De Scheldekaaien in Antwerpen exclusief Blue Gate Antwerp - zoals verder nader omschreven - hebben de laatste decennia een grondige evolutie doorgemaakt. In de jaren ’90 werden ter hoogte van deze zone nog volop schepen geladen en gelost. De overslag van goederen ter hoogte van deze zone nam de laatste jaren evenwel gestaag af.
Niettemin hebben de Scheldekaaien vandaag nog een duidelijke, weliswaar gewijzigde, functie behouden langs de waterzijde. Zo was deze zone tot einde 2019 nog steeds van belang als wachtplaats voor de zeevaart en binnenvaart, kreeg ze in het kader van het cruisetoerisme - met zowel zee- als riviercruises - verder vorm met de opening van een nieuwe Cruiseterminal en bood ze tijdelijke ligplaatsen aan opleidingsschepen (Tall Ships), marineschepen, werkschepen en passagiersschepen die dagrondvaarten verzorgen. Daarnaast is er in het kader van ‘Slim naar Antwerpen’ een vaste hub voor de waterbussen en de veerboot. Het passagiersvervoer ter hoogte van deze zone is een enorme troef voor Antwerpen en is de afgelopen jaren alleen maar sterk toegenomen. De verwachting is dat deze trend zich in de toekomst nog zal voortzetten.
De transitie qua gebruik zette zich ook door bij de heraanleg van de Scheldekaaien na de opmaak en goedkeuring van het masterplan (2010, jaarnummer 8556). In heel wat deelgebieden is de kaaimuurstabilisatie door De Vlaamse Waterweg afgelopen of lopend. Navolgend kunnen De Vlaamse Waterweg en AG VESPA aan de slag met de realisatie van de verhoogde waterkering en heraanleg van het openbaar domein. De afgelopen stedelijke legislatuur zijn een gedeelte van de zone Sint-Andries en Zuid volledig afgewerkt en weer opengesteld voor het publiek. Nu en ook de komende jaren worden deze werken doorgezet in de andere deelgebieden van de Scheldekaaien. De zone ontwikkelt zich verder en krijgt naast de nautische invulling nog meer het karakter van stedelijk openbaar domein waar inwoners, bezoekers en toeristen kunnen vertoeven nabij het water en dit in goede balans met de scheepvaart.
Niet alleen feitelijk, maar ook juridisch-planologisch, ontstond de afgelopen jaren een gewijzigde situatie. Zo heeft de Vlaamse regering op 24 oktober 2014 het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP) tot afbakening van het zeehavengebied Antwerpen (rechter Schelde oevergebied) gewijzigd. De Scheldekaaien liggen hierdoor voortaan formeel buiten het afgebakende zeehavengebied Antwerpen. Dit had tot gevolg dat de Port of Antwerp-Bruges en haar Havenkapiteinsdienst niet langer ten volle bevoegd zijn de openbare orde en het veilig vaarverkeer te handhaven en dat de verordeningen voor het havengebied er niet langer gelden.
Operationeel namen verschillende diensten van de Port of Antwerp-Bruges nog steeds operationele taken op in deze zone samen met de stad Antwerpen, zoals bijvoorbeeld het ligplaatsbeheer van de zee- en riviercruiseschepen en de meerplanning van het ponton Steenplein gelet op de gedeelde concessieovereenkomst en bijzondere expertise, waarbij de Vlaamse Overheid de algemene bevoegdheid heeft op de Schelde.
Er waren evenwel geen heldere afgebakende afspraken rond de bevoegdheid en het beheer van de kaaien en watervlakken. De stad Antwerpen gaf aan Visit Antwerpen, de dienst Stadshaven (2016_CBS_08457) en AG VESPA (2018_CBS_6924) de opdracht om verdere afspraken rond cruisebeleid, nautische taakverdeling en de bouw en exploitatie van watergebonden infrastructuur uit te werken.
Het college van burgemeester en schepenen keurde in zitting van 13 december 2019 (jaarnummer 10301) een principieel afsprakenkader goed. In dit afsprakenkader werden principiële afspraken gemaakt rond aspecten als eigendom, gebruik en exploitatie, bouw, beheer en onderhoud, nautische bevoegdheid en dergelijke meer. Dit zowel voor de overgangsperiode tot aanpassing van het vereiste regelgevend kader alsook al principiële afspraken naar de toekomst toe (o.m. de bestemming en beperking van de diverse zones). Nieuw was dat de Port of Antwerp-Bruges voornoemde zone van de Scheldekaaien niet meer wenste aan te wenden als wachtplaats voor zeeschepen met bestemming en/of herkomst het zeehavengebied Antwerpen en voor deze schepen binnen het zeehavengebied een oplossing zal zoeken. Met deze beslissing gaf de Port of Antwerp-Bruges deze zone als het ware (terug) aan de stad en haar inwoners. Een uitzondering is er wel nog voor zee cruiseschepen, opleidingsschepen (Tall Ships) of marineschepen na bijzondere toelating door de stad (in afwachting van een nieuw Vlaams kader evenwel nog samen met de Port of Antwerp-Bruges).
Dit principieel afsprakenkader werd eveneens goedgekeurd door het directiecomité van de Port of Antwerp-Bruges. Aangezien de Scheldekaaien geen deel meer uitmaken van het 'commerciële' zeehavengebied maar veeleer stedelijke functies vervullen en bovendien in hoofdzaak worden geëxploiteerd door de stad Antwerpen als mede concessionaris, werd principieel beslist het beheer voorlopig en toekomstgericht te centraliseren bij de stad Antwerpen.
De huidige regelgeving is niet afdoende om de stad Antwerpen het volle nautische beheer en toezicht te laten uitvoeren, inclusief de nodige politionele en/of handhavende (bestuurlijke) bevoegdheden in het gebied van de Scheldekaaien. Beheer, toezicht én volledige (bestuurlijke) handhaving dienen toegewezen te worden alvorens deze bevoegdheden ten volle zelfstandig op te kunnen nemen binnen de stad Antwerpen. De nodige Vlaamse regelgeving diende hiervoor aangepast te worden.
Het bestaande Scheepvaartreglement voor de Beneden-Zeeschelde en het Politiereglement voor de Beneden-Zeeschelde bevatten al diverse bepalingen over de ingebruikname van ligplaatsen, kaaien en oevers. Deze bepalingen zijn evenwel niet altijd even gedetailleerd of omvattend genoeg om in het kader van de hierboven aangehaalde doelstelling - stedelijk beleid - ook de handhavende rol van de stad Antwerpen te versterken in dit gebied, wat noodzakelijk is in functie van beheer en toezicht. Het was dan ook noodzakelijk om bijkomende havengerelateerde politievoorschriften toe te voegen aan het Politiereglement voor de Beneden-Zeeschelde.
Daarnaast is ook een decretale verankering nodig van een nieuw bestuurlijk handhavingskader om de stad Antwerpen de volle bestuurlijke politionele bevoegdheid toe te kennen om slagvaardig op te kunnen treden tegen inbreuken op de regels die gepaard gaan met het veilig vaarverkeer, scheepvaartbewegingen en activiteiten aan of op de gemeerde schepen, alsook op de specifieke regels die aan landzijde van deze zone gelden, zodat beheer samengaat met toezicht en handhaving.
Door de bedrijfseenheid Maatschappelijke Veiligheid, diensten Stadshaven en Bestuurlijke Handhaving, werd nauw samengewerkt met de Port of Antwerp-Bruges en de Vlaamse Overheid, departement Mobiliteit en Openbare Werken om de noodzakelijke aanpassing van het nieuwe regelgevend kader te realiseren. Deze samenwerking resulteerde in het Vlaams Scheepvaartdecreet van 19 januari 2022 dat de wettelijke basis en rechtsgrond vormt voor het nieuw bestuurlijk handhavingskader. Het Scheepvaartdecreet verscheen in het Belgisch Staatsblad van 6 mei 2022 en trad in werking op 1 juni 2022. Ook het Politiereglement voor de Beneden-Zeeschelde werd in tussentijd gewijzigd en goedgekeurd door de Vlaamse Regering door middel van publicatie in het Belgisch Staatsblad van 28 april 2023. Dit politiereglement bakent tevens de zone af waarbinnen de stad bevoegd is. Via deze recente wettelijke aanpassingen krijgt de stad de mogelijkheid om personeelsleden via het Scheepvaartdecreet de bevoegdheid te geven om effectief toezicht uit te oefenen, inbreuken vast te stellen en effectief handhavend op te kunnen treden ten aanzien van de ligplaatsen langsheen de Scheldekaaien.
Dit houdt in dat de stad vanaf publicatie in het Belgisch Staatsblad ten volle bevoegd is om het volledige nautisch operationeel beheer van de Scheldekaaien zone stad op te nemen en hierbij ook handhavend op te treden. Dit nautisch operationeel beheer omvat onder meer:
Vooraleer de stad deze taken effectief kan opnemen dienen nog een aantal uitvoeringsmaatregelen geregeld te worden. Zo dienen bevoegde ambtenaren te worden aangeduid en aangesteld en dient een gemeentelijk politiereglement voor de Scheldekaaien zone stad opgemaakt te worden om uitvoering te kunnen geven aan het politiereglement voor de Beneden-Zeeschelde. Aangezien de handhavingsprocedure niet via het stelsel van de gemeentelijke administratieve sancties verloopt, maar via het Vlaams Kaderdecreet Bestuurlijke Handhaving, dient hiervoor een volledig nieuwe flow te worden uitgewerkt die maximaal aansluit bij de reeds bestaande bevoegdheden en stedelijke procedures.
Gezien de stad beschikt over een nautische dienst die reeds expertise heeft opgebouwd (sinds 2020 ook op het vlak van security), ervaring heeft met de stedelijke werking en al belast is met het volledige beheer en de exploitatie van het stedelijk havengebied onder leiding van de stadshavenmeester, is het aangewezen om deze taken voor de Scheldekaaien zone stad bij de stadshavenmeester en zijn nautische dienst te leggen, dit op basis van de uitgangspunten van het principebesluit van 13 december 2019.
In zijn geheel behelst de concessie op de Scheldekaaien het gebied dat rechtstreeks aansluit op het stedelijk havengebied en gelegen is tussen de zuidkant van de geul van de Kattendijksluis en de noordgrens van het logistieke platform op Blue Gate. Deze gebiedsafbakening werd zo ook bestendigd in het nieuwe regelgevend kader.
Alhoewel de concessie van de stad en de Port of Antwerp-Bruges voor de Scheldekaaien dus loopt van de Kattendijksluis tot aan Blue Gate Antwerp, werd binnen het principebesluit van 13 december 2019 gesteld dat de zone van Blue Gate Antwerp expliciet uitgesloten wordt van beheer, toezicht en handhaving gelet op de aard van de activiteiten die afwijken van het stedelijk karakter en verder in beheer blijven bij Vlaanderen, dienst De Vlaamse waterweg of de exploitant/concessiehouder. Verder werd gesteld dat door de omvang van de ganse zone in relatie tot de nautische meerwaarde er een meerverbod zal gelden (weigering ligplaatsen) en er geen actief nautisch toezicht en handhaving zal zijn, dit van deelfase Nieuw Zuid tot aan Blue Gate.
De extra taakopname door de dienst Stadshaven zal zich concentreren in de stedelijke kernzones Rijnkaai, het Loodswezen, het Centraal Deel en de zones Sint-Andries en Zuid. In de zones Nieuw Zuid tot en met de zone Scheldebrug in het kader van de bouw van de Scheldebrug, zal de dienst Stadshaven bijgevolg geen taken opnemen wegens capaciteitsbeperkingen en het meerverbod als flankerende maatregel.
Om deze bijkomende bevoegdheden én verantwoordelijkheden op te kunnen nemen, dienen de nodige aanstellingsbesluiten opgemaakt te worden tot aanstelling van de bevoegde ambtenaren, zijnde bestuurlijk toezichthouders, opsporingsagenten, een vervolgings- en beboetingsinstantie. De drie nautisch toezichthouders en twee maritieme projectmedewerkers van de bedrijfseenheid Maatschappelijke Veiligheid, dienst Stadshaven, krijgen de functie van bestuurlijk toezichthouder en opsporingsagent voor de Scheldekaaien zone stad toebedeeld. De stadshavenmeester en in ondergeschikte orde de adjunct-stadshavenmeester zullen hierbij aangesteld worden als bestuurlijk toezichthouder (om het ligplaatsbeheer mee te reguleren) en als vervolgings- en beboetingsinstantie opdat zij een centrale rol in het handhavingsbeleid kunnen innemen. De vervolgingsinstantie beslist immers over de verdere vervolging van inbreuken en kan beslissen een minnelijke schikking voor te stellen, wat in het volatiel karakter van internationaal vaarverkeer noodzakelijk is om snel en slagkrachtig handhavend op te treden. In het kader van de continuïteit kan er een back-up worden voorzien binnen de bedrijfseenheid Maatschappelijke Veiligheid voor de functie van vervolgings- en beboetingsinstantie in het kader van de expertise binnen de GAS-wetgeving.
Bovendien vereisen de wettelijke verplichtingen inzake de maritieme beveiliging dat de exploitatie van de Cruiseterminal gepaard gaat met de nodige aandacht en beveiligingsvoorzieningen inzake security. De PFSO en zijn adjunct van de dienst Stadshaven zullen hier een dragende rol innemen.
De dienst Stadshaven verkrijgt hiermee een uitbreiding van taken en verantwoordelijkheden boven op het beheer en de exploitatie van het bestaande stedelijk havengebied. De Scheldekaaien zone stad als gebiedsuitbreiding werd al meegenomen bij de opmaak van het Stadshavenplan 2020-2030 dat het beleidskader vormt voor de Stadshaven voor de periode 2020-2030 en waarmee de nieuwe invulling en bestemming van de kades bepaald wordt.
Met deze bevoegdheidsoverdracht is er een eenduidig beleid mogelijk tussen het stedelijk havengebied en de Scheldekaaien zone stad, onder meer op het vlak van ligplaatsbeheer, exploitatiebeheer enzovoort en is er bovendien een betere afstemming en totaalvisie mogelijk tussen land en water. De dienst Stadshaven zal hierbij ook haar visie voor een globaal ligplaatsbeheer in het belang van het cruisetoerisme verder uitzetten. De Scheldekaaien zone stad zullen in de nabije toekomst, in het kader van de Oosterweelwerkzaamheden door Lantis, de impact op het cruisetoerisme aanzienlijk verkleinen. Door de overname van het nautisch beheer kan de bedrijfseenheid Maatschappelijke Veiligheid, dienst Stadshaven, deze passagiersvaartuigen (hotelschepen) immers snel herlocaliseren en alternatieve ligplaatsen aanbieden aan de Scheldekaaien zone stad om de huidige exploitatie van de Stadshaven te behouden.
De stad bepaalt het beleid voor het innen van scheepvaartrechten. Dit is reeds gefaciliteerd door de goedkeuring van een gewijzigd retributiereglement inname ligplaatsen stedelijk havengebied Antwerpen en Scheldekaaien zone stad (2020_GR_00279). Overeenkomstig het principieel afsprakenkader tussen Port of Antwerp-Bruges en stad Antwerpen int de stad deze scheepvaartrechten reeds sinds 1 januari 2021 voor de zee cruises en riviercruises.
Voor zeeschepen zoals zee cruiseschepen, marineschepen en opleidingsschepen (Tall Ships) blijft de Port of Antwerp-Bruges wel de afvalbijdrage innen zoals vooropgesteld in EU-regelgeving. De Port of Antwerp-Bruges beschikt over een afvalbeheersplan en heeft de nodige expertise en registratiemiddelen via APICS om de inning op te nemen. De Port of Antwerp-Bruges rekent aan de stad geen administratieve kost aan voor deze taakopname.
De bestuurlijke boetes zoals voorzien in het Politiereglement voor de Beneden-Zeeschelde zullen geïnd worden ten voordele van de stad Antwerpen. Deze boetes kunnen aanzienlijk hoger liggen dan de GAS-boetes.
Het college keurt de overdracht van de nautische beheersbevoegdheid voor de ligplaatsen langsheen de Scheldekaaien zone stad naar de bedrijfseenheid Maatschappelijke Veiligheid, dienst Stadshaven goed.
Het college geeft opdracht aan:
Dienst |
Taak |
| MV/Stadshaven |
|
| MV/BH |
|
| BZ/JUR |
|
| FI/Verzekeringen |
|
| MV/Stafdienst |
|