Het college keurde op 9 juli 2021 (jaarnummer 5753) de strategie en het plan van aanpak goed van het project Slimme Schakels. Doel is de mobiliteit in de stad Antwerpen te verbeteren door het realiseren en opwaarderen van kwalitatieve overstapknooppunten, verspreid over het gehele grondgebied van de stad. Dit omvat onder meer de selectie van punten (ingedeeld naar categorie en type), de theoretische prestatie-eisen per categorie en type, en de principes qua prioritering. Het districtscollege van Antwerpen nam op 23 augustus 2021 (jaarnummer 500) hiervan kennis.
Dit past in het bestuursakkoord (goedgekeurd door de gemeenteraad van 28 januari 2019, jaarnummer 42), in het beleid van de Vlaamse overheid en in de strategie van de Vervoerregio Antwerpen.
Het college keurde in zitting van 8 juli 2022 (jaarnummer 5789) de ontwerpen van 30 mei 2022 voor de eerste 13 Slimme Schakels goed.
De bedrijfseenheid Stadsontwikkeling (afdeling Mobiliteit) legt nu de ontwerpen van een eerste reeks mobiliteitsknooppunten ter advies voor.
In navolging van het collegebesluit van 9 juli 2021 (jaarnummer 5753) en de daar goedgekeurde strategie en prioritering, werkte de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling (afdeling Mobiliteit) de plannen voor een eerste reeks van 13 overstapknooppunten (Slimme Schakels) verder uit. De selectie betreft enerzijds de als prioritair benoemde knooppunten, anderzijds knooppunten waarvoor een ontwerp reeds vergevorderd is of reeds een projectplanning aanwezig is.
Concreet gaat het om locaties in de districten Antwerpen (Antwerpen-Centraal/Diamant, Operaplein, Franklin Rooseveltplaats, Nationale Bank, Mediaplein, Harmonie, station Antwerpen-Zuid), Hoboken (station Hoboken-Polder, Kioskplaats, Zwaantjes), Wilrijk (Bist) en Ekeren (station Ekeren). Negen knooppunten liggen volledig aan gemeentewegen. Vier van deze knooppunten liggen deels aan een gewestweg.
Voor deze overstapknooppunten werd op basis van de categorisering en typologie een theoretische programma van eisen bepaald, met niet limitatief bewegwijzering, halteinfrastructuur, deelmobiliteit, laadpunten, (fiets)parkeervoorzieningen, enzovoort. Delen van dit programma zijn vandaag in beheer en exploitatie bij de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling, andere elementen worden door Mobiliteit en Parkeren Antwerpen (MPA) beheerd en geëxploiteerd. Bovendien worden met de uitrol van de Slimme Schakels ook de parkings in beheer van MPA maximaal multimodaal uitgerust. Op die knooppunten dient MPA te participeren in de investering van de uitrusting.
Daarnaast werd dit theoretisch programma aangevuld met een analyse van de concrete locaties en (op meerdere knooppunten) een bevraging van de gebruikers. De nodige en gewenste ingrepen werden uitgewerkt in conceptontwerpen per locatie.
Op 30 mei 2022 legde de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling (afdeling Mobiliteit) deze ontwerpen samen met hun indicatieve ramingen en de gehanteerde methodiek in een 'Unieke Verantwoordingsnota' voor aan de projectstuurgroep. De voorgestelde nota en ontwerpen werden goedgekeurd, met beperkte opmerkingen per knooppunt. Deze opmerkingen worden verwerkt in het verdere traject.
Overstapknooppunten volledig aan gemeentewegen gesitueerd
1. Antwerpen-Centraal / Diamant (interregionaal, type 4, district Antwerpen)
Het knooppunt omvat het internationaal treinstation Antwerpen-Centraal zelf, het naastliggende premetrostation Diamant (met zowel bovengrondse als ondergrondse connecties tussen beide), een ondergrondse parking voor wagens en fietsen (onder het Koningin Astridplein), en een heel aantal bovengrondse voorzieningen.
Er zijn relatief weinig tekortkomingen bij de huidige situatie. Onderstaande aanvullingen worden voorgesteld (niet-limitatief):
2. Operaplein (regionaal, type 4, district Antwerpen)
Het Operaplein is gloednieuw en omvat reeds zeer veel mobiliteitsmodi en ondersteunende voorzieningen.
Zeer kort bij dit knooppunt bevindt zich het knooppunt Franklin Rooseveltplaats (eindhalte van veel streekbussen). Beide vormen in de praktijk één knooppunt.
Er zijn relatief weinig opmerkingen bij de huidige situatie. Onderstaande aanvullingen worden voorgesteld (niet-limitatief):
3. Franklin Rooseveltplaats (regionaal, type 4, district Antwerpen)
Ook de Franklin Rooseveltplaats is zeer recent volledig vernieuwd in samenhang met het aangrenzende Operaplein.
Algemeen is de overzichtelijkheid en leesbaarheid van het gehele mobiliteitsknooppunt nog een werkpunt. Duidelijke overzichtsborden, voetgangersbewegwijzering en andere markeringen zijn hier nog een belangrijk gemis.
Onderstaande aanvullingen worden voorgesteld om het knooppunt verder op punt te stellen (niet-limitatief):
Vlakbij (Teniersplaats) is een overdekte/afgesloten fietsenstalling met alle bijhorende voorzieningen (lockers, pomp, enzovoort). Ter hoogte van de Rooseveltplaats is hier geen bijkomende nood aan, maar kan dit eventueel wel toegevoegd worden in de toekomst. Ook ruimte voor deelwagens wordt voorzien in de parking Opera (met toegang ter hoogte van de Rooseveltplaats), dus ook deze is niet bijkomend nodig ter hoogte van de Rooseveltplaats.
Projectstuurgroep
In de projectstuurgroep wordt gevraagd aan De Lijn om hier werk te maken van de ontwikkeling van de halte van de toekomst (paviljoen) waar er ruimte is voor gedetailleerde informatie en ‘lounge’ mogelijkheden.
Daarnaast moet er ook ingezet worden op een bredere bewegwijzering, zodat een toevallige passant of toerist in een oogopslag alle relevante informatie in verband met bus/tram/metro/trein overstap kan zien. Dit kan moeilijk gerealiseerd worden enkel met de wayfinding van de stad Antwerpen, er wordt in eerste instantie gekeken naar De Lijn.
4. Nationale Bank (regionaal, type 4, district Antwerpen)
Het knooppunt Nationale Bank is - naast het Operaplein - een tweede knooppunt op de Leien, op het kruispunt met de invalswegen Mechelsesteenweg en Van Eycklei (verlengde van de Plantin en Moretuslei). Het omvat een tram- en buseiland met vier perrons in het midden van de Leien en een ondergrondse auto- en (buurt)fietsenparking.
Onderstaande aanvullingen worden voorgesteld om het knooppunt verder op punt te stellen (niet-limitatief):
Ruimte voor extra (overdekte en/of afgesloten) fietsenstallingen werd helaas niet gevonden. Laadlockers en een fietspomp hangen hiermee samen, en worden dus niet toegevoegd. Er is onderzocht om de ondergrondse buurtfietsenstalling publiek toegankelijk te maken, maar omwille van de beperkte bereikbaarheid is het potentieel van deze fietsenstalling (te) laag.
5. Mediaplein (lokaal, type 4, district Antwerpen)
Het Mediaplein wordt momenteel heraangelegd door AG Vespa, in samenspraak met de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling (afdeling Mobiliteit). In de nieuwe aanleg bevindt het overstapknooppunt zich vrijwel volledig onder de spoorwegbrug. Daarnaast bevindt zich een rustigere en groene pleinruimte. Er is een ondergrondse fietsenstalling van NMBS.
Het ontwerp van dit knooppunt ligt vast en is goedgekeurd binnen het project van AG Vespa.
Onderstaande aanvullingen worden nog voorgesteld om het knooppunt verder op punt te stellen (niet-limitatief):
6. Bist (lokaal, type 4, district Wilrijk)
Bist is geselecteerd als lokaal knooppunt en wordt door stad Antwerpen gezien als een knooppunt van ‘type 4’, dus is belangrijk als bestemmingspunt maar ook als overstappunt, aangezien er verschillende buslijnen kruisen. Er zijn ook veel omwonenden, dus het is voor velen ook een vertrekpunt. Het plein werd vrij recent heraangelegd, met veel ruimte voor voetgangers, een grote luifel, zitbanken, een speeltuin, enzovoort.
Onderstaande aanpassingen/aanvullingen worden voorzien (niet-limitatief):
7. Station Hoboken-Polder (lokaal, type 5, district Hoboken)
Het station bevindt zich aan de rand van de districtskern, aan het kruispunt van de Schroeilaan / Harold Roscherstraat met de Berkenrodelei. De directe stationsomgeving is eigendom van NMBS.
Stad Antwerpen en NMBS werkten samen een ambitieus ontwerp uit om de gehele stationsomgeving te vernieuwen, zowel de zijde Hoboken-centrum (eigendom NMBS) als de zijde Schroeilaan (eigendom stad Antwerpen). Bij stad Antwerpen is dit project gekend onder projectnummer SWOU12353. Op 11 maart 2022 (jaarnummer 2077) keurde het college het definitief ontwerp 30 september 2021 voor wegeniswerken in de Berkenrodelei, Schroeilaan (Stationsomgeving Hoboken), district Hoboken, goed.
In het nieuwe ontwerp wordt tegemoet gekomen aan zeer veel tekortkomingen uit de huidige situatie.
Onderstaande aanvullingen worden bijkomend voorzien (niet-limitatief):
Door NMBS worden geen afgesloten fietsenstallingen voorzien, want volgens de interne afspraken binnen NMBS komt dit station hiervoor niet in aanmerking. Extra’s zoals een pakjesmuur en fietspomp kunnen eventueel later nog worden toegevoegd.
De busperrons in de Harold Roscherstraat zijn vandaag niet integraal toegankelijk, terwijl dit wel een vereiste is vanuit Slimme Schakels en Hoppin. Het aanpassen is evenwel niet evident wegens de aanwezige bomen, en de busbediening in de Harold Roscherstraat zou in de nabije toekomst verdwijnen, waardoor het aanpassen van deze perrons niet wordt weerhouden.
Projectstuurgroep
In de projectstuurgroep wordt gevraagd om toch op korte termijn een afgesloten fietsenstalling te voorzien. Stad Antwerpen en NMBS bekijken samen de mogelijkheden. Aan NMBS wordt ook gevraagd om hier toiletten te voorzien voor de reizigers.
8. Kioskplaats (lokaal, type 4, district Hoboken)
De Kioskplaats werd recent heraangelegd als een onderdeel van het masterplan van Hoboken centrum, waarbij onder meer de tramhalte-infrastructuur werd aangepakt. De naastgelegen Louisalei (met bushalten) en Lelieplaats worden ook heraangelegd. Lelieplaats is geselecteerd als een aparte Slimme Schakel.
Onderstaande aanvullingen worden voorgesteld om het knooppunt verder op punt te stellen (niet-limitatief):
Er werden ook enkele andere aanvullende faciliteiten onderzocht maar niet weerhouden. Een locatie voor overdekte fietsenstallingen werd niet gevonden zonder dat dit een negatieve invloed had op andere aspecten van de omgeving. Voor laadlockers ligt het potentieel momenteel te laag en zijn er andere locaties waar dit potentieel hoger ligt voor een uitrol in eerste fase. Ook voor een fietspomp wordt dezelfde argumentatie gevolgd.
9. Station Ekeren (lokaal, type 5, district Ekeren)
Het station Ekeren bevindt zich centraal in de districtskern, aan de Statiestraat. De directe stationsomgeving is eigendom van NMBS.
Stad Antwerpen
en NMBS werkten samen een ambitieus ontwerp uit om de gehele stationsomgeving te vernieuwen. Bij de stad is dit project gekend onder projectnummer SWOU11789. Op 3 juni 2022 (jaarnummer 4541) keurde het college het definitief ontwerp (15 maart 2022) voor Bist, Onze-Lieve-Vrouwstraat, Statiestraat, Veltwijcklaan (stationsomgeving Ekeren) – SWOU11789, district Ekeren goed.
Onderstaande werkpunten worden nog meegegeven als aanvulling hierop (niet-limitatief):
Door NMBS worden geen afgesloten fietsenstallingen voorzien, want volgens de interne afspraken binnen NMBS komt dit station hiervoor niet in aanmerking. Extra’s zoals een pakjesmuur en fietspomp kunnen eventueel later nog worden toegevoegd.
Projectstuurgroep
In de projectstuurgroep wordt gevraagd om toch op korte termijn een afgesloten fietsenstalling te voorzien. Stad Antwerpen en NMBS bekijken samen de mogelijkheden.
Voor deelwagens wordt binnen de stad op termijn niet meer gewerkt per aanbieder (voorbeeld twee voorbehouden plaatsen), maar voor alle aanbieders samen (voorbeeld zes vrije plekken). Dit is verder af te stemmen met NMBS.
Ook de halten in de Jos Craeybeckxlaan maken in de praktijk deel uit van dit knooppunt, en moeten dus mee geoptimaliseerd worden.
Aan NMBS wordt ook gevraagd om hier toiletten te voorzien voor de reizigers.
Overstapknooppunten deels aan gewestwegen gesitueerd
10. Antwerpen-Zuid (interregionaal, type 4, district Antwerpen, gewestweg)
Het station Antwerpen-Zuid ligt half verscholen in het infrastructuurlandschap van Ring, Singel en spoorweg. Het station ligt op niveau -1 in een verdiepte berm. Bovengronds ligt het vlakbij het kruispunt van de Singel (Desguinlei) met de Kolonel Silvertopstraat. Recent is er een eindstation voor streekbussen ingericht langsheen de Brederodestraat. Algemeen heeft de gehele stationsomgeving een sterke opwaardering nodig, in het voordeel van de reiziger (voetganger/fietser/OV-gebruiker). Er is momenteel te weinig ruimte voor het aantal reizigers en zeer weinig comfort.
Er is een grootschalige heraanleg gepland in samenwerking tussen de stad, AWV, De Lijn en NMBS, die in fasen zal gerealiseerd worden. Huidig voorstel bouwt verder op de eerste fase van deze transformatie, met name de vernieuwing van de zijbermen van de Kolonel Silvertopstraat, het Singelkruispunt en de zone op de hoek aan de overzijde van de Singel. Hiervoor is het voorontwerp goedgekeurd door het college op 20 mei 2022 (jaarnummer 4169). Ook ter hoogte van het busstation worden aanvullingen gedaan.
Bij de realisatie van het NMBS-project (verbreding brug over de sporen, bouw liften, etc.) volgens de omgevingsvergunning goedgekeurd op 2 december 2020, wordt de fietsenstalling tijdelijk geconcentreerd langs de Singel. Deze zone is voorlopig dus niet beschikbaar voor andere functies.
In het kader van de uitwerking als Slimme Schakel worden nog enkele aanvullingen gedaan bij het goedgekeurde voorontwerp. Zo ontstaat er een plan met volgende elementen (niet-limitatief):
11. Olympiade (regionaal, type 5, district Antwerpen, gewestweg)
Olympiade is een belangrijk overstapknooppunt in het zuiden van de stad. Het verkeersknooppunt is in 2010 volledig heraangelegd met P+R-functie voor reizigers van en naar het stadscentrum.
In het ontwerp worden volgende ingrepen voorgesteld om het knooppunt verder op punt te stellen (niet-limitatief):
12. Harmonie (regionaal, type 4, district Antwerpen, gewestweg)
Harmonie is een erg belangrijk overstapknooppunt voor het bus- en tramverkeer. Het is gelegen aan het Albertpark en het Harmoniepark, op de kruising van de Mechelsesteenweg met de as Jan Van Rijswijcklaan-Elisabethlei-Belgiëlei. Met uitzondering van de Belgiëlei zijn dit allemaal gewestwegen.
In het ontwerp zijn zo veel mogelijk van de verbeterpunten meegenomen, al is de beschikbare ruimte erg beperkt. Om extra ruimte te creëren wordt voorgesteld de hondenloopzone en de groenzone op de hoek aan de Elisabethlei te verkleinen. Het voet- en fietspad door het park kan zo worden verbreed en er ontstaat ruimte voor een aantal bijkomende faciliteiten (niet -limitatief):
13. Zwaantjes (lokaal, type 4, district Hoboken, gewestweg)
Het knooppunt Zwaantjes is gelegen op een strategische locatie voor het openbaar vervoer vanuit het district Hoboken, en is dus een belangrijk overstapknooppunt. Enkele tramassen en verschillende andere straten komen op dit knooppunt toe, wat deze omgeving erg complex maakt.
Om het overstappen tussen de verschillende tramlijnen te vereenvoudigen, wordt voorgesteld beide tramlijnen in de toekomst te laten halteren aan dezelfde perrons; de noordwaartse halte in de Sint-Bernardsesteenweg wordt dan louter een bushalte. Die twee tramperrons moeten hiervoor wel uitgebreid worden, wat betekent dat ook oversteekplaatsen moeten worden verschoven of toegevoegd.
Daarnaast worden volgende werkpunten verwerkt in het ontwerp (niet-limitatief):
Met de collegebeslissing van 12 mei 2017 (jaarnummer 4463) werden de bevoegdheden van de districtscolleges vastgelegd. Artikel 11 bepaalt dat het districtscollege bevoegd is voor lokale straten en pleinen.
Voor het district Antwerpen zijn de Pelikaanstraat, Mechelsesteenweg (binnen de Leien), Mediaplein, Brederodestraat en Populierenlaan lokale straten.
Het college is bevoegd voor mobiliteit en bovenlokale budgetten. De districtsraad heeft adviesbevoegdheid ingevolge artikel 138 Decreet Lokaal bestuur.
Er is aan stad Antwerpen een subsidie toegekend vanuit een thematische oproep stadsvernieuwing van het Vlaams Stedenbeleid. Deze middelen moeten uitgegeven worden uiterlijk op 31 december 2022. De uitgaven voor de Slimme Schakels zullen dus in de eerste plaats met deze subsidiemiddelen worden gefinancierd. De eerste schijf van de subsidiemiddelen uit de thematische oproep stadsvernieuwing werd reeds gestort, maar zal budgettair ingevorderd worden op moment van uitgave. Deze middelen staan op 2LMS010402A00000/5153000000/SBT11098/224.
De punten die niet gelegen zijn langs een gewestweg en de onderdelen buiten de contouren of het beheer van de gewestweg, worden gerealiseerd en gefinancierd door de lokale overheid. Binnen stad Antwerpen worden de toevoegingen en ingrepen in kader van het project Slimme Schakels bovenlokaal gefinancierd, dus niet door de districten.
De overstapknooppunten zonder activiteiten in beheer van MPA worden gefinancierd vanuit de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling (afdeling Mobiliteit). Deze middelen zijn voorzien op 2LMS010402A00000/5153000000/SUB_NR/224.
De overstapknooppunten met activiteiten in beheer van MPA, worden gefinancierd vanuit MPA. Voor de punten in dit collegebesluit zijn dit alvast Operaplein, Nationale Bank en Olympiade. Deze middelen zijn voorzien op 2LMS010403A00000/C9010/SUB_NR/236
Waar mogelijk wordt de realisatie van de Slimme Schakels geïntegreerd in lopende of geplande inrichtingsprojecten. De standaardkosten zoals aanleg voetpaden enzovoort worden dan gefinancierd vanuit het specifieke projectbudget, de extra kosten in het kader van Slimme Schakels kunnen gefinancierd worden vanuit de budgetten Slimme Schakels (respectievelijk van MPA of Stadsontwikkeling).
Voor de aanleg of herinrichting van (de onderdelen van) mobipunten die niet binnen de contouren en het beheer van gewestwegen gelegen zijn en aan een aantal voorwaarden voldoen, kan de stad subsidies verkrijgen:
De punten die gelegen zijn langs een gewestweg worden volgens het besluit van de Vlaamse regering gefinancierd en gerealiseerd door het gewest (Agentschap Wegen en Verkeer), wat betreft de onderdelen gelegen binnen de contouren en het beheer van die gewestweg(en).
De districtsraad Antwerpen keurt het volgende besluit eenparig goed.
De districtsraad adviseert de ontwerpen van 30 mei 2022 voor de eerste 13 Slimme Schakels gunstig, onder volgende voorwaarden: