2022_CBS_09516 - Stedelijk patrimonium. Copernicus. Klooster en kerk - Opstart bouwproject klooster, Ploegstraat 23-27, 2018 Antwerpen. Principebeslissing - Goedkeuring

Bestuursakkoord

De herontwikkeling van het Copernicusbouwblok wordt in het bestuursakkoord voorop gesteld als volgende stap in de opwaardering van de Kievitbuurt. 

Het Copernicusbouwblok wordt omsloten door Ploegstraat, Provinciestraat, Lange Kievitstraat en Copernicuslaan te 2018 Antwerpen. De site bevindt zich op een scharnierpunt tussen de grootschalige kantooromgeving aan het station en de dichtbebouwde woonwijken (Kievitwijk, Borgerhout) rondom. 

Stedelijke ruimtevragen en aankopen

Een aantal stedelijke ruimtevragen vormden samen met de potentie van deze plek zoals beschreven in het bestuursakkoord 2019-2024 (artikel 310), de reden om klooster en kerk als stad aan te kopen in het najaar van 2021. Het was eveneens de motivatie om ook het aanpalende perceel Raad & Daad Provinciestraat 108 A te 2018 Antwerpen aan te kopen (gemeenteraadsbeslissing van 30 mei 2022 met jaarnummer 278), en het voorkooprecht uit te oefenen en op het perceel Provinciestraat 108 (gemeenteraadsbeslissing 26 september 2022 met jaarnummer 581).
Op 18 oktober 2021 (jaarnummer 645) keurt de gemeenteraad de aankoop van eigendom, gelegen te 2000 Antwerpen, Ploegstraat 25-27, kadastraal gekend onder Antwerpen, 8^ste afdeling, sectie H, perceelnummer 1138 N P0000 voor de prijs van 1.564.288,50 EUR, principieel goed.

Volgende concrete stedelijke ruimtevragen (de bedrijfseenheid Sociale Dienstverlening (Integratie & inburgering vzw), de bedrijfseenheid Talentontwikkeling en Vrijetijdsbeleving, AG Stedelijk Onderwijs, de bedrijfseenheid Sociale Dienstverlening (Wonen/Dag Inloopcentrum)) waren gekend bij aankoop van klooster en kerk: 

• De bedrijfseenheid Sociale Dienstverlening (Integratie & inburgering vzw): op 5 februari 2016 (jaarnummer 1040) gaf het college opdracht aan AG Vespa om  onderhandelingen met nodige eigenaars te voeren om het ruimtegebrek voor de front- en  backofficewerking van Integratie & inburgering vzw (Integratie en Inburgering Antwerpen) momenteel gehuisvest in het ‘Atlasgebouw, Carnotstraat 110 te 2060 Antwerpen op te lossen. Deze opdracht had als doel de dienstverlening te bundelen met een uitbreiding van het ‘Atlasgebouw’. De huisvesting werd in tussentijd geoptimaliseerd en teruggebracht tot vier locaties : Carnotstraat 110 te 2060 Antwerpen (stedelijk patrimonium), Provinciestraat 42 te 2018 Antwerpen (huur), Provinciestraat 44 te 2018 Antwerpen (huur), Het Keerpunt in de Prins Leopoldstraat 51 te 2140 Borgerhout(huur). De gehuurde panden werden gerenoveerd en ingericht als tijdelijke huisvesting in afwachting van een definitieve oplossing op de site van klooster en kerk.
• De bedrijfseenheid Talentontwikkeling en Vrijetijdsbeleving: het dominicanenklooster is sinds 2017 ingevuld als site voor beeldende kunst met kantoren voor Morpho vzw, Extra City Kunsthal vzw en Antwerp Art vzw; een residentiewoning en ateliers voor Morpho vzw en een kunsthal in de kerk en kapel. De stad Antwerpen nam het tijdelijk huurcontract van Morhpo vzw bij eigendomsoverdracht over. De organisaties nemen vandaag de volledige site in. De combinatie van de verschillende werkingen rond beeldende kunst op één site biedt een grote meerwaarde en geniet de voorkeur van de organisaties. 
• AG Stedelijk Onderwijs: het bedrijf is op zoek naar ruimte in de omgeving van het Centraal station om basisschool De Wereldreiziger op een kindvriendelijke en verkeersveilige locatie te huisvesten. De school heeft nu twee vestigingen (Quellinstraat in cohabitatie met secundair onderwijs + Provinciestraat, grenzend aan de site van klooster en kerk). Beide locaties zijn zeer krap en niet ideaal qua verkeers-en brandveiligheid. Zo geeft de nooduitgang van de school in de Provinciestraat uit op het perceel van vzw Raad en Daad en op het perceel van het klooster. De voorkeur gaat uit naar de scholen te huisvesten op één locatie. Het uitbreiden van de kleuterafdeling in de Provinciestraat op het domein van het klooster in de Ploegstraat is daarbij een mogelijkheid, maar is ruimtelijk een minder evidente oefening. Ook de vestiging in de Provinciestraat optimaliseren met onder meer de realisatie van een veiligere ontsluiting via de Ploegstraat of Lange Kievitstraat is op korte termijn een mogelijke oplossing.
• De bedrijfseenheid Sociale Dienstverlening (Wonen/Dag Inloopcentrum): op het perceel van de Provinciestraat 108 A te 2018 Antwerpen (Raad & Daad) realiseert de bedrijfseenheid Sociale Dienstverlening van de stad Antwerpen vandaag een Dag Inloopcentrum, waarvoor hier Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW) als partner is aangesteld. Daarnaast vindt er wekelijks een voedselbedeling plaats. Voor de voedselstockage worden ook enkele lokalen van het klooster gebruikt in overleg met de kunstenorganisaties. In het toekomstige stadsproject (of in de directe omgeving van het project) dient een locatie voor de dagopvang voor daklozen en voor de voedselbedeling te worden gezocht. 

Bij de aankoop van klooster en kerk zijn een aantal bijzondere voorwaarden opgenomen in de akte. Zo dienen kerk en klooster ingezet te worden voor een sociaal-cultureel project, dient de kloostertuin overdag opengesteld te worden voor het publiek, en moet de buurt betrokken worden bij de realisatie van het project. 

STAP 1 – Haalbaarheidsonderzoek in functie van geïntegreerd stadsproject

Om de verschillende gekende ruimtenoden samen te brengen in een project dat betekenisvol is voor de omgeving, werd besloten tot de opstart van een geïntegreerd stadsproject waarbij over perceelsgrenzen heen nagedacht wordt. Centraal staat daarbij ook de groene kloostertuin die beter ontsloten zal worden voor de omgeving, gekoppeld aan een aantal publieke programma’s. AG Vespa stelde het studiebureau Miss Miyagi aan om in een eerste fase de haalbaarheid van diverse scenario's af te toetsen aan de gewenste programma's van de verschillende stedelijke partners (de bedrijfseenheid Sociale Dienstverlening (Integratie & inburgering vzw), de bedrijfseenheid Talentontwikkeling en Vrijetijdsbeleving, AG Stedelijk Onderwijs, de bedrijfseenheid Sociale Dienstverlening (Wonen/Dag Inloopcentrum)). Uit dit haalbaarheidsonderzoek werd al snel duidelijk dat de vraag naar ruimte, het bereik van de eerst aangekochte site klooster en kerk overtreft. De uitkomst van dit haalbaarheidsonderzoek leidt tot voorliggende besluit, waarbij in eerste fase een concreet bouwproject naar voren wordt geschoven voor Integratie & inburgering en waarbij op een aantal percelen nog verder gestudeerd wordt in volgende fase om te kijken welke stedelijk programma’s hier samen een plaats zullen krijgen.

Daarnaast zal met de ontwikkelaar van het aanpalend Copernicusgebouw in de toekomst verder afgestemd worden over het stadsproject en de buitenruimte in functie van een kwalitatieve bouwblokontwikkeling met voldoende verblijfskwaliteit voor toekomstige gebruikers en de buurt.

Start gefaseerd stadsproject

Uit de haalbaarheidsstudie van het studiebureau Miss Miyagi op de site van klooster en kerk met de verschillende stedelijke programma’s kwam een voorstel met gefaseerde aanpak naar voren. Deze aanpak werd gevalideerd op de laatste politieke stuurgroep op 8 september 2022 waarbij alle stedelijke partners en hun kabinet vertegenwoordiging kenden. De tussentijdse resultaten van dit onderzoek werden eerder besproken op stuurgroep van 28 maart 2022, 09 juni 2022. 

Daarbij werd overeengekomen dat een concreet bouwproject fase 1 en 2 kan opgestart worden. Parallel zal verder onderzoek gebeuren naar de mogelijkheden op de percelen die bijkomend verworven worden langs de Provinciestraat, vooraleer ook op deze percelen gestart wordt met het bouwproject in volgende fase. Tijdens het traject van de haalbaarheidsstudie was er algemeen erkenning voor het feit dat het aantal ruimtevragen dat hier voorligt de mogelijkheden van de site klooster en de kerk zelf overstijgt, waardoor bijkomende verwervingen bestudeerd en gerealiseerd zijn. 

Doorheen de haalbaarheidsstudie is de publieke ontsluiting van de kloostertuin steeds het uitgangspunt. Centraal in deze kloostertuin ligt de kapel die de tuin mee zal gaan activeren. De kapel samen met de tuin vormen de verbindende schakel in het project. Rondom de tuin kan ‘een hub’ aan stedelijke functies plaats geboden. De groene kloostertuin wordt ontwikkeld als een luwteplek in de omgeving en wordt ontsloten door nieuw te ontwikkelen kwalitatieve verbindingsroutes met de wijk rondom. 

BOUWPROJECT FASE 1 - renovatie klooster

Als eerste stap in de realisatie van een stadsproject op de site van het Copernicusbouwblok kan vandaag gestart worden met de renovatie van het klooster. Het klooster wordt daarbij omgevormd tot een plek waar Integratie & inburgering vzw met de gekende ruimtevraag (zie verder) kan uitbreiden in aanvulling op het hoofdgebouw (of de eerstelijnswerking) in de Carnotstraat 110, zodanig dat het aantal gehuurde locaties maximaal teruggedrongen wordt.

Het architectuurontwerp wordt voor het perceel van het totale klooster (inclusief directeurswoning De Beuckelaer) opgemaakt, in functie van het programma van Integratie & inburgering vzw, waarbij ook uitbreidingsmogelijkheden van het klooster (op dak of zijvleugel) of afbraak van minder waardevolle aanbouwdelen onderzocht kunnen worden. 

Voor dit bouwproject van Integratie & inburgering vzw wordt gewerkt met het programma van eisen (d.d. 2 januari 2022) dat als bijlage bij dit besluit is gevoegd. In dit programma van eisen wordt uitgegaan van een grootteorde van 2658,5 m² (exclusief gebruik) + 500 m² (gedeeld gebruik) bruto vloeroppervlakte. In totaal komt het programma van Integratie & inburgering vzw  voor het klooster daarmee op zo’n 3158,5 m² bruto vloeroppervlakte. 

Dit bouwproject kan aanvang nemen in 2023 met een mogelijke start van de realisatie in de loop van 2026.
Parallelle besluitvorming waarbij het opdrachthouderschap aan AG Vespa zal worden toevertrouwd wordt eerdaags worden opgemaakt.

BOUWPROJECT FASE 2 - renovatie kapel en aanleg buitenruimte voor publiek gebruik

De kloostertuin zal samen met de kapel worden ontwikkeld als kloppend hart van de site. Als tweede bouwfase wordt daarom de centraal gelegen kapel gerenoveerd en wordt de aanleg van de publieke binnentuin en de ontsluiting ervan gerealiseerd. Het ontwerptraject wordt parallel aan de eerste fase opgestart, aangezien klooster, kapel en tuin één ruimtelijk geheel vormen, zoals ook zichtbaar op het plan in bijlage. Deze aanpak zal zorgen voor optimale samenhang en architectuurkwaliteit.. De uitvoering van deze fase volgt bij voorkeur op de realisatie van fase 1. Dit hangt af van de beschikbare middelen en eventueel verkregen subsidies. 

De afbraak van eventueel weinig of minder waardevolle aanbouwdelen van het klooster (bijvoorbeeld tussen klooster en kapel) wordt onderzocht in functie van een architecturaal betekenisvol geheel en een kwalitatieve binnentuin.

Ook de aansluiting op het perceel van kleuterschool De Wereldreiziger (Provinciestraat 110) en op het perceel van Raad en Daad (Provinciestraat 108A) wordt opgenomen in functie van  een veilige ontsluiting van beide percelen en een goede publieke ontsluiting van de kloostertuin. 

De kapel zal een functie herbergen die de buitenruimte mee activeert, laagdrempelig is en verbindend werkt voor de verschillende functies rondom. De kapel wordt daarom nog niet toegewezen. De juiste programmering, de financiële haalbaarheid maken onderdeel uit van verder onderzoek. 

Dit bouwproject kan, parallel aan bouwproject fase 1, aanvang nemen in 2023 met een mogelijke start van de realisatie in de loop van 2026.

BOUWPROJECT FASE 3 - uitbreiding van de site 

De herontwikkeling van de percelen langs de Provinciestraat (108, 108A, 110, 112) te 2018 Antwerpen zijn voorwerp van verder stedenbouwkundig studiewerk waarbij bekeken wordt welke te behouden delen en welke nieuwbouwdelen zullen zijn over percelen heen. Door de recente verwerving van verschillende percelen naast elkaar ontstaat de mogelijkheid om als stad langs de zijde van de Provinciestraat op termijn een nieuw gezicht te tonen, met ook een andersoortige groene publieke ontsluiting van de kloostertuin. De verschillende percelen zijn met hun huidige werking sterk oost-west georganiseerd. Dit zou op termijn anders kunnen, afhankelijk ook van de organisatie en centralisatiebetrachting van basisschool De Wereldreiziger. Sowieso kan verder worden onderzocht welk stedelijk programma op deze percelen samen een plek kan krijgen, en of er daarnaast voor andere ruimtevragen nog bijkomende onderhandelingen of verwervingen nodig zouden zijn. Voor het stadsproject en de omgeving is het alvast een opportuniteit om een deel van de huidige werking rond beeldende kunst, waarbij een goede relatie met de buurt uitgebouwd werd, hier ook permanent een plek te geven via de uitwerking van een kunstenhal of multifunctionele cultuurplek gekoppeld aan de kerk, als aanvulling op verschillende andere (bijkomende) ruimtevragen (van Integratie & inburgering vzw, de bedrijfseenheid Sociale Dienstverlening en AG Stedelijk Onderwijs). Dit is voorwerp van verder onderzoek en gesprek.

Het verder stedenbouwkundig onderzoek op deze percelen kan, in samenwerking met de betrokken stedelijke diensten, parallel aan bouwproject fase 1 en 2 opgestart worden.  Een bouwproject op dit deel van de site zal aanvang kunnen nemen in volgende legislatuur. 

Tijdelijke invulling in afwachting van uitvoering (periode 2022-2025)

De kunstenorganisaties Morpho en Extra City vzw activeren vandaag de site klooster en kerk en slaan een brug met de buurt door diverse publieke programmaties. De tijdelijke huurcontracten met Morpho en Extra City vzw werden bij eigendomsoverdracht overgenomen door AG Vespa in opdracht van de stad. De kunstorganisaties kunnen gehuisvest blijven in het klooster en de kapel tot de start der werken. Via een locatieonderzoek zal er uiterlijk tegen die datum voor een gepaste alternatieve huisvesting gezorgd worden al dan niet binnen fase 3 van het project, op voorwaarde van beschikbaarheid van middelen.