2023_CBS_01319 - District Antwerpen. Koningin Astridplein - SWOU12382. Principebeslissing, ambitie en procesaanpak - Goedkeuring

Stad Antwerpen wenst de Via Sinjoor te vervolledigen, knelpunten met betrekking tot verkeersveiligheid weg te werken en het beeldkwaliteitsplan historische binnenstad door te voeren met een verbetering van de publieke ruimte in het centrum tot gevolg. Via Sinjoor is het traject tussen Centraal Station en Scheldekaaien. De Via Sinjoor wordt gerealiseerd door schakelplekken en stadsprojecten. Schakelplekken zijn kwalitatieve pleinen en straten die de verschillende wijken/gehelen verbinden. Met stadsprojecten wordt ook op het omliggende weefsel gewerkt. Daarbij wordt ingezet op aangrenzende potenties met aandacht voor een mix aan functies, relaties tussen culturele en commerciële voorzieningen en de interactie met het openbaar domein. Het Koningin Astridplein vormt een belangrijk schakelpunt op de Via Sinjoor. 

De stad Antwerpen zet in op de herwaardering van het Koningin Astridplein en zijn omgeving door bijvoorbeeld de aanstraling van het Centraal Station, de ingang van de Zoo en de Elisabethzaal. 

Een volgende stap is de heraanleg van de bovenbouw van het Koningin Astridplein. Momenteel zijn er veel conflicten, en is het materiaal van het plein aan vervanging toe. Wanneer de problemen en opportuniteiten van het Koningin Astridplein verder in kaart worden gebracht, blijkt snel dat de ondergrondse constructies hier onlosmakelijk aan verbonden zijn. Boven- en ondergrond hebben een directe impact op elkaar en kunnen elkaar aanvullen en versterken naar gebruik en kwaliteit van de ruimte. Daarom wil de stad Antwerpen tijdens de volgende legislatuur inzetten op de volledige heraanleg van het Astridplein. 

De voorliggende principebeslissing is een eerste stap voor de opmaak van de procesnota. 

Het Koningin Astridplein is een historisch belangrijke, strategisch gelegen en veel bevraagde open ruimte in het centrum van Antwerpen. Door de aanwezigheid van het Centraal Station, vormt dit een belangrijke toegang tot de stad. Het plein vormt een connectie met andere delen van de stad door de aanwezigheid van verschillende vervoersmodi.  Naast een belangrijk vervoersknooppunt herbergt dit plein verschillende trekpleisters zoals het Centraal Station, de Zoo en de Elisabethzaal. 

In zijn huidige vorm kent het Koningin Astridplein verschillende knelpunten. De focus ligt vandaag sterk op de verkeersfunctie, die echter heel versnipperd is georganiseerd, en in grote mate mee oorzaak is van de versnippering van de open ruimte. De verblijfsruimte staat hierdoor onder druk, werkt overlast in de hand en mist de uitstraling en allure die ze toebehoort.

Naast het intens gebruik van de bovengrond, vindt er ook een ondergronds verhaal plaats. De verschillende premetrohaltes, de ondergrondse fietsenstalling en de autoparking zijn er samengebracht. De connectie tussen de verschillende ondergrondse functies, alsook de connectie met het bovengrondse plein en het station, zijn van cruciaal belang voor de werking van het plein en zijn mee opgenomen in het onderzoek.

Verder is het plein als mobiliteitsschakel onderdeel van een ruimere stationsomgeving. Het mobiliteitsprogramma kan hiervan niet los gezien worden, en vraagt mogelijks ook optimalisaties, aanpassingen of verschuivingen binnen die ruimere omgeving. 

Het is de ambitie van de stad Antwerpen om het plein opnieuw uitstraling te geven en er een aantrekkelijke verblijfsplek van te maken. Dit moet samengaan met een reorganisatie van het plein als slimme en heldere mobiliteitsschakel waar je vlot van het ene op het andere vervoersmiddel kunt overstappen. Het Koningin Astridplein moet meer ruimtelijke kwaliteit bieden met aandacht voor doorwaadbaarheid, groen, monumentale waarde en toekomstige beheersbaarheid. Daarnaast moet er een inhaalbeweging worden gemaakt op het vlak van ruimtelijke veiligheid waarbij de reële overlastproblematiek moet worden aangepakt, en waarbij aandacht voor bijvoorbeeld verlichting, sanitair en afsluitbaarheid het veiligheidsgevoel kan verbeteren, en wordt de inplanting van vaste veiligheidscamera's en de voorbereiding voor mobiele camera's meegenomen in de planning en financiering van het project. Hierbij is het belangrijk dat zowel het boven- als ondergrondse verhaal op elkaar worden afgestemd en de raakpunten tussen beide worden verstrekt.

Door de complexiteit van het project overstijgt dit de opgave als loutere infrastructuuropdracht. Er wordt een multidisciplinair ontwerpteam gevraagd waarbij tevens expertise in het kader van het complexe mobiliteitsverhaal, bouwtechnische expertise als socio-culturele inzichten aanwezig zijn.  

Procesnota
Het Koningin Astridplein moet opnieuw een waardevolle poort tot de stad vormen waarbij verblijfskwaliteit, uitstraling en de mobiliteitsknoop versterkt worden met respect voor de verschillende prominente historische omranding. Door de complexe infrastructuur en de hoge druk op het gebruik van deze plek, is het noodzakelijk om de voorliggende ontwerpopgaven op een geïntegreerde, multidisciplinaire manier te benaderen. De opgaven zijn tot stand gekomen uit de noden die vandaag in de buurt leven en die ook geuit werden tijdens de digitale bevraging die in september 2022 werd afgenomen. Het project is ook dé kans om een toekomstgericht ontwerp te kunnen realiseren waarbij de input van interne diensten als onder andere mobiliteit, groenbeheer, water, maatschappelijke veiligheid een cruciale rol spelen. 

Deze complexe opgaven vragen een integraal plan voor onder- en bovenbouw, waarbij verder wordt gekeken dan de projectgrens. Ook de omliggende omgeving heeft een belangrijke rol is de werking en beleving van het Koningin Astridplein. 

Het project omvat in eerste instantie het gebied van het Koningin Astridplein van gevel tot gevel, alsook de kop van de De Keyserlei. De projectgrens loopt ondergronds door. Bijkomend wordt er in het onderzoek gekeken naar de omgeving, die een sterke impact op de werking en vormgeving van het Koningin Astridplein heeft. Het is van groot belang dat de omgeving mee in beeld wordt gebracht. Zo zijn er verschillende vraagstukken die de projectgrens overstijgen. 

Voor het volledige projectgebied, onder- en bovengronds, worden 3 grote uitdagingen omschreven, namelijk: 

Uitdaging 1: een slimme, flexibele, compacte vervoersknoop

Uitdaging 2: een veilig plein met uitstraling en verblijfskwaliteit

Uitdaging 3: een klimaatbestendige omgeving die klaar is voor de toekomst

Voor het ontwerp en de heraanleg van het Koningin Astridplein zal een ontwerpwedstrijd onder begeleiding van de stadsbouwmeester worden georganiseerd, zodat voor de specifieke Antwerpse context een sterk netwerk aan kandidaten bereikt wordt.

Het Koningin Astridplein bekleedt een uitzonderlijke plaats binnen de stad Antwerpen. Het is van het grootste belang dat de heraanleg van het kwalitatief hoogste niveau is. De stad Antwerpen wil een innovatief en hedendaags project realiseren met als belangrijk aandachtspunt het creëren van een aangename mobiliteitsknoop in combinatie met een plein met een hoge verblijfskwaliteit. De open oproepprocedure biedt hiertoe garantie dat dit niveau wordt gehaald. Naast het kwalitatief niveau wordt ook de professionaliteit van het te selecteren ontwerpteam op vlak van strikte budget- en planningsbeheersing en projectmethodologie, met andere woorden het 'goed vakmanschap' gescreend.

Projectregie
Bij de opmaak en uitvoering van een ontwerp voor het nieuwe Koningin Astridplein zijn verschillende partners betrokken. De eigendom en het beheer en onderhoud zijn vandaag ook verdeeld tussen verschillende partijen. Voor het project zullen De Lijn, NMBS, Q-Park en water-link gecontacteerd worden in functie van een partnerschap voor de heraanleg. De gesprekken zijn reeds opgestart. De Bedrijfseenheid Maatschappelijke Veiligheid (Sociale Planning) zal bij elke stap in het proces proactief worden betrokken en advies verlenen. De complexiteit van het project bevindt zich zowel in het ontwerp zelf, als in de projectregie.  Een continue opvolging en afstemming is cruciaal voor deze processen en uitvoeringen. De afdeling Stadsontwikkeling trekt een doorgedreven projectregie waarvoor een integraal verhaal en aanpak noodzakelijk zijn.

Communicatie- en participatiestrategie
Naar de burger en verschillende betrokkenen toe is een eenduidige communicatie- en participatieaanpak wenselijk. Het is de bedoeling om gedurende het hele traject de betrokkenen te informeren, in open dialoog te gaan en de mogelijkheid te bieden om te participeren. Het communicatie- en participatieplan zal onderdeel vormen van de procesnota. In dit plan worden de afspraken voor alle acties door alle actoren op het terrein consequent toegepast. 

Proces en planning
De voorliggende principebeslissing is een eerste stap voor de opmaak van de procesnota en projectdefinitie waarna de selectieprocedure zal worden opgestart. Hiervoor worden er gesprekken opgestart met alle betrokken partners om het engagement en de samenwerking vast te leggen. Deze gesprekken worden afgerond voor de zomer van 2023 zodanig dat dit mee opgenomen kan worden voor de publicatie van de projectdefinitie en bestek.  

Het proces tot bekomen van een ontwerpteam zal onderstaande planning doorlopen. 

In het gemeenteraadsbesluit van 31 mei 2021 (jaarnummer 309) werden de bovenlokale locaties vastgesteld.
Koningin Astridplein is een bovenlokaal plein. Het college is bevoegd voor bovenlokale projecten. 

Het voor deze opdracht vereist budget is voorzien op SUB_NR/INTERN/5153000000/224/2LMS030101M01516/2SA020200/2023-2025.