2022_CBS_01202 - Stadshaven. De Vlaamse Waterweg nv - Collegiale brief. Ondertekening - Goedkeuring

Sinds 1 januari 2016 is het stedelijk havengebied onder het beheer van de stad. De gemeenteraad keurde op 27 juni 2016 (jaarnummer 449) de overeenkomst tussen de stad Antwerpen en het Havenbedrijf Antwerpen met betrekking tot beheer en dienstverlening in het stedelijk havengebied goed.

De Kattendijksluis, eigendom van en in beheer door De Vlaamse Waterweg nv (DVW), is een historische getijdensluis in de Stadshaven. Ze geeft aansluiting tussen de Beneden-Zeeschelde en het Kattendijkdok en vormt een belangrijke nautische toegangsroute tot de Stadshaven, in het bijzonder voor de pleziervaart en vanuit toeristisch en evenementieel perspectief. In 2022 ontvangt de stad Antwerpen ook opnieuw de Tall Ships Race, waarbij er in sterke mate gerekend wordt op de Kattendijksluis om de schepen toegang te verlenen tot de voorziene ligplaatsen in de Stadshaven en het stedelijk gebied.

De Kattendijksluis is eigendom van DVW en wordt door hen onderhouden. In samenwerking met Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM) werd de sluis in 2011 door DVW gerenoveerd, rekening houdende met de erfgoedwaarde van de sluis. In 2017 richtte DVW een schrijven aan de stad Antwerpen met de vraag om het eigenaarschap van de Kattendijksluis over te nemen, gelet op de grote personeelsinzet voor de bediening ervan en het gebruik dat grotendeels beperkt was tot de klanten van de Stadshaven (jachthavens). De stad Antwerpen is op deze vraag niet ingegaan, onder andere omwille van de staat van de sluis en de personeelskost. De Kattendijksluis kent al enkele jaren een beperkte bediening en kampt regelmatig met technische problemen.

Bij de goedkeuring van het Stadshavenplan op het college van 10 juli 2020 (jaarnummer 6026) werd het bewaken en garanderen van de toegankelijkheid van de Stadshaven aangestipt als één van de 3 uitgangspunten.

In uitvoering van het Stadshavenplan besliste het college op 21 mei 2021 (jaarnummer 4113) om het project “toegankelijkheid Stadshaven” op te starten waarbij onder andere de Royerssluis en Kattendijksluis verder onderzocht worden als hoofdtoegangswegen voor de jachthavens. Door de langdurige werken aan de Royerssluis en de langdurige werken ter hoogte van de Siberiabrug (Oosterweel) is de Kattendijksluis momenteel de enige vlotte toegangsweg tot de Stadshaven vanaf de Schelde. Recentelijk gaf DVW te kennen dat er dringende herstellingen moeten gebeuren aan de ebdeuren en aan de brug ten gevolge van mechanische schade, waardoor de sluis sinds 28 december 2021 buiten dienst is en pleziervaart de Stadshaven momenteel niet meer kan verlaten.

DVW plant momenteel dan ook herstellingswerken in het eerste kwartaal van 2022 voor deze schade. Op dit moment zijn er verder geen grote renovatie- of optimalisatiewerken gepland.

Omwille van de ouderdom en het historisch karakter van de sluis is de bediening getij gebonden (1x dag, in het laagseizoen ook geen bediening op zon- en feestdagen), is ze niet bedrijfszeker, zijn de kaaimuren onvoldoende stabiel en kampt ze met meerdere andere problematieken. De werking is daardoor dus niet optimaal voor de pleziervaart- en passagiersvaartsector. Recentelijk werd het Havenbedrijf gevraagd om gezien het uitvallen van de Royersluis en de Kattendijksluis als hoofdtoegangswegen, haar medewerking te verlenen om zeer uitzonderlijk tijdelijk een extra uitweg te bieden aan de pleziervaart van de stadshaven via de zeesluizen. Hier kon maar in zeer beperkte mate op worden ingegaan door het Havenbedrijf met eveneens de nodige restricties. Het is echter cruciaal voor de werking van de jachthavens, tevens concessionarissen van de stad Antwerpen, en voor de sportieve en toeristische uitstraling van de stad Antwerpen ten aanzien van de pleziervaartsector dat er een afdoende alternatief wordt gecreëerd via de zeesluizen bij uitvallen van de hoofdtoegangsweg. Weliswaar met de nodige veiligheidsvoorwaarden bij gebruik. 

Ook voor het landverkeer zorgen de algemene technische mankementen en moeilijke bediening er op regelmatige basis voor dat de sluisdeur/brug blijft openstaan, met (zeer) lange wachttijden en een frequente noodzaak tot fysiek ingrijpen als gevolg.

Ondanks de historische beperkingen rekent het nautisch verkeer nu meer dan ooit op de Kattendijksluis. Nu de Royerssluis buiten dienst is gesteld voor een langdurig renovatieproject zal dat de komende jaren des te meer zo zijn, omdat er geen vlotte alternatieven meer voorhanden zijn.

Wanneer de Kattendijksluis buiten gebruik is kan nautisch verkeer normaliter omvaren via de in de onmiddellijke nabijheid gelegen Royerssluis, voor toegang tot de Beneden-Zeeschelde. De Royerssluis is echter in renovatie tot 2027 en bijgevolg gesloten. De voornaamste back-up route voor onder andere de pleziervaart is daardoor weggevallen.

Tijdens de Oosterweelwerken zullen bovendien kanaaltunnels in het Albertkanaal worden aangelegd, waardoor alternerend twee passages in het Albertkanaal afgesloten zullen zijn. Daardoor wordt onder andere het Kattendijkdok ter hoogte van de Siberiabrug gedurende twee of meer jaren afgesloten. Met deze ingreep zal de Kattendijksluis een essentieel onderdeel vormen van de nieuwe vaarroutes die dan gecreëerd worden ten behoeve van de scheepvaart in de Stadshaven, met name de omvaarroute via het Houtdok richting Asiadok. In de huidige planning vinden de werken plaats vanaf 2023 overeenkomstig de recente onderhandelingsgesprekken met Lantis.

Bijkomend is het belangrijk, in de globale toegankelijkheid van de Stadshaven, dat er al een wijziging is in de bediening van de bruggen in het stedelijk havengebied, aangezien hierdoor de huidige werking suboptimaal is. Daarnaast dient er rekening gehouden te worden met het Masterplan dat voorziet in bijkomende bruggen in het stedelijk havengebied die blokkerend zullen werken zonder de nodige bediening. De stad Antwerpen heeft momenteel zelf slechts een beperkte greep op de bediening van bruggen en sluizen, wat een impact heeft op de toegang tot de watervlakken van de Stadshaven. De bediening van de bruggen en de Kattendijksluis zijn immers bepalend voor de toegankelijkheid en dynamiek van de Stadshaven. De bediening van de kunstwerken vertoont nu onderling grote verschillen en sluit niet meer aan bij de hedendaagse mobiliteitsbehoeften op het land en het water. Bijkomend is het dan ook belangrijk, in de globale toegankelijkheid van de Stadshaven, dat er ook gekeken wordt naar de bediening van de bruggen zelf in het stedelijk havengebied, aangezien de huidige werking allicht geoptimaliseerd kan worden. 

De volgende Tall Ships Race vindt plaats in juli 2022. Door de timing van de verschillende werven enerzijds en evenementiële keuzes anderzijds zal de Kattendijksluis essentieel zijn voor een vlotte en veilige passage van de tall ships van klasse C-D met bestemming Willemdok en Bonapartedok.

De komende jaren rekent de stad Antwerpen voor haar jachthavens en evenementen op de Kattendijksluis als enige toegangsweg via de Schelde. Het is dan ook primordiaal dat we als stad Antwerpen kunnen rekenen op een bedrijfszekere sluis. DVW voert binnenkort de nodige werken uit om de Kattendijksluis terug operationeel te krijgen en houden. Gezien het belang van de Kattendijksluis als toegangsweg tijdens de diverse werken die de bereikbaarheid van de Stadshaven sterk zullen beperken, is het noodzakelijk de vraag aan DVW om de sluis operationeel te houden te formaliseren. De stad Antwerpen wenst in functie van haar concessionarissen en evenementen immers zekerheid in te bouwen dat de Kattendijksluis operationeel blijft, zeker tot de oplevering van de gerenoveerde Royerssluis. Gezien de eerdere vraag tot overdracht is het immers onzeker in welke mate DVW bereid is om nog verder te investeren in een grondige renovatie en/of optimalisatie van de sluis en om nog personeel te voorzien. Het is momenteel niet duidelijk welke beleidsbeslissing DVW wenst te nemen over de toekomst van de Kattendijksluis.

De stad Antwerpen wenst dan ook een collegiale brief te sturen aan De Vlaamse Waterweg, enerzijds om het engagement te vragen om de Kattendijksluis operationeel te houden, eventueel met extra ingrepen, alvast minimaal tot de oplevering van de Royerssluis, en om anderzijds een bespreking te vragen naar hun toekomstige intenties omtrent de Kattendijksluis.

Daarnaast is het aangewezen om met het Havenbedrijf Antwerpen afspraken te maken over het uitzonderlijk gebruik van de zeesluizen op korte termijn en de nodige veiligheidsvoorwaarden hiertoe bij een (kortstondige) uitval van de Kattendijksluis en het gebruik van de Royerssluis voor de pleziervaart eens deze terug operationeel is. Bijkomend dient er in overleg te worden gegaan aangaande de bediening van de bruggen.