Het college heeft op 3 april 2020 (jaarnummer 3084), in overeenstemming met de beheersovereenkomst, de opdracht aan AG Vespa gegeven voor de begeleiding van een lijst van stadsprojecten, waaronder het project Spoorpark Draakplaats - Luitenant Naeyaertplein.
Op 10 november 2020 keurde het college van burgemeester en schepenen van Antwerpen de voorwaardelijke vergunning voor de bouw en exploitatie van appartementen, school, supermarkt en ondergrondse parking op een terrein gelegen te Engelselei 38/41/42/43/44/46/47, Fonteinstraat 19/21/31/31C/33/33A/33B, Hogeweg 70/72/80/82, 2140 Borgerhout goed (jaarnummer 8971). Door het college werd aan de aanvrager een financiële stedenbouwkundige last opgelegd van 542.539,00 EUR, aan te wenden voor de verbetering van de omgeving van het projectgebied, met name voor het Spoorpark. Op 2 september 2021 besliste de deputatie van de provincie Antwerpen over het beroep OMBER-2020-0957 tegen de voorwaardelijke vergunning. De vergunning werd verleend onder voorwaarden; de stedenbouwkundige ontwikkelingskost van 542.539,00 EUR zal door de stad Antwerpen aangewend worden als een bijdrage voor het nieuw aan te leggen Spoorpark.
Het stedenbouwkundig kader, schetsontwerp voor de publieke ruimte en de eerste uitvoeringsfase voor het Spoorpark Draakplaats - Luitenant Naeyaertplein werd op 18 juni 2021 (jaarnummer 4979)
goedgekeurd door het college en voor advies voorgelegd aan de districtsraden Antwerpen (jaarnummer 110 op 21 juni 2021) en Borgerhout (jaarnummer 36 op 28 juni 2021) .
Op 11 februari 2022 (jaarnummer 1220) keurde het college de projectenlijst voor de Kopenhagensubsidie fietsinfrastructuur goed, waar het Spoorpark deel van uitmaakt.
Het schetsontwerp werd verder verfijnd tot een voorontwerp voor de eerste uitvoeringsfase voor het Spoorpark Draakplaats - Luitenant Naeyaertplein dat nu ter goedkeuring voorligt.
Opdracht
De ontwerpopdracht voor het Spoorpark aan het ontwerpteam Stramien – Zus – RE-ST – ARA bestaat uit twee onderdelen:
Het stedenbouwkundig kader werd in juni 2021 goedgekeurd door het college. Per gebouw wordt door AG Vespa een vervolgtraject op maat uitgewerkt voor de herbestemming van de gebouwen in en aan het Spoorpark. De ambitie is om de nieuwe invulling van de dienstwoning, tramloods, Brosselloods en de tijdelijke functie in het stationsgebouw maximaal af te stemmen met het ontwerp publieke ruimte, zodat het Spoorpark na aanleg zo min mogelijk impact ondervindt van de ontwikkelingen.
Bij goedkeuring van het schetsontwerp publieke ruimte werd de eerste uitvoeringsfase afgebakend op basis van de op dat moment beschikbare financiële middelen. Deze eerste fase werd binnen dit voorontwerp verder vormgegeven.
Voorontwerp publieke ruimte
Hoofdlijnen van het ontwerp
Vier vooropgestelde ontwerpambities (twee buurten reiken elkaar een groene hand; een authentiek Spoorpark met een sterke identiteit; een wandel- en fietspad op buurtniveau; een horizonpark, met bijzondere zichten op de stad Antwerpen en met zichtbare bakens vanuit de stad Antwerpen) vormen de basis van het ontwerp, waarbij voor elke zone binnen deze eerste uitvoeringsfase een passend concept werd uitgewerkt.
Het doorgaande hoofdpad vormt een herkenbare en continue verbinding in het park dankzij een betonnen parkloper die doorheen de verschillende zones consequent wordt toegepast. Het pad bestaat verder uit een ter plaatse gestorte betonstrook geflankeerd door functionele verlichting. Op de helling aan Draakplaats wordt de betonstrook vervangen door gezaagde kassei voorzien. De actieve sporen worden afgeschermd met een hoog veiligheidshekwerk. Voor de groenstructuur werd gekozen voor grotendeels inheemse (70%), klimaatresistente beplanting die de eigen sfeer van de spoorsite benadrukt en voor een maximale seizoensbeleving zorgt. Regenwater infiltreert ter plaatse: via open voegen in de verharding, halfverharding of in de groenzones.
Zone 1 – Helling Draakplaats
In overleg met Agentschap Onroerend Erfgoed werd gezocht naar een compromis voor de helling aan Draakplaats dat het comfort voor de gebruikers verbetert en de ambities rond ontharding en vergroening realiseert met behoud van het mineraal karakter van het beschermd stadsgezicht. Het hoofdpad in de helling van gerecupereerde bolle kasseien wordt hier voorzien in gezaagde kasseien met betonnen parkloper. Plantvakken langs het spoorviaduct zorgen voor groen en schaduw; doorzicht naar de watertorens en de spoorbogen blijft mogelijk. De tramsporen in de helling zijn behouden, maar worden opgevuld om het valgevaar te beperken.
Zone 2 – Buik van het park
In de buik van het park worden de aanwezige spoorrelicten zo veel mogelijk geïntegreerd in het park. Rondom de Brosselloods wordt een plein aangelegd in kassei met zitplekken aan de zonzijde. In het plein geïntegreerde plantvakken zorgen voor schaduw. Naast het betonnen hoofdpad vormt een secundair pad in halfverharding een meer informele route door het groen; de in het park aanwezige treinsporen krijgen een nieuwe functie als recreatieve routes.
Achter de tuinen van de Tweelingenstraat komt dichte beplanting, met een functioneel hekwerk en struweelbeplanting op de grens van het park. Bloemrijke grasmengsels bieden seizoensvariatie en voeding voor insecten. In de richting van de sporen is de beplanting meer open en sluit deze aan bij de spoorvegetatie.
Zone 3 – Brug Plantin en Moretuslei
Hier is de verwijzing naar het voormalig treinstation het duidelijkst. Het hoogteverschil tussen spoorbedding en perron blijft behouden. Het hoofdpad volgt het hoger gelegen perron. In de verdiepte zone worden perrontuinen aangelegd met een wat ruigere beplanting, die deels toegankelijk zijn en deels ontoegankelijk als “kijktuin” worden ingericht. De aanpak van perron 2 en de betonnen bruggetjes die de verbinding maken zijn in deze uitvoeringsfase nog niet mee opgenomen.
Zone 4 – Kop Plantin en Moretuslei
Het plein ter hoogte van het station aan Plantin en Moretuslei wordt maximaal onthard en omgevormd tot een groene zone die het Spoorpark op maaiveldniveau aankondigt. De op het plein aanwezige toekomstboom wordt omringd door nieuwe laagblijvende beplanting en pionierssoorten. Naast fietsbeugels is er ruimte voor deelvoertuigen en de mogelijkheid om een laadpunt in te richten. In afwachting van de ontwikkeling van het stationsgebouw wordt een tijdelijke trapconstructie opgericht die het Spoorpark meer visibiliteit geeft en een rechtstreekse toegang biedt tot de perrons op hoogte.
Zone 5 – Zwembad tot Luitenant Naeyaertplein
In deze zone wordt een helling aangelegd richting het Luitenant Naeyaertplein die beide buurten verbindt. Om deze helling, met een hellingsgraad van 5%, binnen de beperkte beschikbare ruimte ook integraal toegankelijk te maken, worden voldoende rustpunten voorzien en wordt de helling aan beide zijden geflankeerd door een leuning op twee hoogtes. Vanuit de COD werd opgemerkt dat de helling hierdoor te smal wordt voor fietsers om elkaar comfortabel te kruisen. Bij uitwerking van het definitief ontwerp wordt de breedte van de helling aangepast naar 3,5 meter. Door de S-vorm verlaagt de snelheid van fietsers en kunnen de waardevolle bomen op het talud behouden blijven. Langs de sporen wordt een breed secundair pad (breedte 2 m) in halfverharding aangelegd dat via een trap eveneens de verbinding maakt met het Luitenant Naeyaertplein.
Vervolgfase
Intussen zijn voor het Spoorpark via een wijziging aan de meerjarenbegroting meer middelen vrijgemaakt, waardoor als volgende stap ook de volgende uitvoeringsfase zal worden uitgewerkt. We streven er daarbij naar om het volledige Spoorpark, inclusief een aantrekkelijke inkomzone op maaiveldniveau aan Plantin en Moretuslei, alsnog in één uitvoeringsfase te kunnen aanleggen.
Daarnaast werken we in samenwerking met Stadsontwikkeling / Klimaat en Leefmilieu verder aan de integratie van de stadswaterleiding binnen het projectgebied van het Spoorpark en bekijken we bijkomende geluidsmaatregelen. Tegelijkertijd onderzoekt RE-ST architectenvennootschap in opdracht van AG Vespa de technische en financiële haalbaarheid voor de renovatie en verplaatsing van de stalen perronluifels ter hoogte van voormalig station Antwerpen-Oost.
Deze onderzoeken verlopen parallel aan de verdere uitwerking van de publieke ruimte en krijgen door de nodige afstemming en wisselwerking een doorvertaling in het ontwerp van het Spoorpark.
Timing
Het ontwerp publieke ruimte voor het Spoorpark Draakplaats - Luitenant Naeyaertplein wordt tegen eind 2022 afgewerkt. Eind 2022 – begin 2023 wordt de vergunningsaanvraag ingediend en de aanbestedingsprocedure voor de eerste uitvoeringsfase publieke ruimte gevoerd. De start van de uitvoering hangt samen met de beschikbaarheid van het terrein van Infrabel, en is voorzien uiterlijk eind 2023.
Met de collegebeslissing van 12 mei 2017 (jaarnummer 4463) werden de bevoegdheden van de districtscolleges vastgelegd. Artikel 11 bepaalt dat het districtscollege bevoegd is voor lokale straten en pleinen.
Artikel 138 Decreet Lokaal Bestuur stelt dat de districtsraad een algemene adviesbevoegdheid heeft voor alle aangelegenheden die betrekking hebben op het district.
In het gemeenteraadsbesluit van 31 mei 2021 (jaarnummer 309) werden de bovenlokale straten en pleinen vastgelegd. Ontwikkelingen (nieuw openbaar domein), mobiliteit en verkeersmaatregelen blijven een bevoegdheid van het college.
Op 25 november 2019 (jaarnummer 652) keurde de gemeenteraad de beheersovereenkomst 2019-2024 tussen de stad Antwerpen en AG Vespa goed. Artikel 6 - 4.4 bepaalt dat AG Vespa publiek domein kan (laten) realiseren.
De opdracht aan AG Vespa betreft het plaatsen en uitvoeren van de overheidsopdrachten in eigen naam en voor rekening van de stad Antwerpen. De beleidsbeslissing omtrent het realiseren van het publiek domein ligt bij de stad Antwerpen. De stad Antwerpen legt hierbij tevens het projectbudget vast.
Het projectgebied omvat nieuw openbaar domein, op de terreinen van Infrabel, dat bevoegdheid is van het college.
Daarnaast omvat het projectgebied lokaal openbaar domein, ter plaatse van Omheining der Statie van Borgerhout en de open ruimte aan weerszijden van de Plantin en Moretuslei, dat bevoegdheid is van de districten, district Borgerhout ten noorden en district Antwerpen ten zuiden van de Plantin en Moretuslei.
Tijdens de schetsontwerpfase werd veel aandacht besteed aan inspraak, waarbij naast drie online bevragingen voor de buurt ook wandelingen op het terrein werden georganiseerd. De resultaten van deze bevragingen werden verwerkt in het voorontwerp. De helling aan de kop van de Plantin en Moretuslei, aan de zijde van het station Antwerpen-Oost, en de helling aan de zone van het zwembad en de sporthal werden door de buurt minder goed onthaald. Daarom zal de eerste helling worden vervangen door een eenvoudige trap. De laatste zone werd verder uitgewerkt met aandacht voor groen en veiligheid. De rest van het ontwerp van het Spoorpark is vooral verfijnd en meer gedetailleerd uitgewerkt.
Tijdens de voorontwerpfase werden verschillende overlegmomenten georganiseerd met betrokken stakeholders: het Agentschap Onroerend Erfgoed, Infrabel, NMBS en het Agentschap Wegen en Verkeer.
Na goedkeuring van het voorontwerp wordt opnieuw een digitale bevraging gelanceerd over de herwerkte plannen en wordt de buurt actief bevraagd over in het park voorziene zit- en speelmogelijkheden.
Op 16 mei 2022 is een fysiek infomoment voorzien in het Scoutshuis waarop de plannen aan de buurt worden voorgesteld.
Het totale investeringskrediet voor het project Spoorpark - Draakplaats/Luitenant Naeyaertplein is 6.437.712,22 EUR inclusief btw en 10% onvoorziene omstandigheden.
In het meerjarenplan 2020-2025 van de stad Antwerpen is 6.437.712,22 EUR inclusief btw beschikbaar voor het project Spoorpark - Draakplaats/Luitenant Naeyaertplein op volgende boekingsadres:
Het project wordt gesubsidieerd door het Vlaamse Stadsvernieuwingsfonds opgenomen in het meerjarenplan 2020-2025 van de stad op het boekingsadres: SBT11100/INTERN/2100-2200-2300-2400-2500/5291630000/150300/2WNS020201PA3715/2SA050610
AG VESPA voert de opdracht uit in eigen naam en voor rekening van de stad Antwerpen.
De districtsraad geeft gunstig advies op het voorontwerp voor het Spoorpark Draakplaats - Luitenant Naeyaertplein, eerste uitvoeringsfase voor wat betreft het nieuwe openbaar domein, op voorwaarde dat: