2022_CBS_00243 - Innovatieve Stadshaven - Richtkader Asiadok-Zuid/Kempeneiland en Asiadok-Noord - Goedkeuring

In de zitting van 2 december 2016 (jaarnummer 9962) werd, met de goedkeuring van het college van de ontwikkelingsstrategie ‘Innovatieve Stadshaven’, voor de omgeving Eilandje fase 2 en Steenborgerweert de doelstelling naar voor geschoven om ruimte te vrijwaren voor economie op de grens tussen stad en haven. De ontwikkelingsvisie voor de Innovatieve Stadshaven, goedgekeurd door het college in de zitting van 6 juli 2018 (jaarnummer 6286), legde een eerste ambitieus toekomstperspectief op tafel, die de richting van de verdere transitie van het gebied aanzette. Ter voorbereiding van de overdracht van de gronden van Kempeneiland en Asiadok Oostkaai, gaf het college opdracht aan AG Vespa om het pilootproject Kempeneiland – Asiadok-Zuid te lanceren. Daarnaast werd ook opdracht gegeven om de inpassing van fietsbruggen te onderzoeken en om een stadsontwerp op te starten dat op een fijngevoelige manier omgaat met de verschillende erfgoedfiguren op de kop van het eiland om daar een centrum voor het gehele gebied te creëren.

De inspiratienota 'ruimte geven aan de stad van morgen', die werd goedgekeurd door het college in de zitting van 4 mei 2018 (jaarnummer 4144), vormt de basis van het nieuwe structuurplan dat binnenkort zal worden opgemaakt. De thema’s 'Levendige Woonstad', 'het Veerkrachtige Landschap' en 'Slimme Netwerkstad' structureren deze inspiratienota en benaderen vanuit een specifieke invalshoek de ruimtelijke potenties van de stad Antwerpen. De Innovatieve Stadshaven wordt vermeld als 1 van de speerpuntprojecten van de slimme netwerkstad. 

De ambitie om aantrekkelijke vestigingsplekken te creëren voor nieuwe bedrijven opnieuw bevestigd in de beleidsnota ruimtelijke economie, die werd goedgekeurd door de gemeenteraad in de zitting van 25 januari 2021 (jaarnummer 29). De Innovatieve Stadshaven wordt daarbij beschouwd als een te herontwikkelen bedrijventerrein en valt grotendeels binnen het innovatiedistrict samen met de historische kernstad.

Eind 2020 werden de gronden van Kempeneiland en aan Asiadok-Oostkaai van het Havenbedrijf overgedragen aan de stad Antwerpen. In de zitting van 26 oktober 2020 (jaarnummer 628) werd door de gemeenteraad beslist om de gronden in erfpacht te geven aan AG Vespa, die een actieve regierol zal opnemen in het gebied in functie van de ontwikkeling van de Innovatieve Stadshaven. De uiterste concessietermijn loopt tot 2024 op Kempeneiland en 2030 aan Asiadok Oostkaai.

In de zitting van 28 juni 2021 (jaarnummer 415) werd door de gemeenteraad beslist om een ruimtelijk uitvoeringsplan op te maken omdat werd vastgesteld dat de bestemmingsmogelijkheden van het gewestplan onvoldoende ruimte laten om de transitie naar een toekomstgericht bedrijventerrein afdoende te begeleiden. In de zitting van 9 juli 2021 (jaarnummer 5294) werden door het college de resultaten van het locatieonderzoek voor Grootschalige clubs ten behoeve van het nachtleven goedgekeurd. Hierin werd de omgeving Droogdokken – Mexico – Kempeneiland opgenomen in de lijst van zoekzones. In dit besluit werden een aantal verwevingsprincipes geformuleerd om nightlife als nevengeschikte functie op bedrijventerreinen mogelijk te maken.

Nood aan concretisering ontwikkelingsvisie 2018

De ontwikkelingsvisie voor de Innovatieve Stadshaven uit 2018 was een eerste stap in een proces. Er werd geen gedetailleerd stadsontwerp opgemaakt, maar een globale ontwikkelingsvisie rond het concept van Innovatieve Stadshaven, een ruimtelijke structuur op hoofdlijnen (raamwerkkaarten) en een ontwikkelingsstrategie om naar de gewenste visie en structuur toe te werken. De ontwikkelingsvisie werd opgebouwd op basis van 4 programmastromen en 6 ontwikkelingsprincipes.

Programmastromen:

• logistiek 2.0: logistiek die meerwaarde toevoegt aan het product, die de werkgelegenheid in de stad Antwerpen stimuleert en die mee de stedelijke mobiliteit ontlast;
• havengerelateerde dienstverlening met een duidelijke relatie tussen stad en haven;
• test- en makerspaces: innovatieve startende en opschalende maakbedrijfjes die water-, haven- of maritiem-gebonden zijn en/of sterk technologie-gedreven;
• maakindustrie: focus op bedrijven die zich specialiseren in technologie en ‘mass-customisation’, een combinatie van het beste van maatwerk en massaproductie. Ook bedrijven die het stedelijke weefsel ontgroeid zijn en op een cruciale manier de korte keten tussen de stad Antwerpen als consument en haven als aanvoerder weten waar te maken.

Ontwikkelingsprincipes:

• behoud en bestendigen van ruimte voor bedrijvigheid op het scharnier tussen stad en haven;
• er wordt voluit ingezet op duurzame doordachte vervoerskeuzes. Alternatieve vervoersvormen voor personen en vracht worden gefaciliteerd. Op deze wijze zal de Innovatieve Stadshaven een bijdrage leveren aan de stedelijke gewenste modal shift;
• de Innovatieve Stadshaven draagt bij tot de creatie van werkgelegenheid, voor zowel laag- als hooggeschoolden, waarbij de eigenschappen van elk deelgebied een klemtoon leggen;
• compact en efficiënt ruimtegebruik wordt aangemoedigd;
• de blauw- groene corridor wordt gesloten en klimaatrobuust ingericht;
• de Innovatieve Stadshaven creëert een dynamische proeftuin voor de nieuwe economie met focus op digitalisering en circulaire economie;

Deze eerste schematische structuur bracht heel wat potenties in beeld, maar bleek onvoldoende concreet om een kader te bieden voor een aantal nieuwe en lopende projecten. Een verfijning van de visie met vertaling naar een (verordenend) ruimtelijk-juridisch kader blijkt noodzakelijk. In het kader van de opdracht aan AG Vespa om het pilootproject Kempeneiland – Asiadok-Zuid te lanceren, werd reeds een verfijningsstudie uitgevoerd voor de omgeving Asiadok Zuid/ Kempeneiland. Tijdens dit proces werden een aantal klankbordgroepen georganiseerd met innovatieve spelers, bedrijfsleiders, onderwijspartners, gebiedsregisseurs en vastgoedexperten om het plankader te inspireren. Aanvullend werd na overleg met de concessionarissen gevestigd op Asiadok-Noord bekeken hoe de structuur van deze omgeving verbeterd kan worden. Tot slot werden ook verfijningstrajecten opgestart op Mexico-eiland en Steenborgerweert. In deze trajecten wordt aan de hand van overlegmodellen, ruimtelijke ambities en programmatorische uitdagingen gewerkt aan een verfijnde structuur.

Ambities

•  Asiadok-Zuid/Kempeneiland:
  Voor de zuidelijke omgeving rond het Asiadok ambieert de stad Antwerpen een broedplaats te creëren voor innoverende bedrijven en onderzoeksinstellingen. Gezien het innovatiedok (het zuidelijk deel van het watervlak van Asiadok), wil de stad Antwerpen daarbij ook experimenten op het water faciliteren. Zo spelen we optimaal in op de potenties van de omgeving en creëren we een complementaire vestigingslocatie naast Mexico-eiland en Steenborgerweert. 
  Asiadok Zuid/Kempeneiland zal integraal deel uitmaken van de buurt, zodat bedrijvigheid opnieuw zichtbaar wordt en de locatie voor starters aantrekkelijk wordt. Dat betekent dat de toegankelijkheid en de verblijfskwaliteit moet verbeteren. Daarnaast werd ook onderzoek gedaan om stedelijke functies (die moeilijk verweefbaar zijn in residentiële omgevingen), zoals grootschalige recreatie te integreren in het gebied. Kortom, de stad Antwerpen ambieert hier een multifunctionele bruisende bedrijfsomgeving waar gewerkt wordt aan de stad en de haven van de toekomst.
  Voor de uitwerking van het ontwikkelingskader van Asiadok-zuid werd een onderscheid gemaakt tussen een verfijnd ruimtelijk raamwerk en ontwerpend onderzoek ter inspiratie van de invulling van de velden. Het ruimtelijk raamwerk zal de basis worden voor het ruimtelijk kader in het RUP, waarbij publiek en privaat domein zal worden afgebakend. Het ontwerpend onderzoek naar de velden geeft daarnaast ook input voor de RUP-procedure voor de voorschriften voor de bouwvelden, zowel ruimtelijk als programmatorisch. Gezien het beoogde doelpubliek in hoofdzaak bedrijven zijn, is het belangrijk om de nodige flexibiliteit te behouden.
• Asiadok-Noord: Voor de omgeving Asiadok-Oostkaai (Noord), ambieert de stad Antwerpen de potenties voor watergebonden bedrijvigheid te verbeteren. In de bestaande situatie hypothekeert de openbare weg tussen de kade en de bedrijfsinfrastructuren echter een volwaardige land-water relatie. 

Verfijnd ruimtelijk kader

• Operationeel en levendig: voor een toekomstgerichte stedelijke bedrijfslocatie werd een evenwicht gezocht tussen de operationele en logistieke logica van de bedrijven en het levendig karakter van een stedelijke bedrijfsomgeving.
  • Op Kempeneiland wordt daarom een opdeling gemaakt tussen een logistieke oostzijde en een stedelijke westzijde. In de collectieve logistieke zone – afgeschermd van de publieke zones- is voldoende ruimte voor de logistieke bewegingen eigen aan de bedrijvigheid. Aan de publiek toegankelijke stedelijke westzijde worden toegangen en publiek toegankelijke functies voorzien.
  • Op Asiadok Oostkaai (noord- en zuidzijde) wordt gestreefd naar het versterken van de zichtzijde aan de Noorderlaan en het optimaliseren van de operationele ruimte aan de zijde van het Asiadok. Specifiek wordt aan de noordzijde de doorgaande openbare weg gedesaffecteerd, opdat ook voor dit gebied een collectieve logistieke zone een verhoogde relatie met het water mogelijk maakt.
• Kwalitatief verblijven en verplaatsen: verder onderzoek moet uitwijzen  hoe de fietsbereikbaarheid  van de kop van Kempeneiland wordt gegarandeerd. Om een optimale balans te creëren tussen toegankelijkheid op het land en op het water, wordt voor de nieuwe bruggen een haalbaarheidsstudie uitgevoerd (uitvoering van opdracht inpassing fietsbruggen). Op basis van deze studie zullen randvoorwaarden opgesteld worden voor de uitwerking van het brugontwerp, de uitvoeringsfase, het onderhoudsbudget en bediening, zoals opgenomen in het Stadshavenplan. Aangezien een brug over het Houtdok desgevallend de hoofdtoegang tot de stadshaven (voor onder andere de cruisesector en stedelijke jachthavens) tijdens de Oosterweelwerken en werken aan de Royersluis afsluit en ook na deze werken een belangrijke toegangsweg tot de rest van de stadshaven afsluit dient vooraf onder andere duidelijk bepaald te worden hoe en wie deze brug zal bedienen en dienen voorafgaand de nodige bijkomende investerings- en onderhoudsmiddelen voorzien te worden. Voor de levendigheid op Kempeneiland zijn deze snelle doorsteken voor fietsers een meerwaarde om meer passage te genereren in het gebied.
  Het centrale park op de kop van Kempeneiland vormt daarenboven een unieke groene omgeving tussen de uitgestrekte watervlakken om te vertoeven. Ideaal als groene lunchplek voor medewerkers van bedrijven en een aantrekkelijk parkje voor inwoners van de ruimere omgeving. De beschermde gebouwen in het park (wijnopslagplaats en brugwachtershuisje) zullen als paviljoenen het park programmatorisch worden opgeladen.
• Actieve watervlakken: tot slot ambieert de stad Antwerpen de watervlakken en kades waar mogelijk te activeren, met specifiek het zuidelijk deel van het Asiadok als innovatiedok waar experimenten op kunnen plaatsvinden. De logistieke zones werden daarom aan de kaderanden gekoppeld. Aan Kempeneiland wordt de extra breedte benut door een aantal luifels te integreren die als een openlucht werklocatie kunnen functioneren. Gezien de algemene ontsluiting en de beoogde relatie met het water dienen puur logistieke bedrijven in deze omgeving geweerd te worden (Deze type bedrijven worden bij voorkeur op Mexicoeiland, op Bluegate of in de Haven ontvangen). Deze actieve kades geven meteen ook de prioriteit aan voor toekomstige versteviging van kademuren. Het juridisch kader voor de nieuwe programmatie van de watervlakken vraagt echter nieuwe te ontwikkelen modellen, bijvoorbeeld naar gedeeld gebruik en beheer.

Uitwerking velden als ontwerpend onderzoek

In het deelgebied Asiadok-Zuid werden bedrijven met een ruimtenood tussen de 100 m³ en 500 m² als uitgangspunt gehanteerd. Deze tussenschaal van bedrijven bevordert optimaal de kennisuitwisseling en synergie van bedrijvige kennis met de groei van een ecosysteem als gevolg. Op Kempeneiland werd echter gekozen voor een bundeling van deze kleinere bedrijfsunits in bedrijfsverzamelgebouwen. Enerzijds omdat uit de klankbordgroepen en andere innovatiehubs blijkt dat bedrijfsverzamelgebouwen de voorkeur genieten van veel startende en innoverende stedelijke bedrijven. Anderzijds omdat zulk model een hoge flexibiliteit toelaat om de zeldzame grotere bouwvelden ook te kunnen inzetten voor grotere stedelijke productiecentra (met beperkte logistieke bewegingen).

Gezien de stedelijke locatie, werden verschillende opties voor gestapelde bedrijfsruimtes onderzocht, zowel ruimtelijk als vastgoedtechnisch. De maatvoering van de velden werd zo bepaald dat verschillende opties mogelijk blijven (helling voor bestelwagens of goederenliften). Specifiek werd ook onderzoek gedaan naar de inpasbaarheid van een aantal actuele grote ruimtevragen. Voor Kempeneiland werd daarbij de vestigingsmogelijkheid van een nieuw productiecentrum voor Opera onderzocht op één van de bouwblokken. Deze geslaagde oefening toont de flexibiliteit van het voorliggend kader. Tot slot werd onderzoek gedaan naar het integreren van recreatieve nevenfuncties die moeilijk verweefbaar zijn in de residentiële omgeving. Zo kunnen bijvoorbeeld de daken ook worden ingezet voor sportvoorzieningen en kan nightlife geïntegreerd worden op een verdieping of in de kelder.

Volgende stappen

• Pilootprojecten & marktverkenning:
  • AG Vespa startte in samenwerking met de stad Antwerpen alvast met het faciliteren van proef- en pilootprojecten. Op Kempeneiland werd een jaar lang het concept van een bouwmaterialenhub getest en krijgen vandaag innovatieve bedrijven de kans om tijdelijk een open terrein in te nemen (met PLNT, een vertical farm als eerste bedrijf). Op die manier krijgen we inzicht in de (stedelijke en maritieme) economische ruimtevragen die leven, het belang van bepaalde voorzieningen en mogelijke struikelblokken. Daarnaast zijn zulke projecten erg belangrijk om deze plek op het netvlies van de (ondernemende) Antwerpenaren te krijgen. 
  • Naast enkele tijdelijke initiatieven, groeit ook de nood aan een eerste permanent pilootproject, om de nieuwe dynamieken die worden opgebouwd te kunnen verankeren in de omgeving. We zien daarbij veel potentieel in de reconversie van de monumentale graansilo met rechtstreekse toegang tot het Asiadok, die we omdoopten tot ‘Innova-toren’.
  • Daarnaast werkt dienst Business & Innovatie aan een marktstudie om de marktpositie van de Innovatieve Stadshaven en de omgeving Asiadok Zuid/Kempeneiland verder te concretiseren.
  • Ruimtelijke en programmatorische trajecten die door partners, bedrijven, diensten of AG Vespa worden geïnitieerd zullen verder gestuurd worden vanuit de inzichten die uit de hierbij vermelde studies worden voorgesteld. De plannen worden als richtkader gebruikt, om later bevestigd of aangepast te worden tijdens opmaak en goedkeuring van het RUP.
• Opstart RUP:
  • Eind 2021 werd studiebureau SWECO aangesteld voor de begeleiding van de opmaak van het RUP Innovatieve Stadshaven, een traject dat begin 2022 zal opstarten. Naast het ontwikkelingskader van Kempeneiland, zullen ook de trajecten voor Mexico-eiland en Steenborgerweert de basis van het RUP vormen. In dit RUP zal het volgende worden opgenomen:
    • de afbakening van het openbaar domein dient juridisch verankerd te worden;
    • een duidelijk kader om bouwhoogtes en typologieën in de verschillende deelgebieden structurerend vast te leggen. Hiermee zal de vertaalslag gebeuren van het inspirerend onderzoek voor mogelijke invullingen voor de bouwvelden naar concrete voorschriften.
    • een uitbreiding/aanpassing van de bestemmingsmogelijkheden uit het gewestplan zal geformaliseerd worden in functie van
      • de reeds gekende tendens van een verhoogd aandeel ateliers en kantoorachtigen die een locatie zou kunnen krijgen nabij tramhaltes. In tegenstelling tot de verwachtingen bij opmaak van de visie in 2018 blijken omzendbrieven onvoldoende rechtszekerheid te bieden in een vergunningstraject;
      • de kleinschalige integratie van sportvoorzieningen en recreatie als ondersteunende nevenfuncties op een beperkt aantal locaties.
• Bouwvelden gefaseerd in de markt zetten:
  • Door met 3 bouwvelden in een heldere structuur te werken wordt de mogelijkheid gecreëerd om gefaseerd bouwvelden in de markt te zetten na afloop van de lopende contracten.
• Gelet op de noodzakelijkheid van een helihaven voor de certificering van het ziekenhuis Cadix als traumacentrum evenals de werking van het brandwondencentrum en gelet op de noodzakelijke bereikbaarheid van het ziekenhuis via helikopter gedurende de Oosterweelwerken, werkt Vespa in samenwerking met ZNA de concrete inplanting van de helihaven uit. Tijdens dit traject dient men rekening te houden met:
  
  • De maximale afstand die de helihaven van het Cadix ziekenhuis verwijderd mag zijn. Deze afstand wordt uitgedrukt in tijd: 30 minuten vanaf het binnenkomen van de melding van het incident tot de aankomst van de patiënt in de operatiezaal. 
  • De timing met betrekking tot de openingsdatum van het ziekenhuis.
  • De timing met betrekking tot de algemene ontwikkeling van Kempeneiland.

• In het goedgekeurd Routeplan 2030, opgesteld met alle gemeentebesturen uit de vervoerregio, de Vlaamse overheid en het participatieplatform Werkbank (met daarin burgers, ondernemers, kennisinstellingen en middenveldorganisaties), waarin het tramnetwerk van de toekomst is opgenomen, is de piste van de tramverbinding over de Straatsburgbrug niet opgenomen. Daarom houden we daar verder geen rekening mee. Er wordt nu in kader van de verdere tramprojecten ingezet op het netwerk zoals opgenomen in het Routeplan 2030.