2022_CBS_07449 - PFAS - No Regret maatregelen PFAS - Goedkeuring

Bodem en grondwater in Zwijndrecht en omgeving zijn vervuild met PFOS en andere PFAS ten gevolge van de activiteiten van de 3M fabriek. De vervuiling bereikte ook het grondgebied van de stad Antwerpen en heeft onder andere impact op de Oosterweelwerken en de hergebruik- en herinfiltratieprojecten van bemalingswater in het kader van de adaptatiestrategie ten aanzien van de klimaatverandering. De no regret zones rond de 3M site die in 2021 geadviseerd werden door het Agentschap Zorg en Gezondheid bestrijken wat de 5 en de 10 kilometer perimeters betreft eveneens het grondgebied van de stad, en hebben dus een impact op burgers, de bouwsector en bepaalde stadsdiensten.

Diverse andere locaties in Vlaanderen worden geconfronteerd met een gelijkaardige problematiek.

De dienst milieu-interventie van de stad Antwerpen ontwikkelde een strategie om de verspreiding van PFAS in bodem en grondwater in kaart te brengen. De verdere uitrol en opvolging van deze strategie vereiste de aanstelling van een coördinator. Het managementteam nam in haar zitting van 23 maart 2022 daarom de beslissing om een lokale coördinator PFAS aan te stellen.

De Vlaamse regering stelde in juli 2021 een opdrachthouder aan voor de aanpak van de PFAS problematiek. De  Vlaamse opdrachthouder publiceerde op 25 maart 2022 zijn tweede tussentijdse rapport, en op 15 juli 2022 verscheen het derde tussentijdse rapport.

Het college richtte op 18 februari 2022 een schriftelijk verzoek aan de Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin om het PFAS-bevolkingsonderzoek uit te breiden naar Antwerpen Rechteroever. Aan dit verzoek werd door de minister een positief gevolg gegeven in zoverre het de 5 kilometer perimeter rond de site van 3M betreft.

Het 3M dossier heeft er de aandacht op gevestigd dat er behalve 3M ook andere bronnen van PFAS-vervuiling zijn waaronder brandweerkazernes, het blussen van industriële branden, oppervlaktebehandeling van metalen, papier- en textielindustrie, elektronica-industrie en rioolwaterzuiveringsinstallaties. Een aantal van deze activiteiten werden of worden op het grondgebied van de stad uitgeoefend.

De no regret maatregelen in een straal van 10 kilometer rond 3M houden onder andere in dat bij alle werken waarbij een significant grondverzet of een bronbemaling plaatsvindt de erkende bodemsaneringsdeskundige (EBSD) dient te overwegen of bodem en grondwater geanalyseerd dienen te worden op PFAS. In een straal van 5 kilometer oordeelt OVAM dat er sowieso een grote kans is op de aanwezigheid van PFAS en dient deze parameter in de analyses te worden opgenomen. Inventarisering en interpolatie van deze analyseresultaten, samen met bijkomend bodemonderzoek dat werd uitgevoerd op initiatief van de stad Antwerpen, laat vermoeden dat er diverse PFAS-vervuilingskernen in de stad aanwezig zijn, al dan niet verbonden aan de voormalige activiteiten van 3M. De exacte afbakening van deze vervuilde zones onder het toezicht van OVAM zal verschillende jaren in beslag nemen, rekening houdend met het feit dat elders in Vlaanderen verschillende honderden sites voor verder onderzoek in aanmerking komen. Bovendien is de verspreiding van PFAS, in het bijzonder in het grondwater, een dynamisch gegeven dat aan de richting en de snelheid van grondwaterstromingen onderhevig is.

Zowel de bouwsector als een aantal stedelijke diensten geven aan dat de no regret maatregelen vertragend werken en bijkomende kosten met zich meebrengen. De EBSD oordeelt vaak uit voorzorg dat er PFAS-analyses dienen te gebeuren in de 10 kilometer no regret zone.

Naar de bevolking toe kan opeenvolgende communicatie over diverse en overlappende (10 km en lokaal) no regret zones en -maatregelen bovendien verwarring veroorzaken. Het is daarom belangrijk de no regret maatregelen zoveel mogelijk te beperken tot die gebieden waar ze daadwerkelijk relevant zijn, en te beseffen dat de oorspronkelijke cirkelvormige zones getekend werden op basis van de beperkte kennis die op dat ogenblik voorhanden was. Vandaag zijn veel meer data beschikbaar.

Het merendeel van de door AZG geformuleerde adviezen inzake lokale PFAS-vervuilingskernen betreft het gebruik van grondwater. Een stadsbreed advies om geen grondwater te gebruiken in een stedelijke omgeving zou de communicatie daarom sterk vereenvoudigen.

Met de bedoeling meer inzicht te verwerven in de daadwerkelijke verspreiding van PFAS in de bodem en in het grondwater nam de stad Antwerpen in het voorjaar van 2022 het initiatief om alle bestaande data over PFAS in Antwerpen en Zwijndrecht samen te brengen en waar nodig aan te vullen met eigen onderzoek. Vervolgens werden deze gegevens geïnterpoleerd met als resultaat een heatmap waarop de gebieden met verhoogde PFOS en PFOA-concentraties in de toplaag van de bodem duidelijk zichtbaar zijn.

Met betrekking tot grondwaterkwaliteit werden bovendien nog andere vervuilingsparameters in beeld gebracht dan enkel PFAS. Het resultaat is raadpleegbaar op een door de stad ontwikkelde grondwaterkwaliteitskaart.  

De interpolatie van de bodemresultaten werd vervolgens nogmaals herberekend door het VITO. VITO legde daarbij ook de verbinding met hun unieke Imissie Frequentie Distributie Model (IFDM) waarmee gezocht kan worden naar een verband tussen vervuiling en de emissies van bepaalde industrieën.

De voornaamste conclusies uit dit onderzoek zijn de volgende:

• De gebieden met verhoogde PFOS-concentraties in de toplaag van de bodem situeren zich niet in een cirkel rond 3M maar eerder in een noordoost-zuidwest georiënteerde ovaal (met uitzondering de verhoogde concentraties rond brandweerkazernes, op het terrein van de luchthaven van Deurne en het voormalige afvalstort van Deurne in het Park Groot Schijn en enkele andere lokale vervuilingskernen die reeds door specifieke no regret maatregelen van het Agentschap Zorg en Gezondheid gevat zijn).
• De gebieden met verhoogde PFOA-concentraties vertonen een grilliger patroon en zijn niet altijd toe te schrijven aan 3M.
• Het district Berendrecht-Zandvliet-Lillo valt buiten de 10 kilometer no regret zone rond 3M, maar vertoont PFAS-waarden vergelijkbaar met die in de huidige 10 kilometer no regret zone. Dit district heeft bovendien een landelijk karakter (moestuinen, kippen en ander kleinvee, enzovoort) waardoor het kwetsbaarder is. De Vlaamse opdrachthouder stelt daarom ook voor om de bodemsaneringsdrempel voor PFOS in dergelijke woongebieden lager te leggen (3,8 µg/kg DS in plaats van 18).
• De kwaliteit van het grondwater is slecht in nagenoeg heel de stad, met inbegrip van het district Berendrecht-Zandvliet-Lillo. Het algemene principe is dat het grondwater dient te beantwoorden aan drinkwaterkwaliteit indien het wordt gebruikt voor directe of indirecte (irrigatie van voedingsgewassen, recreatie, enzovoort) menselijke consumptie. Dit is slechts het geval in 24 procent van de meetpunten, en in Berendrecht-Zandvliet-Lillo in geen enkel van de vijf meetpunten. Van de onderzochte volkstuinen die gebruik maken van putwater zijn er 20 van de 39 die aan de drinkwaternorm beantwoorden. Men dient te vermijden dat de stoffen die opgelijst werden in de Europese drinkwaterrichtlijn (waaronder 20 PFAS) worden opgenomen door het menselijk lichaam. Het is derhalve niet wenselijk dat zij terechtkomen in de voedselketen. Grondwater is bovendien een dynamisch gegeven, waardoor bovenvermelde analyseresultaten slechts een momentopname zijn.

Na overleg met AZG en OVAM adviseert de PFAS-coördinator het volgende:

• De 10 kilometer no regret zone rond 3M te hertekenen als volgt: de districten Merksem, Deurne, Wilrijk en Hoboken volledig schrappen, alsook Borgerhout extra muros en Berchem extra muros. Het district Berendrecht-Zandvliet-Lillo toevoegen.
• Het oppompen en gebruiken van grondwater in de stad principieel af te raden (ook vanwege de dalende trend in de grondwaterspiegel, met de daarbij horende problematiek van verzilting en corrosie van funderingen) en in het bijzonder wanneer het de irrigatie van voedingsgewassen betreft.
• De beheerders van volkstuinen aan te raden zo veel en zo snel als mogelijk over te schakelen op de recuperatie van regenwater, al dan niet op de site, en desgevallend aan te sluiten op het drinkwaternet.
• Het gebruik van grondwater in speelzones voor kinderen niet meer toe te laten.

De huidige (strengere) no regret maatregelen uitgevaardigd door AZG rond vervuilde sites zoals bepaalde brandweerkazernes en industriële sites blijven van kracht. Het blijft ook steeds mogelijk om strengere maatregelen uit te vaardigen op plaatsen waar dit noodzakelijk blijkt.

Het besluit heeft in principe geen financiële gevolgen.