2022_DCAN_00054 - Masterplan Europark. District Antwerpen - Krachtlijnen masterplan. Advies - Goedkeuring

De nood aan doorgedreven renovatie van de hoogbouwslabs op Europark wordt door de stad aangegrepen om de wijk vanuit een globale visie te laten transformeren naar een kwaliteitsvolle omgeving.

De opdracht bestaat uit twee luiken:

• de opmaak van een visie op Europark kadert binnen de ruimere context;
• de opmaak van een masterplan voor Europark.

De visie op Linkeroever wordt behandeld op drie niveaus:

• Landschap: Linkeroever heeft een uniek groen karakter dat wordt gevormd door de robuuste natuur aan de rand, de lanen met groene bermen en het eerder onbestemd groen in het bebouwde weefsel. Door het afbouwen van barrières, het opentrekken van het landschap en het bestemmen van open ruimte kan het Scheldepark als geheel worden versterkt.
• Infrastructuur: Linkeroever is ontwikkeld op basis van een autogericht grid. De maaswijdte van het stratenpatroon is groot. Het vervolledigen van de bestaande fragmenten van trage verbindingen en het verbeteren van de oversteekbaarheid op strategische locaties zal actieve mobiliteit stimuleren.
• Invulling: Linkeroever kent een laag voorzieningenniveau. Om de leefkwaliteit te verhogen is het aantrekken van functies afgestemd op de lokale bevolking. Er is nood aan bijkomende diensten, werkgelegenheid en bestemde onbebouwde ruimte. Daarnaast is onderzoek naar het verruimen van het woonaanbod aangewezen.

Bij de opmaak van het masterplan voor Europark dringt het onderzoek naar de differentiatie van het woonpatrimonium en de integratie van sociaal economische functies in het plangebied zich op.

Tijdens de ontwerpworkshop werden vijf krachtlijnen gedefinieerd die de basis zullen vormen voor de uitwerking van het masterplan:

1. Het landschap als robuuste drager en unieke identiteit: De open ruimte is de kenmerkende kwaliteit van Linkeroever en zal sturend zijn voor alle nieuwe ontwikkelingen. Er ligt een grote kans in het verbinden van de grote groenstructuren zoals Middenvijver, Galgenweel, Sint-Annabos en het toekomstige landschapspark van de Scheldeboorden. Een landschapsontwerp moet integraal deel uitmaken van het masterplan Europark. Het doet uitspraak over hoe de landschappen doordringen in de site en de relatie met de Charles de Costerlaan. Daarnaast wordt de uitwerking van een traag netwerk, met aandacht voor de noord-zuid verbinding, dat de menselijke schaal in het 500m-grid brengt opgenomen.
2. Behoud van de bestaande woonblokken: Er is algemene consensus om de bestaande ‘slabs’ niet te slopen maar te transformeren. Enerzijds omdat ze als ensemble een historisch culturele waarde hebben, anderzijds omdat hergebruik duurzamer is dan afbraak en nieuwbouw. Bovendien zal een slimme renovatie- en transformatiestrategie de faseerbaarheid ten goede komen. Door die faseerbaarheid en mogelijke verhuisbewegingen kan een groot aandeel inwoners ook op Europark blijven wonen en blijft het sociaal weefsel behouden. Het kan hier niet gaan over een louter bouwfysische renovatie. Ook de stedenbouwkundige pijnpunten (relatie met het openbaar domein, ongedefinieerde achterkanten,…) moeten worden aangepakt. Het projectgebied ligt binnen de pilootzone “3.2.1 Linkeroever” van het Plan Van Aanpak Warmtenetten dat op 18 mei 2020 (jaarnummer 295) door de Gemeenteraad werd goedgekeurd. Binnen dergelijke pilootzone zal prioritair werk gemaakt worden van de aanleg van een warmtenet. De aanleg ervan biedt perspectief om de te renoveren blokken klimaatneutraal te verwarmen en dient maximaal afgestemd te worden op de renovatie- en transformatieagenda.
3. Het bouwblok als stedenbouwkundige figuur: De transformatie van Europark heeft omwille van het lange tijdskader nood aan een flexibele ontwikkelingsstrategie. Enkel zo wordt een onaf geheel vermeden. Het stedenbouwkundig ensemble van ‘slabs’ heeft potentieel om als basis te dienen. Een bouwbloktypologie die aansluit op de bestaande ‘slabs’ zal een leesbare figuur met voldoende flexibiliteit vormen. Nieuwe binnengebieden hebben een meer privatief karakter zodat  woon-, werk- als publieke functies zich beter kunnen organiseren zonder conflicten. De bouwblokken staan als elementen in het landschap. Een duidelijke voorkant definieert de publieke ruimte.
4. Extra bouwvolume is mogelijk: Een groot deel van het extra woonvolume is noodzakelijk om het aantal bestaande sociale wooneenheden aan te passen aan de hedendaagse woonnormen alsook om binnen dit aantal in te spelen op de noden binnen de sociale huisvesting vb. studio’s transformeren in meerkamerappartementen. Dit kan gerealiseerd worden door de bestaande ‘slabs’ op te dikken. Het verbreden van de ‘slabs’ met +-30% doet geen afbreuk aan het stedenbouwkundig ensemble. De bouwvolumes die ontstaan door de ‘slabs’ tot bouwblokken af te bouwen zorgen voor nog meer marge en bieden mogelijkheden om alternatieve functies en een meer divers woonaanbod te realiseren. Belangrijk bij het bepalen van het verdichtingspotentieel is dat het landschap op de eerste plaats komt (zie krijtlijn 1). In het gebied komen gronden voor die desondanks hun planologische potentie tot ontwikkeling doorheen de tijd uitgroeiden tot ecologisch waardevolle groenzones. De toekomstige bebouwing van deze gronden moet binnen dit masterplan en deze vaststelling bepaald worden. Een integrale benadering met het onderzoek naar de mogelijkheid tot gezamenlijk gebiedsontwikkeling met de verschillende publieke partners (bijvoorbeeld: haalbaarheid / samenwerkingsovereenkomst / grondenbank / …) dringt zich op.
5. Levendigheid als fundamentele stedelijkheid: “Linkeroever is Antwerpen niet en zal het nooit worden” (quote bewoner). Een masterplan voor Europark moet geen nieuw centrum creëren. We moeten geen hoogstedelijk milieu opdringen, maar inzetten op woonkwaliteit voor de inwoners. De figuur van een bouwblok zal hierbij een eerste stap zijn, daarop voortbordurend moeten we het aanvullend bouwprogramma zoveel als mogelijk functioneel diversifiëren. Ruimte voor bedrijvigheid, laagdrempelige werkplaatsen, reanimatie van de open ruimte,… scheppen kansen voor de buurt. Er kan ook worden nagedacht over nieuwe ontwikkelvormen zoals coöperatieve initiatieven waarbij bewonersgroepen tijdens de ontwikkelingsfase reeds betrokken zijn zodat een vorm van toe-eigening gestimuleerd wordt. Begeleiding op vlak van sociaal-ruimtelijke veiligheid dringt zich op.

Naast deze concrete ruimtelijk krachtlijnen werd tijdens de ontwerpworkshop geopperd om gedurende het hele proces sterk in te zetten op buurtbetrokkenheid. Er moet voldoende aandacht gaan naar het functioneren van de buurt bij de uitwerking van het masterplan om zo in te zetten op het behoud van het eigenaarschap, het stimuleren van de toe-eigening van het publiek domein en het creëren van kansen voor coöperatieve initiatieven.

Europark situeert zich op Linkeroever. Het projectgebied wordt ruimtelijk afgebakend door volgende straten: in het westen de Halewijnlaan, in het zuiden de Emile Verhaerenlaan, in het oosten de Gloriantlaan en in het noorden de Julius Vuylstekelaan, Tijl Uilenspiegellaan en Willem van Haechtlaan. De Charles de Costerlaan vormt de scheiding tussen de deelgebieden Europark I & II.

Europark is een sociale woonwijk die gekenmerkt wordt door 18 sociale 'hoogbouwslabs' met 14 tot 26 bouwlagen opgericht tussen 1967 en 1976. De renovatie van het patrimonium dringt zich op omdat de gebouwen verouderd zijn en de woningen niet meer aan de geldende oppervlaktenormen voor sociaal wonen voldoen. 

Op 16 oktober 2020 (jaarnummer 8674) besliste het college principieel om een masterplan voor Europark op te maken en een visie op Linkeroever als kader vorm te geven.

Om de stedelijke visie op de toekomst van Europark scherp te krijgen werd een internationale ontwerpworkshop georganiseerd waarbij zes teams, die aan de ideeënwedstrijd Linkeroever van 2016 hebben deelgenomen, werden uitgenodigd om input te leveren. Het college keurde op 18 juni 2021 (jaarnummer 5073) de organisatie van de workshop Europark goed.

Op 9 december 2021 (jaarnummer 9969) keurde het college de krachtlijnen van het masterplan Europark goed.

In hetzelfde besluit gaf het college opdracht aan: