gefinancierd vanuit het projectbudget, de extra kosten in het kader van het project Slimme Schakels kunnen gefinancierd worden vanuit het budget Slimme Schakels.

Voor de aanleg of herinrichting van mobipunten die niet langs gewestwegen gelegen zijn (en aan een aantal voorwaarden voldoen), kan de gemeente Vlaamse subsidies verkrijgen:

• 50% van de kostprijs voor de interregionale mobipunten, met een maximum van 500.000 EUR;
• 50% van de kostprijs voor de regionale mobipunten, met een maximum van 250.000 EUR;
• 100% van de kostprijs voor de lokale mobipunten, met een maximum van 50.000 EUR;
• 100% van de kostprijs voor de buurtmobipunten, met een maximum van 25.000 EUR.

De precieze voorwaarden, subsidiabele onderdelen en concrete werkwijze zijn momenteel nog in opmaak binnen het Vlaamse Gewest.

De eerste schijf van de subsidiemiddelen uit de thematische oproep stadsvernieuwing werd reeds ontvangen. Deze middelen staan op 2LMS010402A00000/5153000000/SBT11098/224. In de aanpassing meerjarenbegroting 4 worden deze verschoven naar 2022.