Terug
Gepubliceerd op 28/03/2023

2023_GR_00160 - Klimaat & Leefmilieu - Beleidskader realisatie warmtenetten. Bron- en netstrategie Zuiden - Goedkeuring

gemeenteraad
ma 27/03/2023 - 19:30 Stadhuis
Goedgekeurd

Samenstelling

Aanwezig

Bart De Wever, burgemeester-voorzitter; Koen Kennis, schepen; Jinnih Beels, schepen; Annick De Ridder, schepen; Nabilla Ait Daoud, schepen; Karim Bachar, schepen; Peter Wouters, schepen; Elisabeth van Doesburg, schepen; Tom Meeuws, schepen; Claude Marinower, raadslid; Gerolf Annemans, raadslid; Jan Penris, raadslid; Nahima Lanjri, raadslid; André Gantman, raadslid; Peter Mertens, raadslid; Mie Branders, raadslid; Johan Klaps, raadslid; Caroline Bastiaens, raadslid; Danielle Meirsman, raadslid; Martine Vrints, raadslid; Koen Laenens, raadslid; Franky Loveniers, raadslid; Peggy Pooters, raadslid; Kevin Vereecken, raadslid; Kristel Somers, raadslid; Ilse van Dienderen, raadslid; Nordine Saidi Mazarou, raadslid; Sevilay Altintas, raadslid; Sanne Descamps, raadslid; Patrick Van den Abbeele, raadslid; Hicham El Mzairh, raadslid; Sam Van Rooy, raadslid; Sam Voeten, raadslid; Koenraad De Vylder, raadslid; Tatjana Scheck, raadslid; Wim Jochems, raadslid; Mohammad Nawabi, raadslid; Lise Vandecasteele, raadslid; Lotte Mintjens, raadslid; Niel Staes, raadslid; Fatima Talhaoui, raadslid; Ilse De Schutter, raadslid; Sven Cauwelier, algemeen directeur

Afwezig

Wouter Vanbesien, raadslid; Imade Annouri, raadslid; Yasmia Setta, raadslid; Omar Fathi, raadslid; Khadija Chennouf, raadslid

Verontschuldigd

Erica Caluwaerts, schepen; Filip Dewinter, raadslid; Anke Van dermeersch, raadslid; Güler Turan, raadslid; Liesbeth Homans, raadslid; Joris Giebens, raadslid; Manuëla Van Werde, raadslid; Nathalie van Baren, raadslid

Secretaris

Sven Cauwelier, algemeen directeur

Voorzitter

Bart De Wever, burgemeester-voorzitter
2023_GR_00160 - Klimaat & Leefmilieu - Beleidskader realisatie warmtenetten. Bron- en netstrategie Zuiden - Goedkeuring 2023_GR_00160 - Klimaat & Leefmilieu - Beleidskader realisatie warmtenetten. Bron- en netstrategie Zuiden - Goedkeuring

Motivering

Aanleiding en context

Op 24 februari 2017 (jaarnummer 1852) keurde het college de resultaten en conclusies goed van het haalbaarheidsonderzoek "Warmtenet Stadhuis en omgeving". 

Op 29 mei 2017 (jaarnummer 307) besliste de gemeenteraad om beheersoverdracht aan IMEA te doen voor de activiteit warmte. 

Op 27 november 2017 (jaarnummer 708) werd een analoge beheersoverdracht aan IVEG gedaan. Het uitgangsprincipe is telkens dat beide maatschappijen binnen hun toenmalige gasdistributiegebied in Antwerpen ook de beoogde partijen vormen voor de uitbouw van de warmtedistributie. Sinds de fusie van IMEA en IVEG op 1 juli 2018 neemt Fluvius System Operator c.v.b.a. (Fluvius) de rol op van warmtenetbeheerder voor Stad Antwerpen. Op dit moment nam Fluvius ook de door IMEA en IVEG aangegane engagementen met betrekking tot de activiteit warmte over. 

Op 27 april 2020 (jaarnummer 2485) keurde het college de warmtezoneringskaart goed. Dit is een ruimtelijk analysemodel dat een kader wil bieden voor het lange termijn energiebeleid van de stad wat betreft de warmtevoorziening, met oog op klimaatneutraliteit in 2050. De analyse toont aan dat warmtenetten een belangrijke rol kunnen spelen in de verduurzaming van de warmtevraag voor grote delen van de stad. Ze laten toe om duurzame warmtebronnen te koppelen aan de aanwezige warmtevraag van de bebouwde omgeving.

Op 18 mei 2020 (jaarnummer 295) keurde de gemeenteraad het Plan van Aanpak warmtenetten goed. Dit plan legt vast welke rollen en prioritaire opdrachten nodig zijn om te komen tot investeringsbeslissingen in pilootzones voor warmtenetten, verdeelt deze over de deelnemende partijen en maakt concrete afspraken naar timing. 

Op 14 december 2020 (jaarnummer 775) keurde de gemeenteraad het geactualiseerde klimaatplan 2030 van de stad Antwerpen goed. Warmtenetten worden hierin genoemd als belangrijke netwerkinfrastructuur om de beoogde klimaatdoelstellingen van 2030 en 2050 (CO2-neutrale stad) te bereiken. 

Op 27 juni 2022 (jaarnummer 439) keurde de gemeenteraad het beleidskader realisatie warmtenetten goed met als titel "roadmap 2030 | stadsbreed warmtenet Antwerpen". De uitvoering van de 18 daarin opgenomen beleidsaanbevelingen werd opgedragen aan de bedrijfseenheid stadsontwikkeling, afdeling klimaat & leefmilieu (SW/K&L), de partners van het Plan van Aanpak en de betrokken stadsdiensten. 

Argumentatie

  • Opdracht

Bij de ontwikkeling van de 'Roadmap 2030 | stadsbreed warmtenet Antwerpen' werd ervoor gekozen om de ontwikkelingsstrategie van het warmtenet en de bronnen voor het zuidelijk deel van de stad Antwerpen nader te laten evalueren. De resulterende bron- en netstrategie voor het Zuiden kan dan vervolgens bij de Roadmap 2030 worden gevoegd van zodra de resultaten gekend zijn.

In de op 27 juni 2022 (jaarnummer 439) door de gemeenteraad goedgekeurde Roadmap 2030 werd de opdracht tot uitwerking van deze bron- en netstrategie beschreven in de eerste beleidsaanbeveling: "1. Naar aanleiding van de onzekerheid rond ISVAG O.V. (Intergemeentelijke samenwerking voor Slib- en Vuilverwijdering van de Antwerpse Gemeenten ): Evalueren van de bron- en netstrategie voor het Zuiden en de resultaten ofwel als annex ofwel in een update van de roadmap toevoegen (§II.2.3, §II.4.2). Trekker: Fluvius; Partners: Stad Antwerpen".

Fluvius heeft dit zoals opgedragen door de gemeenteraad inmiddels als trekker, en in samenspraak met SW/K&L, uitgevoerd. Het resultaat is het document met als titel "Roadmap Zuid" en is als bijlage toegevoegd aan dit besluit. Samen met de eerder goedgekeurde “Roadmap 2030” vormt ze het beleidskader voor de realisatie van een stedelijk warmtenet in uitvoering van het Klimaatplan 2030.

  • Strategische analyse

De door Fluvius voorgestelde strategie vertrekt vanuit een diepere verkenning van de bronnen die al werden geïdentificeerd in de Roadmap 2030 en onderzoekt hoe deze in de nabije omgeving maximaal kunnen worden ingezet voor de verduurzaming van de warmtevraag. Daarbij wordt voor de aansluitbaarheid van de gebouwen dezelfde grenswaarde gebruikt als deze van de Roadmap 2030. Een gebouw wordt daarbij aansluitbaar geacht wanneer het meer dan 40 MegaWattuur (MWh) per jaar aan warmte nodig heeft. Fluvius groepeert de bronnen en afnemers in warmteclusters. In terminologie en methodiek leunt dit aan bij de vraagclusters die in de Roadmap 2030 worden gedefinieerd en in figuur 11 van dat document zijn weergegeven. 

Fluvius definieert in de Roadmap Zuid volgende warmteclusters:

  • ISVAG: duurzame warmtelevering voor het bedrijventerrein Ter Beke blijft voorlopig mogelijk vanaf de bestaande energiecentrale. Wanneer ISVAG daar niet meer voor kan instaan kan een alternatief onderzocht worden;
  • Umicore: restwarmte uit het ontzwavelingsproces van Umicore kan de omgeving van Hoboken voorzien van duurzame warmte;
  • RWZI Kielsbroek: de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Aquafin op Kielsbroek kan instaan voor de duurzame warmtelevering in de pilootzones Kiel en Blue Gate;
  • Scheldelaan: deze cluster verbindt de pilootzones Eilandje, Kaaien en (de omgeving van) Nieuw Zuid met de restwarmtebronnen ter hoogte van de Scheldelaan. Deze komt overeen met de in de Roadmap 2030 gedefinieerde vraagcluster met restwarmte Scheldelaan als potentiële bron (figuur 11 Roadmap 2030). 

De warmtecluster Scheldelaan maakt geen onderdeel uit van de initiële opdracht, maar vormt één van de fundamenten voor het stadsbreed netwerk en is daarom meegenomen in de analyse. De balans tussen vraag en aanbod in deze cluster biedt immers antwoord op de vraag of levering vanuit de bronnen langsheen de Scheldelaan vóór 2030 zou kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van warmtenetten in het Zuiden. Uit de Roadmap Zuid blijkt dat er geen grote overschotten vanuit deze cluster kunnen ingezet worden. Dat betekent dus dat de gebieden in het Zuiden die in aanmerking komen voor de ontwikkeling van warmtenetten gevoed zullen moeten worden met lokale bronnen of eventueel via andere modi zoals "varende warmte". 

Die vaststelling leidt tot de strategie waarbij Fluvius voorstelt om de bronnen RWZI Antwerpen Zuid en Umicore met hun bijbehorende warmteclusters maximaal te ontwikkelen. De benutting van de restwarmte die geproduceerd kan worden door de afvalverbrandingsinstallatie van ISVAG beperkt zich voorlopig tot deze die geleverd kan worden via het warmtenet van Terbekehof, uitgebaat door ISVAG i.s.m de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij (POM)-Antwerpen en Water-link. Verdere uitbreiding van de warmtelevering vanuit deze afvalverwerkingseenheid kan pas ontwikkeld worden wanneer ISVAG alsnog een (her)vergunning zou krijgen en grootschalige warmtelevering voor de lange termijn kan garanderen. De warmtecluster Scheldelaan kan zoals gepland ontwikkeld worden.

  • Klimaatwinsten

Voor de berekening van de verwachte klimaatwinsten gaat Fluvius uit van een volledige volloop van de warmteclusters. Dat betekent dat 85% van de aansluitbare gebouwen, residentieel en andere, zullen aansluiten. Dat geeft per warmtecluster volgende CO2 reducties bij volledige volloop:

  • Umicore: 7 kiloton CO2/jaar;
  • RWZI Kielsbroek: 12 kiloton CO2/jaar.

Concrete volloopscenario's werden in de strategie nog niet vastgelegd. Fluvius stelt onder meer in de hoofdstukken rond Scheldelaan en de financiële analyse voor om samen met de stad de haalbare volloopscenario’s vast te stellen. In het bijzonder voor het historisch centrum stelt Fluvius dat de aanleg van een warmtenet vanuit praktisch oogpunt uitdagend is en beveelt aan om daar in samenwerking met de stad verder onderzoek naar te voeren. Die aanbeveling kan opgenomen worden in uitvoering van beleidsaanbeveling 7 van de Roadmap 2030: Het opstellen van een ontwikkelplan voor de distributienetten in de verschillende warmtevraaggebieden in scope van de roadmap”. Bij dat onderzoek bieden de resultaten van het haalbaarheidsonderzoek "Warmtenet Stadhuis en omgeving", dat het college goedkeurde op 24 februari 2017, een waardevol aanknopingspunt, vooral wat betreft de ruimtelijke randvoorwaarden die daarin werden onderzocht.

  • Nieuw Zuid

Voor het deels gerealiseerde net van Nieuw Zuid onderzoekt Fluvius enkele mogelijkheden om tot een meer duurzame oplossing te komen dan de huidige situatie. Vandaag wordt de warmte voor dit net geproduceerd met behulp van aardgas in de lokale warmtecentrale. Dat hypothekeert de verdere ontwikkeling van het net en heeft ook gevolgen voor de EPB-rapportage van een aantal gerealiseerde wooneenheden. 

Fluvius stelt in haar analyse voor om in elk geval geen verdere ontwikkeling van het net te voorzien op basis van de huidige warmteproductie met aardgas. Op de lange termijn zou de wijk Nieuw Zuid gevoed kunnen worden met duurzame restwarmte vanuit de warmtecluster Scheldelaan. Op die manier ontstaat er een permanente en duurzame eindsituatie. Dat zal echter de nodige ontwikkeltijd vragen, mogelijk tot na 2030. Een snellere oplossing voor het gerealiseerde net van Nieuw Zuid kan bestaan uit de ontwikkeling van aquathermie of een tijdelijke oplossing door de aanvoer van warmte per schip. Beide oplossingen worden technisch en financieel verder onderzocht. 

De rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) in de buurt van Nieuw Zuid, die als bron werd opgenomen in de warmtecluster RWZI Kielsbroek komt niet in aanmerking wegens de noodzakelijke maar kostelijke verbinding tussen de netten Van Blue Gate en Nieuw Zuid. Bovendien kan de warmte van deze bron volledig benut worden in de wijk Kiel en omgeving met hogere klimaatwinst.

  • Financiële analyse

Fluvius becijferde dat de warmteclusters in het Zuiden kunnen ontwikkeld worden op basis van een steunpercentage van 30% en een totale interne opbrengstvoet (internal rate of return of IRR) van 5% op 30 jaar. Dit kadert evenwel in de totale businesscase waarin ook de andere projecten binnen de Roadmap 2030 bijdragen. We kunnen dus stellen dat de Roadmap 2030 én de gepresenteerde Roadmap Zuid financierbaar is mits in acht name van enkele realistische randvoorwaarden. 

  • Conslusie

De voorgestelde bron- en netstrategie voor het Zuiden is, vertrekkende vanuit de beschikbare bronnen, de best mogelijke vanuit technisch en financieel oogpunt. Ze omvat de ontwikkeling van twee warmteclusters op basis van riothermie en van restwarmte van Umicore nv. In deze clusters lijkt een goede match tussen vraag en aanbod aanwezig. Indien er rond de clusters Umicore en/of RWZI Kielsbroek extra bronnen zouden kunnen worden ingekoppeld, dan kan opnieuw onderzocht worden of de netten rond de clusters van Umicore en RWZI Kielsbroek doorontwikkeld zouden kunnen worden bv. langsheen de trajecten van de ringbackbone, backbone F of  voorlopig niet benutte delen van backbone E zodat zones in Wilrijk en Berchem van duurzame warmte kunnen worden voorzien. Voor het net van Nieuw Zuid worden varende warmte en aquathermie verder onderzocht als oplossingen op de korte termijn. Op lange termijn kan dit net worden aangesloten op de warmtecluster Scheldelaan. 

Wel blijft er onzekerheid over de tijdige realisatie, tegen 2030, van de gedefinieerde warmteclusters, in het bijzonder deze in het historisch centrum. Volgende stappen zijn daarom wenselijk:

  • Verder onderzoek naar de netontwikkeling in het historisch centrum in het kader van beleidsaanbeveling 7 van de Roadmap 2030. Trekker: Fluvius. Partner: Stad Antwerpen;
  • Verder onderzoek naar het potentieel van aquathermie en varende warmte voor het net van Nieuw Zuid (korte termijn) en van varende warmte voor de doorontwikkeling van de clusters Umicore en/of RWZI Kielsbroek naar Wilrijk en Berchem (langere termijn). Trekker: Fluvius. Partner: Stad Antwerpen.

Beleidsdoelstellingen

2 - Leefbare en mobiele stad
2LMS02 - Leefmilieu
2LMS0201 - Antwerpen wordt een klimaatneutrale stad
2LMS020101 - Uitvoering klimaatplan mitigatie
2LMS020101PA5060 - Klimaatplan2030

Besluit

De gemeenteraad beslist:

Artikel 1

De gemeenteraad keurt de ‘Bron- en netstrategie Zuiden' goed.

Artikel 2

Dit besluit heeft in principe geen financiële gevolgen.

Bijlagen

  • Roadmap_Zuid_Antwerpen.pdf