De Grote Verbinding
Met ‘De Grote Verbinding’ bouwt stad Antwerpen aan haar internationale reputatie als stad en regio waar het goed is om te wonen, te werken, te ondernemen en op bezoek te komen. De Oosterweelverbinding maakt de Antwerpse Ring rond en de overkapping stuurt de auto’s onder de grond. Zo zorgen stad Antwerpen en Vlaanderen voor een betere mobiliteit voor Vlaanderen en wordt de stad weer één geheel met meer groen en schonere lucht.
De afgelopen jaren hebben stad Antwerpen, Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht, de burgerbewegingen, Lantis en andere Vlaamse partners, samen met de Intendant voor de Oosterweelverbinding, de plannen vormgegeven. Tijdens de uitvoering zetten zij samen zoveel mogelijk lokaal talent aan het werk.
Aanleiding
De gemeenteraad keurde op 22 november 2016 (jaarnummer 749) de overeenkomst tussen het Vlaams Gewest, BAM (Lantis), het Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht en stad Antwerpen over de heroriëntering van de Oosterweelmiddelen naar flankerende maatregelen en stedelijke leefbaarheidsprojecten goed.
Het college bekrachtigde op 29 juni 2018 (jaarnummer 6145) de selectie van 18 projecten en vier reserveprojecten als eindresultaat van het proces “Over de Ring” onder leiding van Intendant Alexander D’Hooghe. Deze leefbaarheidsprojecten werden geclusterd in 7 Ringparken en een Scheldeoeververbinding. De Ringparken Noordkasteel, Groenendaal, Lobroekdok en Het Schijn zijn de noordelijke projectclusters die bovenop en naast de Oosterweelverbinding Rechteroever zullen aangelegd worden. Voor de leefbaarheidsprojecten verbonden aan de Oosterweelverbinding Rechteroever werd een taakstellend budget van 805 miljoen euro voorzien voor onder- en bovenbouw samen.
Op 17 december 2018 (jaarnummer 788) keurde de gemeenteraad de samenwerkingsovereenkomst goed die tussen stad Antwerpen en AG VESPA wordt gesloten voor vier projectclusters in het noorden die direct gerelateerd zijn aan de Oosterweelverbinding.
Op 6 maart 2020 (jaarnummer 2227) keurde het college de afsprakennota goed tussen Lantis, stad Antwerpen en de Intendant. Hierin worden de krijtlijnen bepaald van de samenwerking tussen deze partijen voor de noordelijke Ringparken die bovenop en naast de Oosterweelverbinding zullen aangelegd worden.
Op 4 september 2020 (jaarnummer 7274) besliste het college om een voorwaardelijk gunstig advies te geven op de aanvraag OMV_2020034861 - Oosterweelverbinding. Op 20 november 2020 verleende de Vlaamse overheid aan Lantis een omgevingsvergunning voor de werken op rechteroever (Oosterweelknoop, kanaaltunnels en verdiepte (en deels overkapte R1 tussen knooppunt Noord (R1/E19/A12) en knooppunt Oost/R1/E313). Deze vergunning is de ‘onderbouw’ waarop de ringparken (‘bovenbouw’) zullen gerealiseerd worden.
Ringpark Groenendaal
Het Ringpark Groenendaal omvat volgende geselecteerde leefbaarheidsprojecten:
De afbraak van het viaduct van Merksem, het ondergronds brengen van de snelweg en het overkappen van de op- en afritten ter hoogte van Groenendaallaan landschapsproject creëert een nieuwe publieke ruimte: een verbindend grootstedelijk park met een grote groene overkapping ter hoogte van station Luchtbal.
De bermen en overkapping zorgen voor de ecologische connectiviteit tussen de Schijnvallei en de Oude Landen, vlotte en veilige fietsverbindingen tussen stadswijken, een verbeterde leefomgeving voor de bewoners langs de R1 noord, een centrale ontmoetingsplek tussen Luchtbal en Merksem, een levendige plek en dit door middel van de realisatie van een park op en rond de overkapping van de Ring en de kanaaltunnels, tussen Albertkanaal en de op- en afritten ter hoogte van de Groenendaallaan alsook langs de sleuf tot aan de Masurebrug.
De realisatie van het project Ringpark Groenendaal is gekoppeld aan de realisatie van de Oosterweelverbinding. De onderbouw (het infrastructuurproject Oosterweelverbinding met alle aanhorigheden) en de bovenbouw (het Ringpark) dienen nog optimaal afgestemd te worden wat betreft ontwerp en uitvoeringsmodaliteiten. De afstemming gebeurt door middel van ontwerpend onderhandelen.
Het project wordt bij voorkeur uitgebreid door de verwerving van het niet-obstakelvrije deel van het private terrein van Werminval voor een voldoende breed Ringpark ter hoogte van een kritiek punt. De afspraken hierover passen binnen de ontwikkeling van de terreinen tussen de huidige op- en afrit, Winterling en Groenendaallaan, zodat er kwalitatieve en levendige randen ontstaan aan deze zijde van het park. Dit wordt verder opgenomen binnen AG Vespa (hoederentiteit).
Het college keurde in zitting van 21 februari 2020 (jaarnummer 1754) de projectdefinitie samen met de opdrachtdocumenten voor de Ringparken als bovenbouw van de Oosterweelverbinding Rechteroever goed. Stad Antwerpen (met inbegrip van haar verzelfstandigde entiteiten) is contractpartij van de Inschrijver aan wie Perceel1 (Ringpark Noordkasteel)/Perceel 2 (Ringpark Groenendaal) van de Opdracht wordt toegewezen en zal dit deel van de Opdracht in uitvoering aansturen en opvolgen.
AG VESPA is contractpartij van de Inschrijver aan wie Perceel 3 (Ringpark Lobroekdok) /Perceel 4 (Ringpark Het Schijn) van de Opdracht wordt toegewezen en zal deze delen van de Opdracht in uitvoering aansturen en opvolgen. Stad Antwerpen duidde in de samenwerkingsovereenkomst aldus AG VESPA aan om in haar naam in de hoedanigheid van Aanbestedende Overheid op te treden.
Op 4 september 2020 (jaarnummer 7402) keurde het college de gunningen goed van de ontwerpopdrachten voor Ringparken Oosterweelverbinding Rechteroever. De ontwerpopdracht voor Ringpark Groenendaal werd gegund aan Maatschap BUUR – Latz – Greisch - SWP, Sluisstraat 79/03.02 te 3000 Leuven, met ondernemingsnummer BE0746.529.915, tegen een bedrag van 978.890,00 EUR (inclusief btw) voor de vaste delen van de opdracht.
Het ontwerpteam Maatschap BUUR – Latz – Greisch - SWP heeft de projectdefinitie vertaald in een voorontwerp.
Het college keurde in zitting van 27 augustus 2021 (jaarnummer 6963) de lichting voorwaardelijk gedeelte Werminval T.2 (B) van het Bestek JD/A/015399 Ontwerpen Over de Ring - Deelopdracht Ringpark Groenendaal voor een bedrag van 22.015,35 EUR (inclusief btw) goed. De opdracht wordt uitgevoerd door het ontwerpteam Maatschap BUUR-Latz-Greisch-SWP, Sluisstraat 79/03.02, 3000 Leuven (ondernemingsnummer 0746 529 915).
Het college keurde in zitting van 27 augustus 2021 (jaarnummer 6964) de wijziging opdracht 2 goed voor een bedrag van 114.378,88 EUR (inclusief btw) voor de uitbreiding van het Bestek JD/A/015399 Ontwerpen Over de Ring - Deelopdracht Ringpark Groenendaal. De opdracht wordt uitgevoerd door het ontwerpteam Maatschap BUUR-Latz-Greisch-SWP, Sluisstraat 79/03.02, 3000 Leuven (ondernemingsnummer 0746 529 915).
Het college keurde in zitting van 27 augustus 2021 (jaarnummer 6965) de wijziging opdracht 3 goed voor een bedrag van 44.674,05 EUR (inclusief btw) voor de uitbreiding Groenendaallaan Noord van het Bestek JD/A/015399 Ontwerpen Over de Ring - deelopdracht Ringpark Groenendaal. De opdracht wordt uitgevoerd door het ontwerpteam Maatschap BUUR-Latz-Greisch-SWP, Sluisstraat 79/03.02, 3000 Leuven (ondernemingsnummer 0746 529 915).
Het college keurde op 29 oktober 2021 (jaarnummer 8721) de principes goed van de goedkeuringsflow voor de voorontwerpen en dat deze in twee trappen zal verlopen. Stad Antwerpen en AG VESPA zijn immers rechtstreeks opdrachtgever van de ontwerpopdrachten, maar ook de andere partners binnen het proces De Grote Verbinding (Team Intendant, de Vlaamse Overheid (onder andere Lantis, departement Mobiliteit en Openbare Werken, Agentschap Wegen en Verkeer Antwerpen) en de burgerbewegingen) nemen in deze ontwerpen een rol en verantwoordelijkheid op als co-financier, adviseur, kwaliteitsbewaker, procesbewaker, enzovoort. Daarom besliste het college om de besluitvorming omtrent de voorontwerpen in twee trappen op te nemen.
Het college keurde in zitting van 19 november 2021 (jaarnummer 9235) het voorontwerp voor Ringpark Groenendaal, SWOU12267, in districten Antwerpen en Merksem, goed als synthese van het co-creatief proces en nam kennis van de visienota als kader voor verder onderzoek en ontwikkeling. Hiermee werden de voorontwerpen aanvaard en vastgeklikt, en werd opdracht gegeven deze ter controle en advies voor te leggen aan de betrokken partners en districten. Er zal in eerste instantie nog geen doorstart gemaakt worden naar definitief ontwerp. In een tweede trap zal, op basis van de verschillende adviezen, stad Antwerpen later verdere besluiten nemen omtrent een eventuele fasering en doorstart van delen van de ringparken.
De bedrijfseenheid Stadsontwikkeling legt als uitvoering van de eerste trap het voorontwerp ter advies voor.
Maatschap BUUR – Latz – Greisch - SWP maakte een voorontwerp op voor de projectcontour en een visienota voor het studiegebied.
Ringpark Groenendaal heeft de ambitie de metropolitane oversteek over het kanaal te maken en zo het noordelijke sluitstuk te vormen van de Ringparken én de laatste schakel in de ecologische verbinding tussen het ringlandschap en het groengebied Oude Landen.
Het eerste parkdeel is een gigantische overkapping van maar liefst 17 ha en vormt een bovenlokaal park met de toekomstige stadsserre als belangrijke aantrekkingspool. Centraal in deze zone ligt een uitgestrekte metropolitane “green” die de majestueuze serre omringt. Een tweede zone, de parklounge, vormt het koppelstuk tussen stationsomgeving en park. Met twee pleinen en brede spooronderdoorgangen ten noorden en zuiden van de Groenendaallaan krijgen stationsomgeving en wijk Luchtbal een nieuw gezicht en toegang vanuit het ringpark. De parkdelen worden met elkaar verbonden door een groene brug over de Groenendaallaan.
De groene bermen langs weerszijden van de verlaagde Ring vormen een tweede parkdeel met een lokaler en rustiger karakter. Luchtbal natuurtuinen is een droog ecologisch sporenlandschap met als landmark een grote uitkijkheuvel als laatste attractiepunt van de ringparken. In het natuurlijke natte landschap van Merksemse tuinen is bufferruimte om de klimaatuitdagingen in de toekomst mee op te vangen.
Van zuid naar noord zijn de parkdelen ononderbroken met elkaar verbonden door een groene en grotendeels natte ecologische corridor. Deze loopt via de herbruikte bypassbrug over Albertkanaal door naar ringpark Lobroekdok. Doorgaand fietsverkeer kan via de fietsostrade aan de westkant van de spoorwegberm rijden, en voor lokaal fietsverkeer is een volledig noord-zuidverbinding met apart fietspad voorzien in het ringpark.
Aanvaarden Voorontwerp
De bovenbouw (Ringparken) en de onderbouw (Oosterweelverbinding) zijn onderling afhankelijk. Daarom is het van belang, op het moment dat de onderbouw wordt aangelegd, reeds een goed zicht te hebben op het gewenste ontwerp van de bovenbouw. Maar dit heeft ook als gevolg dat er een tijdssprong is tussen de uitwerking van het voorontwerp en het verdere ontwerpproces en de uitvoering van de bovenbouw.
Daarom wordt er een onderscheid gemaakt tussen het kader en de invulling in het ontwerp bovenbouw. Het kader wordt vastgelegd in het voorontwerp en de invulling wordt opengelaten tot definitief ontwerp na de tijdssprong. Voor wat betreft het kader is het voorontwerp driedimensionaal en gedetailleerder dan het conceptontwerp en geeft een duidelijk beeld van de geplande werken
Verder werd er ook een visienota gevraagd. In die visienota wordt het voorontwerp gekaderd binnen een ruimer studiegebied. Daar wordt, conform het bestek, onder andere ingegaan op de relatie van het voorontwerp van het ringpark met de omliggende wijken, de doorkijk naar een grootschalige overkapping zoals afgesproken in het toekomstverbond, enovoort.
De documenten voor het voorontwerp van de projectcontour en de visienota werden opgeleverd door het ontwerpteam. Het 3D BIM model zal later aangeleverd worden, uiterlijk eind 2021.
Het co-creatief proces is complex, intensief en iteratief en vergt een proactieve houding van het ontwerpteam. In de opdracht is alle organisatie, voorbereiding, toelichting en desgevallend aanpassingen in functie van en ten gevolge van het co-creatieve proces, inbegrepen.
Het ontwerpteam werkte het voorontwerp uit als synthese van het co-creatieve proces, maar stelt tevens een aantal openstaande onderzoeksvragen vast.
Voor Ringpark Groenendaal betreft het onder meer volgende zaken die in het verder ontwerp en de (technische) afstemming tussen onder/bovenbouw verder uitgeklaard of opgenomen moeten worden:
De volledige en meer gedetailleerde lijst van openstaande onderzoeksvragen, zoals geformuleerd door het ontwerpteam, is terug te vinden in de visienota als bijlage.
Aanvullend kunnen overkoepelend een aantal openstaande onderzoeksvragen geformuleerd worden die voor alle of meerdere ringparken van toepassingen zijn:
De raming van het ontwerpteam valt binnen het opgegeven taakstellend budget van Ringpark Groenendaal zoals omschreven in het bestek.
Bovenstaande wijzigingen en openstaande onderzoeksvragen vallen binnen de redelijke grenzen van wat als voorontwerp kan dienen in deze complexe context. Dit in acht genomen stelt het bedrijfseenheid stadsontwikkeling voor om het voorontwerp te aanvaarden zoals opgeleverd door het ontwerpteam als resultaat van het co-creatief proces. De uitbetaling van de laatste schijf van deze fase zal gebeuren nadat het 3D BIM model en, hierboven vermelde ontbrekende opdrachtdocumenten ontvangen zijn, andere vorderingen mogen wel uitbetaald worden.
Vastklikken Voorontwerp
Het voorontwerp wordt goedgekeurd als resultaat van het co-creatief proces en daarmee inhoudelijk vastgeklikt. Dit wil zeggen dat er in deze fase geen wijzigingen meer aan zullen gebeuren en het als een stabiel ontwerp kan gedeeld worden met alle betrokken partners en stakeholders ter controle en advies. Het definitief ontwerp wordt met dit collegebesluit nog niet opgestart.
Opstart advies en controle
In uitvoering van het collegebesluit van 29 oktober 2021 (jaarnummer 8721) zal stad Antwerpen/AG VESPA het voorontwerp ter advies voorleggen aan de districten en aan de leden van de stuurgroep Over de Ring die beleidsvoorbereidende adviezen maakt.
De stuurgroep Over de Ring zal vervolgens een advies formuleren omtrent:
Bovenstaand advies zal opnieuw aan het college worden voorgelegd. In navolging daarvan kan stad Antwerpen desgevallend het definitief ontwerp opstarten voor delen van de Ringparken door voorwaardelijke gedeeltes van de geplaatste deelopdrachten te lichten. Dit zal in aparte besluiten voorgelegd worden ter goedkeuring.
Met de collegebeslissing van 12 mei 2017 (jaarnummer 4463) werden de bevoegdheden van de districtscolleges vastgelegd.
Volgens artikel 138 van het Decreet lokaal bestuur van 22 december 2017 heeft de districtsraad een algemene adviesbevoegdheid voor alle aangelegenheden die betrekking hebben op het district.
Het ontwerpproces wordt in het kader van De Grote Verbinding en in samenwerking met de partner overheid Lantis en het team Intendant gevoerd. Het voorontwerp is het resultaat van een co-creatief en participatief proces aan de hand van ‘werkbanken’ waarbij diverse stakeholders en actoren betrokken zijn en waar de ontwerpstappen met de diverse stakeholders worden afgestemd en naar consensus gezocht.
In de Werkbanken zijn diverse stakeholders vertegenwoordigd: opdrachtgever, ontwerpteam, team Intendant, partners overheid, diverse stadsdiensten, burgerbewegingen en belanghebbenden (onder andere Agentschap Wegen en Verkeer, Provincie, burgerbewegingen, private actoren, Aquafin, Natuurpunt, ANB, vervoerregio Antwerpen, De Lijn, Woonhaven, NMBS, districten Antwerpen en Merksem).
Met een specifieke groep van een 25-tal omwonenden werd maandelijks over het ontwerp tijdens de werkateliers afgestemd.
Tijdens de fase van het voorontwerp zijn er, naast de werkbanken, onder andere volgende bijkomende informatie- en participatiemomenten gehouden:
Dit project wordt gefinancierd conform de afspraken over de financiering van het eerste pakket van leefbaarheidsprojecten ten belope van 1,25 miljard euro. Hierbij dragen stad Antwerpen en Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht samen 250 miljoen euro bij en het Vlaams Gewest 1 miljard via de Overkappingsruiter. Stad Antwerpen doet dat conform de afspraken gemaakt in de overeenkomst tussen het Vlaams Gewest, BAM (Lantis), het Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht en stad Antwerpen die werd goedgekeurd op de gemeenteraad van 22 november 2016 (jaarnummer 749) en handelt over de heroriëntering van de Oosterweelmiddelen naar flankerende maatregelen en stedelijke leefbaarheidsprojecten.
Afhankelijk van noodzaak en opportuniteiten en in functie van de voortgang van de leefbaarheidsprojecten zal stad Antwerpen tijdig middelen vrijmaken uit haar stedelijke begroting om kredietvastleggingen te doen om zo haar engagement van 107,5 miljoen euro te vervullen. Gezien de timing zal een deel van dit engagement in de volgende legislatuur (en meerjarenplanning) opgenomen worden. Stad Antwerpen heeft in 2020 reeds 2,28 miljoen euro voldaan en deze legislatuur ruim 90 miljoen euro voorzien in haar meerjarenplanning op volgende boekingsadressen:
De benodigde middelen voor de projecten Scheldebrug en ringstudie R1 Zuid zullen de komende jaren (2022 – 2025) op volgende boekingsadressen voorzien worden wanneer nodig:
De benodigde middelen zullen op dat moment aangezuiverd worden vanuit SUB_NR/INTERN/5153000000/224/2LMS010102A00000/2SA020200. (budgetperiode 2100 tot en met 2300)
Voor het project Middenvijver Ringpark West zal volgend boekingsadres aangemaakt worden:
Er zullen de nodige middelen voor de komende jaren (2022 – 2025) ook voorzien worden op dit boekingsadres:
Het vereist budget voor het afronden van het voorontwerp is voorzien op SUB_NR/INTERN/5153000000/224/2LMS010102M01788/2SA020200 (Ringpark Groenendaal).
Het coördinatieoverleg openbaar domein geeft gunstig advies op voorwaarden dat:
Het districtscollege keurt het voorontwerp van Ringpark Groenendaal goed, mits er rekening wordt gehouden met volgende zaken:
De districtsraad adviseert het voorontwerp voor Ringpark Groenendaal, SWOU12267, in districten Antwerpen en Merksem, gunstig als synthese van het co-creatief proces mits er rekening wordt gehouden met volgende zaken:
De districtsraad neemt kennis van de visienota als kader voor verder onderzoek en ontwikkeling.