Gezien de verspreiding van PFAS verontreiniging op het grondgebied van de stad en het effect op lopende en toekomstige werven is er nood aan een duidelijk normenkader voor PFAS en een onderzoek naar de verschillende oorzaken van verontreiniging. Momenteel volgt de stad het advies van de erkende bodemsaneringsdeskundige maar ook hier merken we de nood aan een helder normeringskader.
We zijn daarom als stad vragende partij voor onderzoek naar de oorza(a)k(en) van verontreiniging op Antwerps grondgebied. We hebben van de OVAM een kaart gekregen met potentiële risicolocaties voor bodemverontreiniging met PFAS maar deze zijn slechts een mogelijke indicatie van de verontreiniging.
De stad Antwerpen heeft nood aan een duidelijke aanduiding of afbakening van wat als verdachte grond wordt beschouwd, conform artikel 158, 11°d van het Vlaams Reglement betreffende de bodemsanering (Vlarebo) dat “verdachte grond” definieert als “grond waarvoor aanwijzingen bestaan van de aanwezigheid in het vaste deel van de aarde van stoffen in concentraties die hoger liggen dan de richtwaarden voor de bodemkwaliteit van het vaste deel van de aarde, en die is aangewezen door de minister”. Zonder zo’n aanduiding wordt het moeilijk om te bepalen voor welke werven met grondverzet, het “technisch verslag” ook PFAS moet analyseren. Bovendien is het zo dat bij uitblijven van een aanduiding als “verdachte grond” conform het eerste lid van artikel 173 van Vlarebo, grondverzet onder de 250 m3 zonder enige voorwaarde kan (blijven) gebeuren, met alle risico’s op een verdere ongecontroleerde verspreiding van verontreiniging van dien. Momenteel verwijst Vlaanderen naar haar webpagina om te verifiëren of terrein zich bevindt in een zone die als PFAS-verdacht werd aangeduid. In het geval van Antwerpen ontbreekt echter duidelijkheid gezien hier verschillende perimeters worden aangehaald rond de 3M-site te Zwijndrecht.
Als opdrachtgever is het voor ons vaak onduidelijk op welke manier we dienen om te gaan met lopende werven waar waarden boven de richtwaarde norm voor het vrij hergebruik van uitgegraven bodem voor de parameters PFOS (3µg/kg ds) en som PFAS (8µg/kg ds) worden gemeten. Het is tevens onduidelijk of voor deze grond, indien de waarden tevens onder de toetsingswaarde van 70 µg/kg ds vallen, alsnog vrij gebruik is toegelaten binnen de kadastrale werkzone of afgevoerd dient te worden.
Het hergebruik van bemalingswater door burgers voor toepassingen in de tuin, het vullen van lege regenwaterputten, het wassen van auto’s, etc., in een straal van 10 km rond de 3M-site, wordt momenteel als voorzorgsmaatregel door de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) afgeraden omdat de concentraties van PFAS onbekend zijn. Hier zouden we graag een beter zicht krijgen op het verdere proces en timing. Hoe lang is voorlopig en wat zijn hier de vooruitzichten? We begrijpen deze maatregel vanuit het voorzorgsprincipe maar deze grijpt erg in op ons klimaatbeleid en verhindert ons de stedelijke bemalingsstrategie toe te passen. Daarom verwachten we dat deze maatregel wordt verfijnd. Is het bijvoorbeeld niet mogelijk om op basis van gunstig grondwateronderzoek het hergebruik van bemalingswater toch toe te staan?
Verder zouden we, gezien de geconstateerde verontreiniging op het grondgebied van de stad, graag een webpagina zien toegevoegd worden over Antwerpen aan https://www.vlaanderen.be/pfas-vervuiling. Momenteel is deze informatie verstopt achter de webpagina ‘Zwijndrecht’, een aparte webpagina ‘Antwerpen’ zou zorgen voor een duidelijker overzicht waar de Antwerpenaar alle geldende maatregelen die gelden op Antwerps grondgebied en laatste informatie kan raadplegen .
Ten slotte willen we graag vanuit Vlaanderen een duidelijk kader voor de niet genormeerde parameters PFAS die worden aangetroffen in verhoogde concentraties. Voorlopig bestaan er enkel voor PFOS en PFOA verschillende toetsingswaarden maar ook deze zijn voorlopige waarden. Ze worden in afwachting van officiële normen al richtinggevend gebruikt, maar kunnen hier bijkomende verstrengingen verwacht worden van de normen? Wat betreft volkstuinen en samentuinen zouden we graag vernemen welke toetsingswaarden hier gehanteerd dienen te worden door de erkende bodemsaneringsdeskundigen. De erkende bodemsdeskundige ABO, op wie de stad reeds beroep deed, toetst de gemeten waarde aan de bodemsaneringsnorm voor bestemmingstype II landbouwgrond (3,8 µg/kg DS). Private tuinen worden echter getoetst aan de bodemsaneringsnorm voor bestemmingstype III woongebied (18 µg/kg DS). We vernemen dan ook graag van u welke bodemsaneringsnorm geldt voor volkstuinen en samentuinen.
Sinds juni 2021 voert de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) een inventarisatie van mogelijke risicolocaties voor bodemverontreiniging met PFAS in Vlaanderen uit. Op de lijst van potentiële risicolocaties staan er verschillende sites op het grondgebied van de stad Antwerpen. Op basis van bijkomende informatie van de Vlaamse steden en gemeenten beoordeelt de OVAM het risico en de nood tot verder onderzoek. Ze bekijken daarbij hoe groot de bron van PFAS is en of er kwetsbare groepen in de nabijheid zijn. Plaatsen dicht bij woonzones en drinkwaterwingebied krijgen momenteel voorrang. Plaatsen waar geblust en geoefend is met fluorhoudend schuim krijgen de hoogste prioriteit.
De stad Antwerpen ondernam tevens zelf actie om de PFAS verontreiniging op haar grondgebied in kaart te brengen. De stad liet in juni 2021, door een onafhankelijk erkend bureau, een eerste bodemonderzoek uitvoeren naar de aanwezigheid van PFOS in de omgeving van de 3M-site. Op 4 van de 5 plekken lagen de waarden onder de bodemsaneringsnorm. Op 1 plek buiten bewoond gebied, vlakbij de werfzone van de Oosterweelverbinding Linkeroever, werd deze bodemsaneringsnorm wel overschreden voor het desbetreffende bestemmingstype.
In juli 2021 volgde een tweede bodemonderzoek op verschillende plekken zowel op Linkeroever als op Rechteroever. In totaal werd op 26 nieuwe locaties bekeken of en hoeveel PFAS stoffen er in de grond en in het grondwater aanwezig zijn. Op 7 plaatsen, waarvan 3 op de rechteroever, werden te hoge concentratie PFOS vastgesteld voor het respectievelijke bestemmingstype. Ook op verschillende werven op het grondgebied van de stad, werden de afgelopen maanden waarden geconstateerd die boven de richtwaarde van 3µg/kg ds voor vrij gebruik van uitgegraven bodem liggen. Dit heeft extra kosten en beperkingen inzake grondverzet bij geplande werken als gevolg.
Het college keurt de collegiale brief gericht aan de minister van Justitie en Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme, met de vraag tot bijkomend onderzoek PFOS, goed.