Het agentschap Onroerend Erfgoed bereidt op vraag van de Vlaamse minister bevoegd voor Onroerend Erfgoed de voorlopige bescherming als monument voor van de havenkranen 347 IA en 371 JA (beide met inbegrip van de volledige uitrusting), opgesteld aan de Rijnkaai. Op 27 januari 2023 vroeg het agentschap de stad om advies aangaande deze voorlopige beschermingen, conform het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013.
Procedure
Ingevolge het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 vraagt het agentschap Onroerend Erfgoed voorafgaand aan de voorlopige bescherming van monumenten een advies aan de betrokken gemeenten, de agentschappen en departementen van de Vlaamse beleidsdomeinen Ruimtelijke Ordening, Wonen en Onroerend Erfgoed, Mobiliteit en Werken, Leefmilieu, Natuur en Energie, Landbouw en Visserij en aan de Vlaamse Commissie Onroerend Erfgoed. De minister beslist, rekening houdend met deze adviezen tot de voorlopige bescherming. Vervolgens organiseert de gemeente een openbaar onderzoek. Rekening houdend met de bezwaren en opmerkingen uit het openbaar onderzoek beslist de minister dan al dan niet tot de definitieve bescherming. De periode tussen de voorlopige en de definitieve bescherming duurt maximum negen maanden. De minister kan deze periode eenmalig met drie maanden verlengen.
Beschrijving
De elektrische walkraan 347 IA is het enig nog resterend en goed bewaard voorbeeld van een reeks van acht elektrische kranen uit 1953-1954, uitgerust met een topbeweging met tegengewicht. Ze is gebouwd door één van de belangrijke Belgische constructeurs, namelijk het Hobokense bedrijf Titan Anversois. De kraan stond oorspronkelijk op kaai 140 aan de Vosseschijnstraat.
De elektrische walkraan 371 JA is het enig nog resterend en goed bewaard exemplaar van twintig op sporen rijdende elektrische stukgoedkranen uit 1958-1959. De kraan is uitzonderlijk gebouwd door een Duitse firma (Fr. Kocks) in een periode waarin de meeste kranen Boomse kranen waren. Karakteristiek aan deze kraan is dat de topbeweging aan de buitenzijde via een tand/heugel wordt aangedreven. De kraan stond oorspronkelijk op kaai 205 aan de Wijnweg.
In 1997 werden beide kranen vanwege de vervanging van stukgoederen door massagoederen buiten gebruik gesteld.
Bescherming
Zoals bij alle andere types van kranen in de haven wordt van elk kraantype één exemplaar bewaard als historische getuige. Bij ministerieel besluit van 30 september 2002 werden ze op hun oorspronkelijke locatie met inbegrip van de volledige uitrusting en de sporen op de kade beschermd als monument omwille van de industrieel-archeologische waarde.
Om het duurzaam onderhoud van de kranen te verzekeren werden ze in de periode 2018-2019 echter verplaatst naar de Rijnkaai, waar ze onderdeel vormen van de chronologisch opgestelde elektrische havenkranen uit de MAS-collectie, en voor het publiek worden ontsloten. De standaardsporen van 9 meter breed, waarop kraan 347 IA op de kade in de Vosseschijnstraat reed, werden niet mee overgebracht. Om de kraan in beperkte mate verrijdbaar te houden werden de sporen op de Rijnkaai naar het oorspronkelijk model gereconstrueerd. De sporen aan de Wijnweg waarop kraan 371 JA stond opgesteld, werden evenmin uitgebroken. Aan de Rijnkaai waren immers reeds identieke sporen aanwezig.
Door de verplaatsing beantwoordde het beschermingsbesluit van 30 september 2002 niet meer aan de realiteit. De bescherming als monument is immers gebonden aan de plaats van bescherming. Omwille van de rechtszekerheid brengt het voorliggende beschermingsbesluit het beschermingsstatuut juridisch en administratief in orde. Tegelijkertijd met de voorgenomen (her)bescherming wordt een afzonderlijk opheffingsdossier van de bescherming als monument van 30 september 2002 opgestart. Het actuele besluit betreft de facto dus geen nieuwe bescherming maar de verderzetting van een reeds bestaande bescherming.
Advies
De kranen zijn een belangrijke materiële illustratie van de wijze waarop de haveninfrastructuur in de Antwerpse haven vanaf 1909 steeds meer met behulp van elektriciteit als drijfkracht functioneerde alsook van de aankoop van steeds zwaardere havenkranen. Om de historische rol van Antwerpen als wereldhaven te duiden is het essentieel dat in het stadsbeeld een aantal erfgoedrelicten bewaard blijven. De collectie historische havenkranen, waar de elektrische kranen 347 IA en 371 JA deel van uitmaken, is daarvan een essentieel onderdeel. De collectie is bovendien uniek op wereldvlak. De stad had bij de verplaatsing in 2019 de wens te kennen gegeven om de bescherming van de kranen op de nieuwe locatie verder te zetten.
Deze beschermingen zijn een hernieuwing van de bestaande om deze in lijn te brengen met de realiteit. Beide havenkranen bevinden zich sinds 1997 in de stadscollectie vooraleer ze in 2018-2019 verplaatst werden naar de Rijnkaai. Deze verplaatsingsoptie was reeds opgenomen in het bij ministerieel besluit van 4 augustus 2017 goedgekeurde beheersplan voor de beschermde elektrische museumkranen en is uitgevoerd met een toelating voor drie jaar per 28 februari 2017, op 2 maart 2022 met nog eens drie jaar verlengd. De verplaatsing gebeurde in functie van duurzaam onderhoud: op de nieuwe standplaats zijn reeds uitgebreide conserverende en restauratiewerken gebeurd. Alle erfgoedkenmerken zijn nog aanwezig. De erfgoedwaarde benoemd bij de bescherming in 2002 is in die zin onveranderd en relevant voor verderzetting van de bescherming op de nieuwe locatie.
Op basis van het bovenstaande stelt de dienst Stadsontwikkeling/Onroerend Erfgoed/Monumentenzorg voor om de bescherming gunstig te adviseren. De dienst Talentontwikkeling en Vrijetijdsbeleving/Cultuur/Musea, MAS-collectie adviseert eveneens gunstig.
De bescherming gebeurt op basis van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013.
Het college beslist de vraag tot voorlopige bescherming van havenkranen 347 IA en 371 JA als monument gunstig te adviseren.