Het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 voorziet een grotere verankering van de zorg voor het onroerend erfgoed binnen het lokale beleidsniveau. Het inventariseren van bouwkundig, archeologisch en landschappelijk erfgoed en het voeren van een beleid rond dit geïnventariseerd erfgoed is sinds 2017 een taak die niet meer door Vlaanderen wordt opgenomen maar doorgeschoven werd naar de lokale besturen. Sinds 1 januari 2017 geeft het Agentschap Onroerend Erfgoed niet langer advies bij vergunningsplichtige aanvragen over gebouwen en constructies opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed en werd beslist om deze taak over te dragen aan de lokale besturen. Enkel voor beschermd erfgoed blijft het Agentschap Onroerend Erfgoed bevoegd.
Op 26 februari 2021 keurde de Vlaamse Regering de Visienota Lokaal Onroerenderfgoedbeleid goed. Deze visienota vertrekt van het uitgangspunt dat de zorg voor het onroerend erfgoed een gedeelde verantwoordelijkheid is tussen het Vlaamse en het lokale bestuursniveau. Lokale besturen krijgen meer verantwoordelijkheid en ruimte om een lokaal onroerenderfgoedbeleid te ontwikkelen. De implementatie van de visienota voorziet dat lokale besturen de erfgoedinventarissen, voor wat betreft hun grondgebied beheren, de inhoud actueel houden en desgewenst ook nieuwe items toevoegen.
De Vlaamse regelgeving voorziet dat het beheer van de gegevens die opgenomen zijn in de inventarissen via het digitaal Erfgoedportaal en mits het afsluiten van een gebruikersovereenkomst aan de lokale overheden kan worden overgedragen.
Het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 en de op 6 februari 2021 door de Vlaamse Regering goedgekeurde Visienota Lokaal Onroerenderfgoedbeleid.
De inventaris van het bouwkundig erfgoed
De inventaris van het bouwkundig erfgoed is een onmisbaar werkinstrument, zowel voor de erfgoedprofessional als voor de liefhebber. Het is het enige overzicht van het bouwkundige erfgoed in Vlaanderen dat gebiedsdekkend is en dat alle types, stijlen en bouwperiodes in acht tracht te nemen. De inventaris is voor lokale besturen een belangrijk hulpmiddel om een gemeentelijk beleid over het bouwkundig patrimonium uit te bouwen. Voor veel wetenschappers vormt de inventaris een betrouwbare basis voor dieper wetenschappelijk onderzoek. Na de stopzetting van de publicatiereeks ‘Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen’ nam de inventariswebsite de ontsluiting naar het publiek over. Deze website is ondertussen uitgegroeid tot een efficiënte en performante databank, ontsloten via het Erfgoedportaal.
Gebruik van het Erfgoedportaal
Om lokale besturen in de mogelijkheid te stellen deze taak optimaal uit te voeren, voorziet de Visienota Lokaal Onroerenderfgoedbeleid dat een lokaal bestuur het beheer over de inventaris onroerend erfgoed kan overnemen. Het lokaal bestuur krijgt daarmee volledige zeggenschap over het invoeren en aanpassen van de gebiedsgebonden inventarisgegevens in het wetenschappelijke deel van de inventaris van het onroerend erfgoed en de daaraan gekoppelde beeldbank. Na ondertekening van een gebruikersovereenkomst kan een lokaal bestuur gebruik maken van de IT-toepassingen van het Agentschap Onroerend Erfgoed (het zogenaamd Erfgoedportaal) om de inventarissen bouwkundig en landschappelijk erfgoed te bewerken en aan te vullen. Niet enkel de beschrijvingen van het bouwkundig erfgoed, maar ook het bijhorend beeldmateriaal is beschikbaar via het Erfgoedportaal. Alle gegevens worden gedeeld op het Geoportaal en geïntegreerd in de stedelijke informaticasystemen, waardoor niet alleen particulieren maar ook professionele gebruikers, zoals notarissen en omgevingsambtenaren, vlot toegang hebben tot de informatie uit het Erfgoedportaal.
De rechtstreekse toegang tot dit Erfgoedportaal faciliteert ook het ontsluiten van de resultaten van lopende inventarisatieacties. Binnen de huidige bestuursperiode wordt – als onderdeel van de beleidsdoelstelling Erfgoed – intensief gewerkt aan de actualisering van de inventaris van het bouwkundig erfgoed op het stedelijke grondgebied. Het invoeren van nieuwe inventarisgegevens gebeurde in het verleden door medewerkers van het Agentschap Onroerend Erfgoed. Het agentschap besliste deze taak niet verder op zich te nemen en verplicht daardoor de lokale overheden impliciet om deze taak over te nemen.
Lokale besturen die toegang wensen tot het Erfgoedportaal doorlopen een on-boarding-procedure en ondertekenen een gebruikersovereenkomst. De on-boarding-procedure omvat een verkennend gesprek waarin beide partijen contactgegevens doorgeven en waarbij zij de invoerrechten bespreken. Een belangrijke stap bij de on-boarding is de opmaak van een gebruikersovereenkomst, waarin praktische afspraken en bepaalde minimale administratieve en kwalitatieve standaarden worden vastgelegd. In de overeenkomst komen aspecten aan bod als deontologie, copyright, wetenschappelijke neutraliteit, technische en inhoudelijke ondersteuning, en dergelijke meer. De gebruikersovereenkomst zal op een later tijdstip ter goedkeuring en ondertekening aan het college van burgemeester en schepenen voorgelegd worden.
In het kader van de voorbereiding van de gebruikersovereenkomst kan het contact met de stad Antwerpen gebeuren via het generiek mailadres monumentenzorg@antwerpen.be.
Implementatie in het stedelijk erfgoedbeleid
De stad Antwerpen kan bogen op een lange traditie wat betreft de inventarisatie van het bouwkundig patrimonium op het stedelijk grondgebied. Om de oorspronkelijke en verouderde inventaris up-to-date te brengen wordt sinds 2011 het stedelijk grondgebied stelselmatig opnieuw geïnventariseerd. De districten Berendrecht/Zandvliet/Lillo, Ekeren, Merksem, Deurne, Wilrijk, delen van Berchem en van het district Antwerpen zijn reeds afgerond. De overige districten staan nog deze legislatuur op de agenda voor herinventarisatie. De stad bouwde hiermee de nodige expertise op om het beheer van het Erfgoedportaal over te nemen van het Agentschap Onroerend Erfgoed.
Het gebruik van het Erfgoedportaal brengt geen kosten met zich mee.
Het college keurt goed om voor het gebruik van het Erfgoedportaal met het Agentschap Onroerend Erfgoed een gebruikersovereenkomst voor te bereiden en deze ter goedkeuring voor te leggen.
Het college duidt als aanspreekpunt binnen de stad voor het Agentschap Onroerend Erfgoed de dienst onroerend erfgoed van stadsontwikkeling, e-mail monumentenzorg@antwerpen.be, aan.