In het meerjarenplan 2020-2025 is een budget van 4.588.679,46 euro ingeschreven op SUB_NR/INTERN/5291630000/224/2LMS010102M01459/2SA020200 (Ringpark Groene Vesten) en SUB_NR/INTERN/5291630000/224/2LMS010102M01466/2SA020200 (Ringstudie R1 Zuid).
De opdracht wordt door AG Vespa in eigen naam en voor rekening van de stad Antwerpen uitgevoerd.
Artikel 56, §3, 4° van het Decreet Lokaal Bestuur bepaalt dat het college bevoegd is voor het voeren van de plaatsingsprocedure, de gunning en de uitvoering van overheidsopdrachten.
Artikel 56, §3, 5° van het Decreet Lokaal Bestuur bepaalt dat het college bevoegd is voor de vaststelling van de plaatsingsprocedure en de voorwaarden van overheidsopdrachten als het gaat om een opdracht die past binnen het begrip `dagelijks bestuur'.
Met collegebeslissing van 12 mei 2017 (jaarnummer 4463) werden de bevoegdheden van de districtscolleges vastgelegd. Artikel 11 bepaalt dat het districtscollege bevoegd is voor openbaar domein. In het gemeenteraadsbesluit van 29 mei 2017 (jaarnummer 305) werd de lijst met bovenlokale locaties goedgekeurd. Het projectgebied betreft lokaal en bovenlokaal openbaar domein met een bovenlokale investering in het kader van het leefbaarheidsproject Ringpark Groene Vesten. Het district Antwerpen, Berchem, Borgerhout en Deurne hebben adviesbevoegdheid.
Artikel 138 Decreet Lokaal Bestuur: naast de beslissingsbevoegdheden waarover de districtsraad beschikt op grond van dit decreet, heeft de districtsraad een algemene adviesbevoegdheid voor alle aangelegenheden die betrekking hebben op het district. De districtsraad kan bij reglement die algemene adviesbevoegdheid of delen ervan overdragen aan het districtscollege.
Op 25 november 2019 (jaarnummer 652) keurde de gemeenteraad de beheersovereenkomst 2019-2024 tussen de stad Antwerpen en AG Vespa goed. Artikel 6 - 4.4 bepaalt dat AG Vespa publiek domein kan (laten) realiseren. De opdracht aan AG Vespa betreft het plaatsen en uitvoeren van de overheidsopdrachten in eigen naam en voor rekening van de stad Antwerpen. De beleidsbeslissing omtrent het realiseren van het publiek domein ligt bij de stad Antwerpen. De stad Antwerpen legt hierbij tevens het projectbudget vast.
Het ontwerpproces wordt in het kader van De Grote Verbinding en in samenwerking met de partner overheid Agentschap Wegen en Verkeer - afdeling Antwerpen en het team intendant gevoerd. Het landschapsontwerp is het resultaat van een co-creatief en participatief proces waarbij diverse stakeholders en actoren betrokken zijn.
In de Werkbanken zijn diverse stakeholders vertegenwoordigd: opdrachtgever, ontwerpteam, team intendant, partner overheid, diverse stadsdiensten, burgerbewegingen en belanghebbenden (onder andere Agentschap Natuur en Bos, Provincie Antwerpen, Vervoersregio Antwerpen en Natuurpunt), alsook enkel vertegenwoordigers uit de werkateliers. Tijdens een co-creatief proces wordt in de schoot van de Werkbank de ontwerpstappen met de diverse stakeholders afgestemd en naar consensus gezocht.
Met een specifieke groep van een 30-tal omwonenden - de zogenaamde Vestenbouwers - wordt maandelijks over het ontwerp tijdens de werkateliers afgestemd. Er werden verschillende online werkateliers (in november, december 2020 en januari en maart 2021) georganiseerd.
Tijdens de fase van het landschapsontwerp zijn er bijkomend informatie- en participatiemomenten gehouden:
De Grote Verbinding
Met ‘De Grote Verbinding’ bouwt Antwerpen aan haar internationale reputatie als stad en regio waar het goed is om te wonen, te werken, te ondernemen en op bezoek te komen. De Oosterweelverbinding maakt de Antwerpse Ring rond en de overkapping stuurt de auto’s onder de grond. Zo zorgt de stad Antwerpen voor een betere mobiliteit voor Vlaanderen en wordt de stad weer één geheel met meer groen en schonere lucht.
De afgelopen jaren hebben de stad Antwerpen, het Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht, de burgerbewegingen, Lantis en andere Vlaamse partners, samen met de intendant voor de Oosterweelverbinding, de plannen vormgegeven. Tijdens de uitvoering zetten zij samen zoveel mogelijk lokaal talent aan het werk.
Aanleiding
De gemeenteraad keurde op 22 november 2016 (jaarnummer 749) de overeenkomst tussen het Vlaams Gewest, BAM (Lantis), het Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht en de stad Antwerpen over de heroriëntering van de Oosterweelmiddelen naar flankerende maatregelen en stedelijke leefbaarheidsprojecten goed.
Het college bekrachtigde op 29 juni 2018 (jaarnummer 6145) de selectie van 18 projecten en vier reserveprojecten als eindresultaat van het proces “Over de Ring” onder leiding van intendant Alexander D’Hooghe. Naast deze Ringprojecten is 10,5 miljoen euro voorzien voor verder studiewerk rond onder andere het verkeerskundig systeem op de zuidoostelijke ring, tunnelveiligheid, multimodale knopen en overkappingskansen voor de volgende fasen.
De gemeenteraad keurde op 17 december 2018 (jaarnummer 788) de samenwerkingsovereenkomst goed tussen de stad Antwerpen en AG Vespa voor vier projectclusters in het noorden die direct gerelateerd zijn aan de Oosterweelverbinding. Voor de projectcluster “Zuidoostelijk bermenlandschap” (huidige naam: "Ringpark Groene Vesten"), wordt afgesproken om deze nog in onderling overleg toe te wijzen.
Het college keurde op 6 september 2019 (jaarnummer 7156) de projectdefinitie en het bestek van voor de deelopdracht 'Ringpark Groene Vesten' goed. Het college keurde goed dat AG Vespa op basis van het bestek de volledige plaatsingsprocedure van de deelopdracht 'Ringpark Groene Vesten' in eigen naam voor de vaste gedeelten en in naam van de stad Antwerpen (inclusief verzelfstandigde entiteiten) voor de voorwaardelijke gedeelten zou voeren. Het college keurde goed dat AG Vespa de uitvoering van de deelopdracht ‘Ringpark Groene Vesten’ in eigen naam en voor rekening van de stad Antwerpen zal aansturen en opvolgen tot en met de oplevering van de vaste gedeelten van de deelopdracht.
Het college keurde op 10 januari 2020 (jaarnummer 268) het projectbudget voor de eerste fase van het leefbaarheidsproject Ringpark Groene Vesten (gelijklopend met de vaste gedeelten van de ontwerpopdracht) voor een bedrag van 4.588.679,46 euro inclusief btw goed. Het projectbudget bestaat uit: ereloon ontwerpteam vaste gedeelten: 2.301.299,00 euro inclusief btw (op basis van offerte) en technische studies, in-situ proeven en coördinatie: 2.287.380,46 euro inclusief btw (geraamd bedrag).
Het college keurde op 24 april 2020 (jaarnummer 3629) goed dat AG Vespa, als gedelegeerd bouwheer van de stad Antwerpen, het 'Voorwaardelijk Gedeelte 15. Bijkomend onderzoek en ondersteuning’ van de deelopdracht 'Ringpark Groene Vesten' kan lichten tijdens de aansturing van de vaste gedeelten en binnen het toegekende taakstellend budget en dat AG Vespa tevens bevoegd is om in uitvoering van het 'Voorwaardelijke Gedeelte 15' alle nodige handelingen te stellen binnen het toegekende taakstellend budget.
Op 9 oktober 2020 (jaarnummer 8337) werd het conceptontwerp van Ringpark Groene Vesten ter kennisname aan het stedelijk college voorgelegd. Op 19 oktober 2020 (jaarnummer 147) werd het conceptontwerp van Ringpark Groene Vesten voor advies voorgelegd aan de districtsraad van Antwerpen.
Op 3 maart 2021 werd het landschapsontwerp en faseringsplan van Ringpark Groene Vesten op de themacommissie toegelicht.
Ringpark Groene Vesten
De projectcluster Ringpark Groene Vesten is een bundeling van twee projecten uit 'Over de Ring' voor een budget van 78 miljoen euro: het 'Longitudinaal Ringpark' (23 miljoen euro) en 'Bermen van Knoop tot Lemanstraat' (55 miljoen euro). De projectcontour bevat de volledige ringruimte van gevel tot gevel tussen de binnen- en de buitenstad. De uiteinden worden begrensd door de Kolonel Silvertopstraat in het westen en de Tuinwijk Borgerhout (inbegrepen) in het noorden.
De ambitie voor het 'Ringpark Groene Vesten' is de realisatie van een ambitieus en verbindend grootstedelijk bermenpark in de ringzone dat:
Het toekomstbeeld voor de zuidelijke ringweg is een zo volledig mogelijke overkapping met daaronder een gescheiden verkeerssysteem van de E19 tot de E313. Het leefbaarheidsproject ‘Ringpark Groene Vesten’ heeft de bedoeling om in afwachting daarvan al belangrijke positieve leefbaarheidseffecten te genereren voor de naburige wijken door op de leefbaarheidsmaatregelen voor lucht- en geluid en door op de modal shift met het vernieuwde ringfietspad in te zetten. Bij voorkeur zijn deze maatregelen meteen een voorbereidend werk op een toekomstige grootschalige overkapping.
Het voorliggende landschapsontwerp en faseringsplan is het resultaat van de besprekingen tijdens vier Werkbanken (oktober, november en december 2020 en februari 2021), diverse thematische werkbanken, werksessies en werkateliers.
Proces
In het najaar van 2020 en het eerste kwartaal van 2021 werd het landschapsontwerp voor het volledige projectgebied (op niveau schetsontwerp) uitgewerkt. Het landschapsontwerp betreft een kaderplan waar over meerdere legislaturen heen een aantal deelprojecten kunnen geselecteerd worden. Binnen het leefbaarheidsbudget zijn voor dit Ringpark middelen voorzien: een taakstellend budget van 78 miljoen euro (50 miljoen euro uitvoeringsbudget). Deze middelen kunnen aangewend worden om nu reeds een eerste deel van de ambities van het ringpark te kunnen realiseren.
Op het einde van deze fase landschapsontwerp werd een faseringsplan opgemaakt. In het faseringsplan worden een aantal mogelijke scenario's uitgewerkt realiseerbaar binnen het beschikbare uitvoeringsbudget. Deze scenario's zijn richtinggevend. Diverse elementen uit het landschapsontwerp kunnen geselecteerd worden in het uiteindelijke voorkeursscenario.
Op basis van het advies van diverse stakeholders, inclusief de districtsraden van Antwerpen, Berchem, Borgerhout en Deurne, zal het team van intendant een beleidsvoorbereidend advies opmaken. Het uiteindelijke voorstel zal voorgelegd worden aan de stuurgroep Over de Ring en vervolgens ter goedkeuring voorgelegd worden aan het politiek stuurcomité (stad Antwerpen en Vlaanderen).
Voor de onderdelen die in de eerste fase geselecteerd zullen worden, dit zijn de zogenaamde realiseerbare deelprojecten, zal in 2021-2022 een voorontwerp en definitief ontwerp opgemaakt worden, waarna voor deze deelprojecten een omgevingsvergunning en aanbesteding zal opgemaakt worden. De effectieve uitvoering is voorzien voor 2024.
Landschapsontwerp
Het voorliggende landschapsontwerp wordt voor advies aan de districtsraad voorgelegd.
Het landschapsontwerp is opgedeeld in (i) ambities en (ii) het landschapsplan.
(i) Ambities
Doel van de opdracht is om de impact van de snelweg (R1) zo goed als mogelijk te beperken (in afwachting van een overkapping), door in te zetten op het verbeteren van de leefkwaliteit in de ringzone en het verkleinen van de barrière van de Ring tussen intra en extra muros. Naast de ambities uit de projectdefinitie (zie aanleiding en context) is de overkoepelende ambitie om nieuwe parkruimte te maken, door de bermen dicht tegen de ring te plaatsen en de restruimtes om te vormen tot volwaardige parkruimtes. Daarnaast is ruimtelijke identiteit belangrijk. Er is een grote verscheidenheid in het projectgebied: de historische vesten (zoals Brilschans en Mastvest) en nieuwere infrastructurele elementen zoals de pompgemalen aan de Desguinlei en Stenenbrug. Er is de ambitie om deze verschillende elementen mee te integreren in het park en om deze verscheidenheid te omarmen in het park.
De ruimtelijke connectiviteit, samenhang en herkenbaarheid wordt gerealiseerd door een aantal continue elementen: het Ringpad en Singelpad, de (geluids)bermen en schermen, de Ringwadi en Singelwadi (watersysteem) en door de toegangen tot het park te voorzien van terugkerende parkelementen.
Leefbaarheid
De geluidsbermen en -schermen zorgen voor aangename groene ruimtes, met een acceptabele geluidskwaliteit en gezondere levensomstandigheden voor de mensen die het dichtst tegen de ring wonen (eerstelijnsbebouwing). Dit is voornamelijk voor de woningen extra muros. Daarnaast worden deze leefbaarheidsmaatregelen ingezet om bestaande en nieuwe parkruimtes te voorzien van een meer kwalitatieve omgeving. De keuze voor een geluidsscherm op de middenberm van de ring reduceert de geluidsbron met de helft. Tenslotte leveren de geluidsmaatregelen het Ringpad een betere geluidskwaliteit.
Bermen worden uitgevoerd als 'droge' bermen door middel van schanskorven. Deze zorgen, naast de afscherming van het geluid, voor een herkenbaar element in het landschap en worden zo dicht mogelijk tegen de geluidsbron (de Ring) geplaatst. Een groot deel van deze geluidsbermen bevinden zich in het 'transitielandschap' (een deel van het landschap dat later nodig is voor de heraanleg van de R1 en de bouw van bijhorende overkapping). Door te werken met schanskorven kan op termijn een deel van deze materialen gerecupereerd worden.
Kwalitatieve verbindingen voor voetgangers en fietsers
Het Ringpad ondersteunt de ambities van de modal shift door in te zetten op een continue en comfortabele route, zonder conflicten met wegverkeer. Het Ringpad wordt waar mogelijk zo dicht mogelijk tegen de geluidsmaatregelen gelegd om de parkruimtes te maximaliseren. Het Ringpad maakt gebruik van de laatste travée tussen de Ring en het landhoofd van de bruggen. Enkele bestaande onderdoorgangen (conform Jan Van Rijswijcklaan, Posthofbrug, spoorbruggen en Borsbeeksebrug) worden aangepast, voorzien van geluidsmaatregelen en een ecologische corridor. Er worden daarnaast vijf nieuwe onderdoorgangen en vijf nieuwe kunstwerken (bruggen) gepland.
Het Ringpad bestaat uit een royaal fietspad, voor snelle en trage gebruikers. Voor het ringfietspad wordt een minimale breedte van 4m en maximale breedte van 6m gehanteerd. Naast het ringfietspad wordt tevens een voetpad voorzien met een minimale breedte van 1,5m over de volledige lengte van het Ringpad. Het Ringpad vormt een ruggengraad door het park en voorziet in nieuwe toegangspoorten tot het park.
Integraal watersysteem
Er wordt ruimte voorzien voor waterbuffering en infiltratie in de Ringwadi's en Singelwadi's om op korte termijn het hemelwater in de parkruimtes lokaal te capteren. Op langere termijn ligt hiermee de structuur klaar om hemelwater uit de aanliggende wijken te kunnen afkoppelen naar het ringpark (conform buffering en infiltratie van hemelwater in Wolvenberg bis). Er wordt ingezet op een continu systeem van Ring- en Singelwadi's, dit zijn verdiepte structuren in het landschap die in natte periodes en bij piekbuien gevuld worden met hemelwater. Daarnaast zijn er ook vijvers waar permanent water aanwezig is, zoals in Brilschans, Mastvest en de nieuwe vest ter hoogte van Nachtegaelenpark.
Er zijn opportuniteiten om het bemalingswater van de Ring (grondwater en hemelwater) ter hoogte van de pompgemalen aan de Desguinlei (Pomppark Zuid) en Stenenbrug (Pomppark Oost) te kunnen hergebruiken.
Ecologische connectiviteit en kwaliteit
Het ontwerp stoelt op een uitgebreide inventarisatie van de bestaande natuurwaarden en biotopen. Er werden meer dan 10.000 bomen geïnventariseerd en de landschappelijke en ecologisch waardevolle bomen zijn geïdentificeerd. Hierdoor was de opmaak van een kwalitatief ontwerp dat rekening houdt met bestaande natuurwaarden mogelijk. Tevens werden de knelpunten in de ecologische corridor in beeld gebracht. Binnen het Ringpark Groene Vesten kunnen een groot deel van deze knelpunten opgelost worden door enerzijds bij elke onderdoorgang van het Ringpad een ecopassage te voorzien en door in te zetten op een aantal afzonderlijke faunapassages. Er wordt extra muros een ecologische corridor gerealiseerd van knooppunt Antwerpen-Zuid tot aan knooppunt E313/E34.
Naast de ecologische connectiviteit wordt er sterk ingezet op het versterken van de ecologische kwaliteit en het versterken van de biodiversiteit, door onder andere een afwisseling te krijgen van open en gesloten landschappen, door te werken aan een goede mantel-zoom indeling, door een afwisseling van natte en droge zones,...
Programma voor buurt- en wijkparken
Er wordt één groot park gecreëerd, een combinatie van bestaande en nieuwe parkruimtes. De nieuwe parkruimtes ontstaan ter hoogte van Pomppark Zuid, Vestenpark Nachtegalen, Park Leman, Verborgen tuin (Nachtegalenpark), sportpark Luisbekelaar, Singelpromenade en Pomppark Oost. Er wordt ingezet op een divers programma van amfitheaters, actieve speelzones, sportvelden, urban sports,...
(ii) Landschapsplan
In het landschapsplan zijn per segment de bovenstaande thematische ambities uitgewerkt.
Faseringsplan
In het faseringsplan worden binnen het beschikbare uitvoeringsbudget een aantal mogelijke scenario's uitgewerkt. Er dient geen keuze gemaakt te worden tussen te scenario's, maar het geeft wel een inzage in wat er potentieel binnen het beschikbare budget kan gerealiseerd worden. Er wordt gestart met een basisplan waarbij de minimale ambities zijn opgenomen en dit basisplan wordt vervolgens aangevuld met extra parkonderdelen om tot een aantal potentiële scenario's te komen:
Basisplan
In het basisplan zijn voor de leefbaarheidsmaatregelen de prioritaire zones geselecteerd. Dit betreft de gebieden waar de eerstelijnsbebouwing zich het dichtst tegen de ring bevindt. Deze zones bevinden zich aan de extra muros zijde ter hoogte van Mastvest, tussen E19 en Zurenborgbrug en ter hoogte van de Tuinwijk Borgerhout. Waar mogelijk worden in de middenberm geluidsschermen voorzien.
In de interventiezone van de nieuwe bermen en schermen (extra muros), wordt het aanliggende Ringpad ingepland. Dit is met uitzondering van het Ringpad ter hoogte van Mastvest, aangezien deze zich verder van de geluidsmaatregelen bevindt. Dit is inclusief de nieuwe onderdoorgang ter hoogte van de Grote Steenweg/Mechelsebrug, een nieuwe brug over de oprit van Berchem, en de aanpassing van de bestaande onderdoorgangen onder Posthofbrug, spoorbruggen en Borsbeeksebrug.
Voor het watersysteem wordt in de interventiezone tussen aansluiting van E19 tot aan Luisbekelaar een systeem van wadi's aangelegd. Hier wordt voornamelijk ingezet op waterveiligheid voor de achterliggende wijken.
Tenslotte wordt voor ecologie de ecologische corridor grotendeels gerealiseerd tussen het Nachtengalenpark en de Rodekruislaan. Naast de ecologische verbindingen die voorzien zijn bij de nieuwe en bestaande onderdoorgangen wordt er nog bijkomend ingezet op nieuwe ecotunnels in de knoop van de E19, onder de oprit van Berchem en een ecologische verbinding ter hoogte van het knooppunt E313/E34. Daarnaast worden door landschappelijke ingrepen een aantal passages voor vleermuizen voorzien.
Scenario iedereen op de fiets
In dit scenario wordt er bijkomend aan het basisplan verder ingezet op het Ringpad. Er wordt een conflictvrije fiets- en voetgangersverbinding gecreëerd vanaf station Antwerpen-Zuid tot aan de Zurenborgbrug. De omrijbeweging tussen de Jan Van Rijswijcklaan en het Nachtengaelenpark wordt hierbij opgelost. Dit is een belangrijke verbindende structuur voor de groene parkruimtes en tevens wordt hierbij een groot deel van de ecologische corridor voorzien, met name vanaf knooppunt Antwerpen-Zuid tot aan de Rodekruislaan.
De fietsbrug over de E19 en de onderdoorgang aan de Zurenborgbrug worden hierbij niet in eerste fase voorzien. Deze verbindingen zijn niet prioritair en er moeten keuzes gemaakt worden om binnen het beschikbare uitvoeringsbedrag te blijven.
Scenario park van A: pompparken
In dit scenario wordt er - naast de investeringen uit het basisplan die voornamelijk extra muros worden voorzien - bijkomend ingezet op nieuwe parkruimtes intra muros. Er worden drie nieuwe parkruimtes voorzien: Pomppark Zuid, Park Leman en Pomppark Oost.
De Singelpromenade maakt geen onderdeel uit van dit scenario om binnen het beschikbare uitvoeringsbudget te vallen.
Scenario park van A: vestenparken
In dit scenario wordt er, bijkomend aan het basisplan, ingezet op de 'vastberaden reeks van vestenparken'. Er wordt een nieuw vestenpark voorzien ter hoogte van Nachtengalenpark, Park Brialmont wordt vervolledigd en het bestaand groen ter hoogte van Groene Hoek wordt opgewaardeerd tot vestenpark. Daarnaast zijn ter hoogte van Luisbekelaar nog een aantal obstakels die gelicht dienen te worden. Er wordt een studiebudget voorzien om van deze ruimte op termijn ook een echt Vestenpark te kunnen maken.
Scenario leefbare wijken
In dit scenario wordt ingezet op de leefbaarheid en wordt de structuur klaargelegd om op termijn de investeringen in de parkruimtes uit te voeren. De geluidsmaatrelen worden voorzien in bestaande en nieuwe parken. Bovenop het basisplan wordt er geïnvesteerd in de geluidsmaatregelen ter hoogte van Mastvest, Nachtengalenpark, Wolvenberg, Toekomstbos, Luisbekelaar en Pomppark Oost. In dit scenario is evenwel geen budget beschikbaar voor de investering in de eigenlijke parkruimtes.
Scenario klimaatstad
In dit scenario wordt er, naast de investeringen uit het basisplan, ingezet op klimaatadaptatie, met in het bijzonder het herbruik van het bemalingswater van de ring. Water krijgt een prominente plaats in het ringpark met zones voor natte natuur. Hierbij ligt de focus voornamelijk op de wadi's extra muros. Pomppark Oost wordt geselecteerd: het water van dit pompgemaal wordt gebruikt om een waterinfrastructuur aan te leggen extra muros via een persleiding tot aan het Nachtegalenpark. Het water vloeit van hier gravitair terug via de Ringwadi richting het Schijn. Het water wordt ingezet als hefboom om verkoeling aan de stad te bieden in de zomer.
De districtsraad Antwerpen geeft advies op het landschapsontwerp en faseringsplan van het project Ringpark Groene Vesten.