2022_CBS_05674 - De Grote Verbinding. Ringpark Groene Vesten - Voorontwerp Pomppark Zuid - Goedkeuring

De Grote Verbinding

Met ‘De Grote Verbinding’ bouwt Antwerpen aan haar internationale reputatie als stad en regio waar het goed is om te wonen, te werken, te ondernemen en op bezoek te komen. De Oosterweelverbinding maakt de Antwerpse Ring rond en de overkapping stuurt de auto’s onder de grond. Zo zorgt de stad Antwerpen voor een betere mobiliteit voor Vlaanderen en wordt de stad weer één geheel met meer groen en schonere lucht.

De afgelopen jaren hebben de stad Antwerpen, het Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht, de burgerbewegingen, Lantis en andere Vlaamse partners, samen met de intendant voor de Oosterweelverbinding, de plannen vormgegeven. Tijdens de uitvoering zetten zij samen zoveel mogelijk lokaal talent aan het werk.

Aanleiding

Ringpark Groene Vesten

Het Ringpark Groene Vesten bevat de volledige ringruimte van gevel tot gevel tussen de binnen- en de buitenstad. De uiteinden worden begrensd door de Kolonel Silvertopstraat in het westen en de Tuinwijk Borgerhout (inbegrepen) in het noorden. De ambitie voor het 'Ringpark Groene Vesten' is de realisatie van een ambitieus en verbindend grootstedelijk bermenpark in de ringzone dat:

1. de geluidshinder en de luchtverontreiniging van de infrastructuur in de ringzone vermindert voor de achterliggende woonwijken en parken door middel van grondbermen, geluidsschermen, overkragingen, kuilen, vegetatie en andere maatregelen;
2. veilige en royale fiets- en voetgangersverbindingen biedt in de langsrichting in de vorm van een ontvlecht ringfietspad en in de dwarsrichtingen;
3. een aaneengesloten water- en energiesysteem draagt in functie van de achterliggende wijken;
4. een ecologische verbinding vormt in de langsrichting en in de dwarsrichtingen;
5. ingeschakeld wordt als recreatieve ruimte voor de buurt en stad.

Het toekomstbeeld voor de zuidelijke ringweg is een zo volledig mogelijke overkapping met daaronder een gescheiden verkeerssysteem van de E19 tot de E313. Het leefbaarheidsproject ‘Ringpark Groene Vesten’ heeft de bedoeling om in afwachting daarvan al belangrijke positieve leefbaarheidseffecten te genereren voor de naburige wijken door op de leefbaarheidsmaatregelen voor lucht- en geluid en door op de modal shift met het vernieuwde ringfietspad in te zetten. Bij voorkeur zijn deze maatregelen meteen een voorbereidend werk op een toekomstige grootschalige overkapping (hink-stap-sprong).

Ringpark Groene Vesten wil de impact van de snelweg (R1) zo goed als mogelijk beperken (in afwachting van een overkapping), door in te zetten op het verbeteren van de leefkwaliteit in de ringzone en het verkleinen van de barrière van de Ring tussen intra- en extra-muros. Naast de vijf ambities is de overkoepelende ambitie om nieuwe parkruimte te maken, door de bermen dicht tegen de ring te plaatsen en de restruimtes om te vormen tot volwaardige parkruimtes. Daarnaast is ruimtelijke identiteit belangrijk. Er is een grote verscheidenheid in het projectgebied: de historische vesten (zoals Brilschans en Mastvest) en nieuwere infrastructurele elementen zoals de pompgemalen aan de Desguinlei en Stenenbrug. Er is de ambitie om deze verschillende elementen mee te integreren in het park en om deze verscheidenheid te omarmen in het park. De ruimtelijke connectiviteit, samenhang en herkenbaarheid wordt gerealiseerd door een aantal continue elementen: het Ringpad, de (geluids)bermen en schermen, de Ringwadi en Singelwadi (watersysteem) en door de toegangen tot het park te voorzien van terugkerende parkelementen.

Het voorliggende voorontwerp is het resultaat van de besprekingen tijdens verschillende werkbanken, werksessies, werkateliers en Ringdagen. Het voorontwerp voor het deelproject Pomppark Zuid volgt het concept van het landschapsontwerp voor de Groene Vesten. 

Het nieuwe park kent volgende hoofdambities:

• nieuwe parkruimte maken door het activeren van het bestaande groengebied als een verblijfsgebied met een rol als buurt- en wijkpark;
• het Pomppark Zuid fungeert als een onderdeel van het Vestenpark (Mastvest-Pomppark Zuid) als een opstap naar een toekomstige overkapping (cfr. de hink-stap-sprong);
• onderdeel van een volwaardig bosschagelandschap (cfr. Beeldkwaliteitsplan Groene Singel) dat eenheid brengt in het Ringpark Groene Vesten.

Dit wordt gerealiseerd door de ambities van het landschapsontwerp Ringpark Groene Vesten verder uit werken: 

• inzetten op de leefbaarheid en park maken door in te zetten op geluid milderende maatregelen en kwalitatieve groene verblijfsruimte te creëren;
• voorzien van een doordachte padenstructuur en toegangen tot het park door bestaande en toekomstige zachte verbindingen te integreren en te faciliteren, met name integratie van de vernieuwde toegang station Antwerpen-Zuid, (potentiële) 2e ontsluiting van het station, de toekomstige nerf tussen Hof Van Leysen en Pomppark Zuid & de nerf over de ring tussen Pomppark Zuid en Mastvest.
• de bestaande ecologische verbinding (cfr. ringspoor) ondersteunen en de biodiversiteit versterken door in te zetten op een gediversifieerde rand (mantel zoom, het bosschagelandschap uit het Beeldkwaliteitplan Groene Singel) in de overgang tussen graslandschap en beboste zones. 
• integratie van het robuuste watersysteem met perspectief op herbruik van het bemalingswater: Singelwadi voor waterveiligheid met buffering en infiltratie voor hemelwater van de aanliggende verhardingen, herbruik van bemalingswater pompgemaal Desguinlei, afstemmen met haalbaarheidsstudie stadswaterleiding, ruimtelijk onderzoek naar een zone voor waterzuivering,...

De adressering gebeurt aan de aangrenzende radialen en Singelruimte. Volgende thema’s spelen een centrale rol in het ontwerp van Pomppark Zuid:

• geluidsschermen: de geluidschermen spelen een grote rol in de leefbaarheid van het park omdat ze de verblijfskwaliteit gevoelig verhogen. Daarnaast begrenzen en omlijsten ze het park zowel naar binnen als naar buiten;
• sterke singelrand: de parkrand parallel aan de Singel wordt versterkt, verdergaand op het werk van het Beeldkwaliteitplan Groene Singel, om zo de parkrand te transformeren tot een toegangszone;
• ecologie: er worden diverse weelderige en gevarieerde randzones ontwikkeld ter versterking van de zogenaamde mantelzones, met overgangen naar weidegebieden en in afwisseling met de intensief gebruikte delen van het park;
• verbindingen: verbindingen spelen een centrale rol. Er wordt gezocht naar mogelijke verbindingen met het aangrenzende stedelijk gebied. Paden vormen een uitnodiging om te genieten van de groene ruimtes. Het ontwerp creëert  nieuwe ontmoetingsplekken en parktoegangen;
• water: water wordt ingezet om gevarieerde ruimten te creëren en de ecologische diversiteit te versterken. Het pompstation vormt het focuspunt voor de permanente waterelementen in het park;
• erfgoed: Erfgoed is een belangrijke identiteitsfactor en een verrijking voor het park. Er wordt in het ontwerp gerefereerd naar de oude Brialmontomwalling en het pompgemaal speelt als recentere infrastructuurmachine een centrale rol in het park;
• programma: de ambitie is om het park niet te overladen en in te zetten op een aanbod voor lokaal gebruik. Hierdoor ontstaat er een informeel aanbod aan activiteiten dat uitnodigt tot individuele toe-eigening van het park. Voor de stedelijke activiteiten waaronder sportvelden en formele speelvelden wordt gekeken naar een toekomstvisie voor de parking Desguinlei, die een dichtere aansluiting heeft met de wijken.

De resultaten van de geluidsmodelering zijn positief

UGent maakte een geluidsmodellering van de geluidsmaatregelen voorgesteld in het voorontwerp: een schanskorvenwand langsheen het spoor, een verdiepte zone aan het pompgebouw en ‘heuveltjes’ langsheen de Singel. Ook de materialisatie en beplanting in het park werden in het model opgenomen. Zowel het geluid van de ring, de Singel als de sporen worden in rekening gebracht. Het geluid van de radialen (Kolonel Silvertoplaan en Jan van Rijswijcklaan) werd niet onderzocht in deze modellering. 

De voorgestelde geluidsmaatregelen hebben een duidelijk positief effect:

1. De geluidsreductie is vooral significant ten opzichte van het geluid van de ring. Aan de ring- en spoorzijde van het park worden grote reducties voorspeld, tot meer dan 10 dBA. In de verlaagde zone komt het geluidsniveau onder de 55dBA, vergelijkbaar met het geluidsniveau van bijvoorbeeld het stadspark van Antwerpen.
2. Voor het geluid van het spoor blijkt de voorgestelde schanskorfwand en verdiepte zone zeer effectief gelet op de ligging direct naast de parkrand.
3. Aan de zijde van de Singel is er een beperkt verschil merkbaar vlak aan de heuveltjes.
    

Interferentie met lopende of op te starten projecten

1. Station Zuid: In het voorontwerp Pomppark Zuid is het ontwerp van het nieuwe station Zuid geïntegreerd. Tijdens het proces van het voorontwerp Pomppark Zuid besliste NMBS dat het ontwerp van het station inclusief luifel dient aangepast te worden omwille van budget. Zeer recent gaf NMBS aan toch door te gaan met het project, maar dan in eerste instantie zonder luifel. De afstemming tussen beide ontwerpen moet hierdoor opnieuw zo spoedig mogelijk gebeuren. De werf van NMBS heeft opstelruimte nodig op de kop van Pomppark Zuid, voor werfzone, tijdelijke fietsenstallingen en een tijdelijke toegang tot de sporen. De realisatie van de kop van Pomppark Zuid kan dus pas beginnen na de realisatie van de werken Station Zuid. Niet enkel het ontwerp, maar beide werven moeten in een strategie voor uitvoering op elkaar worden afgestemd.
2. Toegang sporenbundel door Infrabel: In de onderzoeksopdracht ‘toegang zone Infrabel’ is door het ontwerpteam onderzocht welke alternatieven er zijn voor de huidige spoortoegang voor onderhoud en werken, en de daaraan gekoppelde werfzone in Pomppark Zuid ter hoogte van het pompgemaal. Verschillende opties zijn onderzocht, zowel binnen als buiten de projectcontour van Pomppark Zuid. Locatie Pomppark Zuid wordt naar voor geschoven als de onderzoekslocatie, met
   Wolvenberg/Posthofbrug als back-up. In het definitief ontwerp wordt een goede integratie van de toegang verder uitgewerkt. Verdere afstemming met Infrabel is nodig, naar voorwaarden toegang en medegebruik van de parkruimte. Dit moet resulteren in een overeenkomst tussen de stad en Infrabel.
3. Desguinlei 33: de stad Antwerpen heeft beslist om de site Pomppark Zuid aan te duiden als voorkeurslocatie binnen het onderzoek naar de realisatie van een toekomstig Centraal Erfgoeddepot en deze locatie in afwachting te reserveren voor deze functie. Het voorontwerp Pomppark Zuid ondersteunt deze keuze en tekent krijtlijnen uit waarbij in de toekomst park en gebouw elkaar kunnen versterken. Een betere connectie tussen oostelijk en westelijk deel van het park is daarbij prioriteit.

Op 31 mei 2021 (jaarnummer 309) heeft de gemeenteraad de gecoördineerde lijst met bovenlokale locaties goedgekeurd. Het projectgebied betreft lokaal openbaar domein met een bovenlokale investering in het kader van het leefbaarheidsproject Ringpark Groene Vesten.

Op 25 november 2019 (jaarnummer 652) keurde de gemeenteraad de beheersovereenkomst 2019-2024 tussen de stad Antwerpen en AG Vespa goed. Artikel 6 - 4.4 bepaalt dat AG Vespa publiek domein kan (laten) realiseren. De opdracht aan AG Vespa betreft het plaatsen en uitvoeren van de overheidsopdrachten in eigen naam en voor rekening van de stad Antwerpen. De beleidsbeslissing omtrent het realiseren van het publiek domein ligt bij de stad Antwerpen. De stad Antwerpen legt hierbij tevens het projectbudget vast.

Het ontwerpproces wordt in het kader van De Grote Verbinding en in samenwerking met de partner overheid Agentschap Wegen en Verkeer - afdeling Antwerpen en het team intendant gevoerd. Het landschapsontwerp is het resultaat van een co-creatief en participatief proces waarbij diverse stakeholders en actoren betrokken zijn. 

In de maandelijkse werkbanken zijn diverse stakeholders vertegenwoordigd: opdrachtgever, ontwerpteam, team intendant, partner overheid, diverse stadsdiensten, burgerbewegingen en belanghebbenden (onder andere Agentschap Natuur en Bos, Provincie Antwerpen, Vervoersregio Antwerpen, Natuurpunt, NMBS en Infrabel), alsook enkele vertegenwoordigers uit de werkateliers. Tijdens een co-creatief proces worden in de schoot van de Werkbank de ontwerpstappen met de diverse stakeholders afgestemd en naar consensus gezocht.

Tijdens de fase van het voorontwerp zijn er bijkomend brede informatie- en participatiemomenten gehouden: 

• Ringdag Groene Vesten op locatie Pomppark Zuid (Desguinlei 33) op donderdag 26 augustus 2021;
• Antwerpen Shift op locatie Pomppark Zuid (Desguinlei 33) op zondag 19 september 2021;
• Pomppark Zuid - Open Kiosk, dinsdag 12 oktober 2021 in PIDPA (Desguinlei 246): inspraakmoment voor omwonenden en geïnteresseerden;
• Ringdagen in het MAS, dinsdag 19 en woensdag 20 april 2022.

In het meerjarenplan 2020-2025 is een budget van 18.715.346,10 euro inclusief BTW ingeschreven  op SUB_NR/INTERN/5291630000/224/2LMS010102M01459/2SA020200 (Ringpark Groene Vesten) waarvan 14.690.151,07 euro inclusief btw, en 15% voor onvoorziene kosten inbegrepen voor het deelproject Pomppark Zuid.