2023_CBS_01483 - De Grote Verbinding - Doorstart Scheldebrug - Goedkeuring

De Grote Verbinding

Met ‘De Grote Verbinding’ bouwt Antwerpen aan haar internationale reputatie als stad Antwerpen en regio waar het goed is om te wonen, te werken, te ondernemen en op bezoek te komen. De Oosterweelverbinding maakt de Antwerpse Ring rond en de overkapping stuurt de auto’s onder de grond. Zo zorgt stad Antwerpen voor een betere mobiliteit voor Vlaanderen en wordt stad Antwerpen weer verbonden tot één geheel met meer groen en schonere lucht.

De afgelopen jaren hebben stad Antwerpen, Port of Antwerp Bruges (voorheen het Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht), de burgerbewegingen, Lantis en andere Vlaamse partners, samen met de Intendant voor de Oosterweelverbinding, de plannen vormgegeven. Tijdens de uitvoering zetten zij samen zoveel mogelijk lokaal talent aan het werk.

Van januari 2016 tot juni 2018 werd, onder leiding van Intendant Alexander D’Hooghe, een traject doorlopen om te komen tot concrete en realiseerbare overkappingen en leefbaarheidsprojecten voor de Antwerpse Ring met als ambitie een overkapping van de volledige ring. In maart 2017 is het “Toekomstverbond voor de bereikbaarheid en leefbaarheid – Een ring rond de stad Antwerpen en een ring voor de stad Antwerpen” tussen het Vlaams Gewest, stad Antwerpen en de burgerbewegingen stRaten-generaal, Ademloos en Ringland tot stand gekomen. In het kader van de eerste grote fase in de leefbaarheidsmaatregelen voorzien de Vlaamse Regering, stad Antwerpen en Port of Antwerp Bruges een bedrag van 1,250 miljard euro.

Op 29 juni 2018 (jaarnummer 6145) bekrachtigde het college de selectie van 18 projecten en een aantal reserveprojecten als eindresultaat van het proces “Over de Ring” onder leiding van Intendant Alexander D’Hooghe. Naast deze Ringprojecten is 10,5 miljoen euro voorzien voor verder studiewerk rond onder andere het verkeerskundig systeem op de zuidoostelijke ring, tunnelveiligheid, multimodale knopen en overkappingskansen voor de volgende fasen.

De 18 geselecteerde projecten werden nadien geclusterd in zeven Ringparken en een Scheldebrug. Over de Scheldebrug nam de Vlaamse Regering een beslissing om de voorkeursvariant brug verder uit te werken.

De bedrijfseenheid Stadsontwikkeling legt de doorstart van de voorkeursvariant brug ter goedkeuring voor.

Scheldebrug

In het kader van het Toekomstverbond werd in juni 2018 een ‘vaste oeververbinding’ als een van de 18 leefbaarheidsprojecten geselecteerd om zowel de (verkeers)leefbaarheid als de modal shift in de Antwerpse regio te verbeteren. Door het verbeteren van de Scheldekruisende verbindingen en het sluiten van de Antwerpse ringstructuur voor fietsers- en voetgangers, draagt het bij aan het realiseren van de vooropgestelde modal shift in de Antwerpse Regio.

Op 7 december 2020 namen stad Antwerpen en Vlaanderen kennis van het eindrapport van de studieopdracht en variantenstudie Scheldeverbinding en spraken af de brug als voorkeursvariant verder uit te werken. In 2021 vroegen stad Antwerpen en Vlaanderen de opmaak van een aantal aanvullende studies, van de projectdefinitie, van de verdere nautische aspecten, van de budgettaire inpassing en van de gunningsprocedure voor de aanduiding van het ontwerpteam verder uit te werken.

Het bijkomende studiewerk werd intussen afgerond:

• de resultaten van onderzoeken naar aanleiding van de bezorgdheden van stakeholders met betrekking tot het voorkeursalternatief Scheldebrug;
• de kostenbegroting met de operationele kosten (OPEX) van de Scheldebrug;
• afwegingen met betrekking tot de aangewezen gunningsprocedure/aanbestedingswijze.

Ook het geactualiseerde projectbudget (prijspeil 2022) werd intussen opgeleverd en er is duidelijkheid over de recurrente operationele kosten. 

resultaten onderzoeken

De keuze van de Scheldebrug als voorkeursalternatief voor de Scheldekruising voor fietsers en voetgangers zorgde voor een aantal bezorgheden bij verschillende stakeholders: zowel fietsersorganisaties, nautische gebruikers als stroomopwaarts gelegen watergebonden bedrijven hadden hun specifieke bedenkingen bij een (deels beweegbare) brug als voorkeursalternatief.

In opdracht van De Vlaamse Waterweg nv onderzocht het studiebureau Sweco, in samenwerking met stad Antwerpen en Team Intendant, in overleg met de stakeholders de verschillende bezorgheden in extenso en recent werden de verschillende studies afgerond. De resultaten van deze onderzoeken kunnen als volgt worden samengevat.

1. Robuustheidsstudie Scheldekruisend fietsnetwerk en Scheldeoeververbinding- alternatievenonderzoek

Op vraag van de fietsorganisaties werd in de robuustheidsstudie het geplande Scheldekruisend fietsnetwerk van de toekomst, uit het Routeplan 2030, getoetst op zijn robuustheid waarbij de volgende huidige en toekomstige Scheldekruisingen voor fietsers in beschouwing werden genomen:

• nieuwe fietstunnel Oosterweelverbinding (vanaf 2030); 
• hoogwaardig (centrum)veer Steenplein met verhoogde afvaartfrequentie in de toekomst van elke 10 minuten;
• Sint-Anna voetgangerstunnel; 
• het veer Hoboken – Kruibeke volgens de huidige frequentie; 
• de Waterbus volgens huidige frequentie en netwerk; 
• de nieuwe Scheldebrug ter hoogte van de Kennedytunnel; 
• uitgangspunt hierbij is dat het systeem van Scheldekruisingen als robuust wordt beschouwd als het 24/7 beschikbaar en redundant is en voldoende capaciteit en kwaliteit biedt voor elk type fietser. Deze studie gebeurde door middel van simulaties op basis van reistijd. 

De conclusies van de robuustheidsstudie luiden:

• het aantal Scheldekruisingen per fiets (vandaag ca. 12.500 per dag) zou toenemen met ongeveer 74% tot 21.700 per dag, waarvan ruim 12.000 via de nieuwe Scheldebrug. Vermeldenswaardig is dat de nieuwe oeververbindingen het fietsgebruik van de momenteel verzadigde Sint-Annatunnel halveert;
• een stresstest gaf aan dat de omrijdende fietsers bij een brugopening kunnen opgevangen worden door de andere Scheldekruisingen in het systeem. De Sint-Annatunnel en het centrumveer naderen hierbij tijdelijk wel hun maximale capaciteit;
• het systeem met Scheldebrug vergt wel een netwerkbenadering van de gebruiker. Het is daarom essentieel om een goede verkeerssturing (dynamische verkeersborden en app) uit te rollen voor fietsers en het netwerk naar en tussen de verschillende Scheldekruisingen te optimaliseren, alsook de kwaliteit van de alternatieven bij brugopening voor elk type fietser te garanderen (toegankelijkheid veren, enzovoort);
• aanvullend op de geplande verbindingen in het Routeplan 2030 kunnen een bijkomend veer ter hoogte van Zwijndrecht, deelgemeente Burcht of een uitbreiding van de Waterbus het systeem verbeteren of verdere groei in de toekomst opvangen.

In het Scheldeoeververbinding-alternatievenonderzoek werd het systeem Routeplan 2030 met brug vergeleken met alternatieven waarbij de brug werd vervangen door een veer, kabelbaan of tunnel. De vergelijking gebeurde op basis van inschatting van het fietspotentieel en de robuustheid van de systemen, aangevuld met de beoordeling van de kwaliteit en verknoping van de oeververbindingen zelf.

De conclusies van het Scheldeoeververbinding-alternatievenonderzoek luiden:

• het Scheldekruisend systeem 2030 met Scheldebrug is voldoende robuust: het referentiesysteem 2030 van andere verbindingen kan de mogelijke tijdelijke aangepaste vervoersstromen tijdens de brugopeningen opvangen;
• een systeem met brug of tunnel levert een hogere bijdrage aan de modal shift dan een systeem met kabelbaan of veer.

2. Aanvaringsrisicoanalyse en impact op Kennedytunnel 

De nautische sector maakte zich zorgen over het aanvaringsrisico van de Scheldebrug. De Vlaamse Waterweg nv liet daarom een bijkomende studie uitvoeren door het Nederlandse onderzoeksbureau MARIN.

 De conclusies van de aanvaringsrisicoanalyse: 

• bevestigt het nut van de voorgestelde mitigerende maatregelen in het aanvaardingsbeleid zoals opgesteld door de DAB Loodswezen; 
• schat de risico’s inzake de impact op de Kennedytunnel zeer laag in. 

3. Impact opwaarts gelegen watergebonden bedrijven

Vanuit het perspectief van de waterweggebruikers klonken een aantal bezorgheden over de operationele en financiële impact van een brug op de opwaarts gelegen watergebonden bedrijven. Deze bezorgdheden zijn de doorvaarhoogte voor uitzonderlijke transporten en de meerkost ten aanzien van de nautische keten.

De conclusies van het onderzoek:

• om de mogelijke toename in maximale hoogte van zeer uitzonderlijke transporten (tot op heden nog niet voorgevallen) niet te hypothekeren in de toekomst is een uitneembaar brugdek aangewezen;
• de totale meerkost voor de nautische keten werd in onderzocht en ingeschat op 1.072.300 euro/jaar. Dit wordt als economisch nadelig beschouwd. De effectieve kost zal in de toekomst nog afgezet worden tegen de maatschappelijke baten van de brug, onder andere op vlak van economie, modal shift, gezondheid, enzovoort.

voorbereidende studies

Volgende voorbereidende studies zijn nog lopende of worden nog geïnitieerd met het oog op de realisatie van het brugproject : 

gunningsprocedure/aanbestedingsvorm

Voor de Scheldebrug werd een taakstellend budget van 254 miljoen geraamd, dat jaarlijks met maximaal 2% geïndexeerd wordt. De navolgende analyses gaan uit van dit taakstellend budget. 

De bouw van de Scheldebrug impliceert een project met een aantal uitdagingen zonder voorgaande: 

• de realisatie van een brug met zeer grote totale overspanning (ca. 500 m), een erg grote overspanning van het beweegbare brugdeel (ca. 140 m) en aanzienlijke doorvaarhoogte;
• een brug over een snelstromende getijderivier met intense binnenvaart en zeevaart;
• een brug met als hoofddoelstelling een beperkte/minimale ontruimings- en openingstijd, enzovoort.

De limieten van het technisch haalbare zullen opgezocht of verlegd worden bij het ontwerp, de bouw en de instandhouding van deze brug. 

Het is van groot belang om een aanbestedingsvorm te kiezen die het beheersen van deze uitdagingen het best ondersteunt. De aanbestedingsvorm moet de realisatie van volgende doelstellingen voor ogen hebben: 

• de beweegbare brug over de Schelde moet maximaal betrouwbaar en beschikbaar zijn, in het belang van zowel de gebruikers van de fietsverbinding als van de vaarweg. De brug overspant een essentiële vaarweg die een belangrijk deel van ons economisch weefsel bevoorraadt. Jaarlijks passeert op de Schelde ter hoogte van de brug bij benadering 20 miljoen ton scheepvaart (ter vergelijking: 70 miljoen ton jaarlijkse trafiek op de Vlaamse binnenwateren (cijfers 2021)). Het hoeft geen betoog dat stremmingen ten gevolge van defecten of onderhoud grote economische schade zullen veroorzaken en te allen prijze vermeden moeten worden. De brug wordt ook een cruciaal onderdeel in een netwerk van Scheldekruisingen voor fietsers, dat moet zorgen voor de beoogde modal shift van Scheldekruisende verplaatsingen. Langere openingstijden door inefficiëntie of onbeschikbaarheid door storingen zullen deze modal shift negatief beïnvloeden;
• binnen de kwaliteitseisen moet naar een minimum life cycle cost van het project worden gestreefd.

Een uitgebreide afweging van de mogelijke procedures wees uit dat de specifieke uitdagingen en doelstellingen van dit project gebaat lijken te zijn bij een geïntegreerde aanpak via een DBM-vorm (Design Build Maintain) binnen het financiële model voor de leefbaarheidsprojecten en de globale marktsituatie. 

verder traject

In eerste instantie dient het aanbestedingsdossier voor de DBM verder voorbereid te worden. Hiervoor dienen de ruimtelijke, technische en nautische randvoorwaarden en eisen definitief te worden gemaakt. Dit zal gebeuren in een participatief proces analoog aan de aanpak van de voorbije jaren (2021-2022). 

Momenteel is dit het voorstel voor planning:

Daarnaast dient het traject te worden opgestart voor de realisatie van de flankerende nautische maatregelen zoals de noodwachtplaats en de uitbreiding van de radardekking, in samenwerking met de betrokken nautische stakeholders.   

beslissing Vlaamse Regering

Op basis van bovenstaande heeft de Vlaamse Regering op 23 december 2022 beslist: 

1. de voorbereidende studies verder af te werken (door De Vlaamse Waterweg nv) zoals hierboven en in de toelichtende bijlage beschreven, en dit met het oog op uitwerking van gunningsprocedure. De resultaten van deze voorbereidende studies zullen deel uitmaken van een volgende rapportering; 
2. de voorkeursvariant verder uit te werken met een taakstellend budget van maximaal 254 miljoen euro (prijspeil 2022), hierin is de nautische flankerende infrastructuur inbegrepen (zoals noodwachtplaatsen, investeringen uitbreiding radardekking, enzovoort);
3. de gunningsprocedure uit te werken volgens de aanbestedingsvorm DBM en De Vlaamse Waterweg nv te gelasten met het voeren van de selectiefase, de onderhandelingsfase en de gunningsfase;
4. dat de operationele kosten (het gaat om: nautische beheersmaatregelen (beheer & exploitatie VTS, sleepbootpermanentie/standby sleepbootassistentie, loodsplicht, bootmannen noodwachtplaats), onderhoud brug en bediening brug) maximaal 5,6 miljoen euro bedragen volgens de huidige raming, maar worden opnieuw geëvalueerd in 2025. Een beslissing over de wijze van financiering zal gebeuren bij de toewijzing en aanvang van de werken (opmaak begroting 2025). 

Stad Antwerpen heeft middels een overeenkomst in 2018 (jaarnummer 787) haar engagement in het project Scheldebrug bevestigd. 

Het is daarbij ook de bedoeling om de aanleg van de kaaien ter hoogte van de landing van de Scheldebrug op rechteroever, de realisatie van een verhoogde waterkering en de kaaimuurstabilisatie meteen mee op te nemen in de DBM-opdracht voor het consortium. Hiervoor zullen door De Vlaamse Waterweg nv en stad Antwerpen middelen worden voorzien buiten het leefbaarheidsbudget. Er dienen verdere afspraken gemaakt te worden tussen stad Antwerpen en De Vlaamse Waterweg  nv omtrent de verdere samenwerking voor het project.

Met betrekking tot de leefbaarheidsprojecten in kader van het Toekomstverbond, engageerde stad Antwerpen zich voor het eerste pakket aan leefbaarheidsprojecten tot een bijdrage van 107,5 miljoen euro door stad Antwerpen (prijspeil 2017).

In het meerjarenplan 2020-2025 van stad Antwerpen werd voor deze leefbaarheidsprojecten 'over de Ring' reeds een totaal aan uitgavekrediet voorzien van 46 miljoen euro. 

Dit krediet wordt - gespreid over de verschillende budgetjaren - beschikbaar gesteld in 2LMS010102 - Over de Ring. Uiterlijk op moment van effectieve bestelling worden de kredieten vanuit de budgettaire voorzieningen in het meerjarenplan toegewezen aan het concrete project (M-nummer).