Voor het openbaar domein, project Centraal deel Noord Scheldekaaien is er in het meerjarenplan 2020-2025 van de stad Antwerpen een krediet beschikbaar van 30.266.095,95 euro op het boekingsadres: SUB_NR/INTERN/5291610000/226/2WNS020201PA3249.
De goedkeuring voor het bovenlokaal stadsontwikkelingproject ‘heraanleg Scheldekaaien’ is een bevoegdheid van het college volgens het besluit van de gemeenteraad van 29 mei 2017 (jaarnummer 305) waarmee de bovenlokale locaties werden vastgelegd. De Scheldekaaien zijn daarin opgenomen als bovenlokale locatie.
De heraanleg van de Scheldekaaien ging, na de opmaak en de goedkeuring door het college van het masterplan (9 juli 2010, jaarnummer 8556), de afgelopen jaren van start. In heel wat deelgebieden is de kaaimuurstabilisatie door De Vlaamse Waterweg (DVW) afgelopen of lopend. Navolgend kunnen DVW en AG Vespa aan de slag met de realisatie van de verhoogde waterkering en de heraanleg van het openbaar domein. De afgelopen stedelijke legislatuur zijn een gedeelte van de zone Sint-Andries en Zuid en de Belvédère op Droogdokkeneiland volledig afgewerkt en weer opengesteld voor het publiek. De komende jaren worden deze werken doorgezet in andere deelgebieden van de Scheldekaaien. De kaaivlakte ontwikkelt zich verder tot kwalitatief openbaar domein waar inwoners, bezoekers en toeristen graag vertoeven.
Voor de realisatie van deze stadsprojecten heeft de stad Antwerpen de uitgaven gebudgetteerd in haar meerjarenplan 2020-2025. Het college gaf vervolgens in zitting van 3 april 2020 (jaarnummer 3084) het mandaat aan AG Vespa om op te treden als gedelegeerd bouwheer van deze projecten. Zo ook voor het Centraal deel van de Scheldekaaien, waarbij budget is voorzien voor opmaak van het ontwerp van het volledige projectgebied van Noorderterras tot Zuiderterras en de uitvoering van het noordelijk deel gelegen tussen Noorderterras en het Steen.
Op 22 april 2016 (jaarnummer 3180) werd door het college het "Ruimtelijk Kader Centraal Deel Scheldekaaien" goedgekeurd. Dit kader is een concretisering van het Masterplan Scheldekaaien specifiek toegepast op de zone tussen het Zuiderterras en het Noorderterras.
Tijdens de vorige legislatuur werden al enkele voorbereidende stappen gezet voor de heraanleg van dit Centraal deel van de Scheldekaaien. Op 30 juni 2017 besliste het college (jaarnummer 5929) een aanvraagdossier conceptsubsidie voor het stadsvernieuwingsproject voor het Centraal deel Scheldekaaien in te dienen en eind 2017 besliste de Vlaamse regering om een conceptsubsidie van 90.000 euro toe te kennen.
In navolging daarvan keurde de raad van bestuur van AG Vespa op 27 april 2018 het bestek voor de ‘conceptbegeleiding stadsvernieuwingsproject Centraal deel Scheldekaaien’ goed en op 9 juli 2018 besliste het directiecomité van AG Vespa om de opdracht aan Palmbout Urban Landscapes bv en Stichting kleinschalige producties/Jeanneworks toe te wijzen. Dit team werkte een jaar lang samen met het team Stedenbeleid van de Vlaamse overheid, AG Vespa, de stedelijke diensten, externe partners zoals DVW en het publiek rond het projectgebied van Noorderterras tot Zuiderterras.
In augustus 2019 werd het eindrapport van de conceptsubsidie ‘Scheldekaaien Antwerpen – Centraal deel en Publieke werven’ opgeleverd en goedgekeurd door het team Stedenbeleid van de Vlaamse overheid.
Parallel aan het ontwerptraject voor het Centraal deel Scheldekaaien werd een haalbaarheidsstudie uitgevoerd met als onderwerp de verbetering van de schakelplek Via Sinjoor en Scheldekaaien door het uitwerken van oplossingen voor het conflict tussen voetgangers en verkeer, bestaande uit autoverkeer en fietsverkeer.
Op 17 juli 2020 keurde het college de haalbaarheidsstudie Ondertunneling kaaiweg goed als startpunt voor verder onderzoek met de verdiepte kaaiweg ter hoogte van het Steenplein als eerste variant, inclusief ondergrondse parkeerlaag en fietsenstalling, en een gelijkvloerse kaaiweg als tweede variant. Opdrachten werden geformuleerd voor een verdere uitwerking ervan in haalbaarheidsstudie fase 2.
Dit schetsontwerp is opgemaakt parallel aan de eerste en tweede haalbaarheidsstudie van de verdiepte Kaaiweg. Voor de herinrichting van de Scheldekaaien op het centraal deel wordt een gelijkgrondse kaaiweg en verdiepte kaaiweg in beschouwing genomen. De kaaiweg maakt geen onderdeel uit van het schetsontwerp dat ter goedkeuring voorligt. De hoofdmotieven en de ruimtelijke vertaling die hieronder volgen blijven zowel in een variant met verdiepte kaaiweg als gelijkvloers van toepassing.
Schetsontwerp
In de conceptschets werden de potenties van heraanleg van het openbaar domein en inpassing van een mobiele waterkering, de programmering van de kaairuimte onder de hangars en aan het Steenplein, en de herwaardering van het maritiem erfgoed en de archeologie verbeeld. Deze principes en potenties werden verder uitgewerkt in het schetsontwerp.
Vier hoofdmotieven liggen aan de basis voor de opmaak van het schetsontwerp:
Deze vier hoofdmotieven kregen een ruimtelijke vertaling in het schetsontwerp:
De nieuwe grondplaat van de hangars wordt in de nieuwe situatie gecombineerd met de onderliggende historische stadsplattegrond. Een intrigerend beeld van verschillende tijdslagen die over elkaar heen liggen. De middeleeuwse burcht, de middeleeuwse kaaimuur, de napoleontische kaai en de Blauwe Steen. Een gelaagdheid waarvan nu bovengronds enkel Het Steen is terug te vinden. Een nieuwe stedelijke ruimte onder de hangars zoekt aansluiting met dit rijke verleden en laat de gelaagdheid van de geschiedenis zien. Dit wordt gekoppeld aan een nieuw gebruik van de ruimte zodat de verschillende tijdslagen direct met elkaar worden verbonden en een nieuw eigentijds beeld en gebruik van de hangars opleveren.
De mobiele waterkering wordt conform het masterplan Scheldekaaien dicht tegen de Schelde gerealiseerd en ingepast in een vast drempelpeil onder de wandelterrassen, zodat de ruimte onder de hangars continu benut kan worden. Voor een groot gedeelte ligt de drempelhoogte onder de wandelterrassen, een gestrekte overkapte ruimte als beëindiging van de hangars en een constante in het kaaiprofiel. Een zitrand van 80 cm hoog biedt een nieuwe verblijfsplek langs de Schelde die enigszins beschut is door de overkapping van de terrassen. Het toevoegen van een of enkele trappen tussen het lage niveau van de kering en het hoge niveau van het terras voegt routing toe. Hierdoor wordt de terrasruimte gekoppeld aan de hangarruimte. Een koppeling die zowel de hangars als de terrassen beter bereikbaar maakt. Deze mobiele waterkering zal ter plaatse van de 4 bestaande gebouwen in het project overgaan naar bouwkundige vaste en beperkte mobiel delen.
Het Ponton Steenplein is een unieke verblijfsplek langs de binnenstad die laag aan het water ligt. Door de jaren heen is het gebruik van het ponton geïntensiveerd. Naast een steeds drukkere verblijfsplek is het de aanlegplaats geworden voor de pont naar de Linkeroever en van de Waterbus die Antwerpen centrum verbindt met plekken langs de Schelde. Op dit moment onderzoeken we samen met de watermobiliteit partners en de stadshavenmeester hoe we watervervoer optimaal kunnen organiseren en faciliteren. Daarbij krijgen het watertoerisme en het watervervoer beide een volwaardige plek aan de Scheldekaaien.
Door een nieuwe programmatische grondplaat voor het centraal deel van de Scheldekaaien wordt er nieuw leven geblazen in de kaaivlakte. Onder de beschermde hangardaken vormen zich ruimtes die het historisch erfgoed zichtbaar maken en is er ruimte voor evenementen. De Noorderhangar speelt een rol in het toeristisch onthaal door de aansluiting op de cruiseterminal en het Steen. Een route door de hangar parallel aan de Schelde leidt langs de plek waar de St. Walburgiskerk stond. Paviljoenen bieden de passant voorzieningen, of een blik in de ondergrond (archeologie).
Het Steenplein wordt een groen rustpunt vanuit de Suikerrui als uitloper van de levendige binnenstad. Toekomstig een verblijfsplaats met de focus op de Schelde. De hoofdverkeersstroom naar het verblijfsponton Steenplein en het ponton voor waterverkeer flankeert het groene plein en vormt de hoofdbeweging naar de Schelde.
Onder het hangardak van het Zuiderterras is plaats voor evenementen van verschillende formaten. Het zichtbaar maken van de middeleeuwse en napoleontische kaaimuur speelt hierbij een grote rol. Het is een plek voor de Antwerpenaar; hier maakt de stad zich. Een stadstuin in Zuiderhangar doorbreekt de kaaivlakte en brengt een aangename verblijfsplek in connectie met de evenementen onder het hangardak. In een volgende fase wordt onderzoek gedaan naar akoestiek onder de hangars in relatie tot het gebruik ervan.
Het centraal deel van de Scheldekaaien is momenteel nog een minerale vlakte, de geparkeerde auto’s en de kasseien overheersen. Met de komst van nieuw programma is er de kans om deze harde ruimte met groen te verzachten. Op het Steenplein worden de bestaande bomen zo veel mogelijk gespaard en aangevuld met nieuwe bomen in een groen plein waarin het Flandriapaviljoen is opgenomen.
Een deel van de Zuiderhangar wordt ingericht als stadstuin; een groene verblijfsplek met aansluiting op de evenementen onder het dak van deze hangar. Ook de wandelterrassen worden vergroend. Als test is al een proces lopende om het zuidelijke wandelterras te voorzien van grootschalige plantenbakken om ook de ruimte op dit wandelterras te veraangenamen.
Het college keurt het schetsontwerp Centraal deel Scheldekaaien goed.