2023_CBS_03750 - District Antwerpen. Groenplaats bovenbouw en onderbouw, Groenplaats, Schoenmarkt, Meirbrug, Zwaluwstraat, Eiermarkt en Beddenstraat. SWOU10766 - Definitief ontwerp - Goedkeuring

Het college keurde in zitting van 13 mei 2022 (jaarnummer 3977) het voorontwerp voor Groenplaats bovenbouw, Eiermarkt en Beddenstraat en het voorontwerp (jaarnummer 3978) voor de Groenplaats onderbouw goed.

Het college keurde in zitting van 8 juli 2022 ( jaarnummer 5826) de uitbreiding van de opdracht aan Witteveen+Bos Belgium nv voor het ontwerp en heraanleg van Groenplaats bovenbouw vanaf fase definitief ontwerp goed.

Het college keurde in zitting van 15 juli 2022 (jaarnummer 6015) het voorontwerp voor de omliggende wegenis Groenplaats, Schoenmarkt, Eiermarkt en Beddenstraat goed.

Het studiebureau Witteveen+Bos Belgium nv heeft het voorontwerp vertaald in een definitief ontwerp.

Met de collegebeslissing van 12 mei 2017 (jaarnummer 4463) werden de bevoegdheden van de districtscolleges vastgelegd.
Artikel 11 bepaalt dat het districtscollege bevoegd is voor lokale straten en pleinen.

De Huidevettersstraat, Sint-Katelijnevest, Israelietenstraat, Groenkerkhofstraat, Kammenstraat (noord) en Nationalestraat zijn lokale straten. 

In het gemeenteraadsbesluit van 31 mei 2021 (jaarnummer 309) werden de bovenlokale locaties gecoördineerd.
De Groenplaats is een bovenlokaal plein en Eiermarkt, Beddenstraat, Schoenmarkt, Zwaluwstraat en Meirbrug zijn bovenlokale straten. 

Het college is bevoegd voor het bovenlokale budget/projecten.

Groenplaats

De Groenplaats wordt een plein met nieuwe bomen dat haar naam eer aandoet. Het plein blijft een ontmoetingsplek, een horeca- en evenementenplein maar ook een multimodale mobiliteitsschakel in het hart van de historische binnenstad. Om ruimte vrij te maken voor dit divers gebruik, verdwijnen heel wat bestaande obstakels. De twee toegangspaviljoenen tot de ondergrondse parking, de kiosk en de tramkeerlus worden afgebroken. Zo ontstaat een open en overzichtelijk plein. Door ook de parkinginrit aan de Eiermarkt te supprimeren, verbetert de verbinding tussen de Groenplaats en de Eiermarkt. 

Gebruik

De Groenplaats kent een intensief gebruik met tal van evenementen en grote horecaterrassen. Ook functies die minder ruimte vragen, hebben vandaag een plaats op het plein zoals de toeristentram en ambulante handelskramen. Op het vernieuwde plein krijgen die functies opnieuw een plaats:

• De horecazaken krijgen zowel gevelterrassen als losstaande eilandterrassen aan de buitenzijde van de dubbele bomenrij. 
• Evenementen behouden ruimte centraal op het plein. De meeste evenementen raken vlot georganiseerd tussen de binnenste rij bomen. Die zone wordt volledig obstakelvrij ingericht, op het standbeeld van Rubens na. Voor de grootste events, kan ook de ruimte tussen de twee rijen bomen worden benut. Hier is plaats voor kleinschaligere infrastructuur rondom het open middenplein. 
• De toeristentram en de kavels voor ambulante handel verhuizen naar de zuidzijde van het plein. Hier hebben ze meer plaats en kunnen ze profiteren van de passage aan de mobiliteitsknoop.
• Er blijft ook ruimte om rustig te vertoeven. Onder de binnenste rij bomen komen zitbanken rondom het plein. Alle zitbanken zijn dubbelzijdig georiënteerd zodat ze zicht bieden op het Rubensstandbeeld enerzijds en de erfgoedgevels anderzijds.

Bomen

Het groen op de Groenplaats krijgt opnieuw een prominente plek. Grote bomen hebben vanuit historisch perspectief altijd een rol gespeeld op de Groenplaats en zijn een belangrijke troef in de strijd tegen hittestress. Ze dragen bij tot een schaduwrijk plein waar het aangenaam vertoeven is.

Het plein krijgt een nieuw bomencarré: een dubbele rij bomen in de vorm van een rechthoek. Op de vier hoeken wordt het carré aangevuld met grote bomen (drie toekomstbomen en één large boom) die op termijn kunnen uitgroeien tot monumentale solitaire exemplaren. Zij zorgen ervoor dat de Groenplaats zich ook vanuit de zijstraten kan manifesteren als een groen plein. Om de nieuwe bomen in het carré voldoende ondergrondse ruimte te geven wordt gebruik gemaakt van een zelfdragende constructie als boomgroeiplaats. De toekomstbomen aan de randen van het plein vragen meer ondergrondse ruimte en worden aangeplant in boombunkers.

Erfgoed

De Groenplaats is een erfgoedpodium waar de kathedraal, Rubens en de historische gevels rond het plein de hoofdrol spelen. Om dit monumentale kader tot zijn recht te laten komen, stelt het pleinontwerp zich eerder terughoudend op. Het ontwerp van de nieuwe Groenplaats is sereen en robuust. Zowel in de keuze voor een klassiek bomencarré als in de materialisatie. Door het gebruik van natuursteen wordt aansluiting gezocht met de beeldkwaliteit van de historische binnenstad. In lijn met andere horeca pleinen in de omgeving zal in de volgende fase de visie rond het uitzicht van de terrassen worden gedetailleerd.

Mobiliteit

De mobiliteit op en onder de Groenplaats wordt beter georganiseerd. De huidige rommelige situatie wordt opgewaardeerd tot een comfortabel en leesbaar mobiliteitsknooppunt. Daartoe worden een aantal functies herschikt. De taxistandplaatsen die vandaag een barrière vormen op het plein worden gespreid in de directe omgeving: er komen plaatsen op de Schoenmarkt, en in de Eiermarkt. De toeristentram krijgt zijn halteplaats in de buurt van de tramperrons, de toegang tot het premetrostation wordt een kwartslag gedraaid en onder het plein komt een centrale overdekte fietsenstalling (420 plaatsen). Zo ontstaat in het zuiden van het plein een overzichtelijke zone waar voetgangers maximale ruimte krijgen en vlot kunnen overstappen tussen verschillende vervoersmodi. Aan de randen en op de diagonalen van het plein wordt extra ruimte gecreëerd voor de drukke voetgangersstromen.

Schoenmarkt en Meirbrug

Het voorliggende definitief ontwerp van de straten kadert in een ruimere visie voor de omgeving rond de Groenplaats. Met het oog op een integrale aanpak wordt er een overkoepelende projectregie gevoerd voor de ruimere omgeving Groenplaats, in nauwe samenwerking met de betrokken externe partners en stakeholders. Naast de deelprojecten Groenplaats bovenbouw en Groenplaats onderbouw, vormt de heraanleg van de straten in de omgeving van de Groenplaats het derde deelproject binnen deze integrale projectaanpak.

Circulatie- en inrichtingsprincipes

• De Meirbrug, Schoenmarkt, Groenplaats maken deel uit van de nieuwe zuidelijke parkeerlus doorheen de binnenstad. Het gemotoriseerd verkeer verandert van rijrichting (tegenwijzerzin) ten opzichte van de bestaande toestand (dubbelrichting). Hierdoor geldt voor de bereikbaarheid van de parkings op de parkeerlus het rechts in-uit principe. Autoverkeer kan de parkings in- en uitrijden zonder de trambedding te kruisen. Conflicten tussen vervoersmodi worden zo beperkt, terwijl de doorstroming wordt bevorderd.

• Om meer ruimte te creëren voor voetgangers, rijden trams op het traject in tegenwijzerzin gemengd met het auto- en fietsverkeer.

• Het auto-, tram- en fietsverkeer wordt gescheiden van de drukke voetgangersstromen door een objectenzone. In deze strook komen naast bestaande en nieuwe bomen ook straatmeubilair, taxistandplaatsen, velostations, laden en lossen. Ook de nieuwe toegangen tot het metrostation Groenplaats ter hoogte van de Schoenmarkt komen in deze objectenzone. Door deze fysieke en visuele barrière krijgen voetgangers een duidelijk afgebakende ruimte waar zij niet in conflict komen met andere modi. Op welbepaalde punten is de objectenzone doorwaadbaar om oversteekbewegingen mogelijk te maken.

• In wijzerzin rijden trams door het voetgangersgebied.

• Op de parkeerlus krijgt de rijweg een breedte van 4,60m. Het tramspoor ligt decentraal (links) in de rijbaan zodanig dat trams/auto’s en fietsers elkaar veilig kunnen inhalen.

• In tegenwijzerzin komt er een suggestieve strook voor fietsers tussen de tramsporen en de objectenzone.

• Het tramperron op de Meirbrug verdwijnt. Rekening houdend met de bochten in het spoor is het niet mogelijk om hier een dubbele integraal toegankelijke halte in te passen.

• Om een vlotte doorstroming van zowel trams als auto’s te garanderen, komt er een slimme lichtenregeling aan de Komedieplaats. Trams vanuit de Lange Gasthuisstraat krijgen er voorrang op het autoverkeer uit de Leopoldstraat.

• Aan de tramhalte Groenplaats (tegenwijzerzin), loopt de rijweg achter de halte door. Zo heeft een halterende tram geen invloed op de doorstroming van auto’s en fietsers. Bovendien kunnen fietsers op een comfortabele manier achter het perron door rijden.

• Het zuidelijk tramperron op de Groenplaats verhuist naar de Nationalestraat. De tramhalte blijft zo direct gelinkt aan de metrotoegang onder het KdG-gebouw. Door verschuiving van dit perron vermindert de barrièrewerking tussen de zuidgevel van de Groenplaats en het plein. 

Materialen

Er wordt gestreefd naar eenvoud en degelijkheid in het materiaalgebruik. Het materialenpalet wordt daarom tot het minimum beperkt. Materiaalverschillen worden in hoofdzaak ingezet om het gebruik van de ruimte te verduidelijken.

• Voetpaden en sharedspace: het Beeldkwaliteitsplan Historische Stad schrijft mozaïekkeien in graniet voor als basismateriaal voor de autoluwe delen in de binnenstad. In dit project worden de autovrije zones aangelegd met graniet in mozaïekformaat in lijn met de materialisatie van de aanpalende straten (Wilde Zee) en conform de principes van het beeldkwaliteitsplan. 

• Rijweg: de rijweg volgt de beeldkwaliteit van de Nationalestraat: gepigmenteerd uitgewassen beton. De parkeerlus wordt zo een duidelijk leesbaar en continue route

• Suggestieve strook voor fietsers: deze wordt aangelegd in hetzelfde materiaal als de voetpaden, namelijk graniet in mozaiekformaat. De plaats van de fietser wordt fysiek afgescheiden van de voetgangersstromen door de objectenzone en verduidelijkt aan de hand van pictogrammen ingewerkt de bestrating.

Eiermarkt & Beddenstraat 

De Eiermarkt zal gelijkgronds worden aangelegd zodat het comfort en de ruimte voor voetgangers en fietsers vergroot. Door het verdwijnen van de inrit naar parking Groenplaats verbetert de verbinding met het plein en wordt de Eiermarkt verkeersluwer. Nieuwe bomen aan de noordzijde zorgen voor een groen straatbeeld. Opdat ze op termijn kunnen uitgroeien tot grote bomen, krijgen ze veel ondergrondse wortelruimte.
De wegenis voor het autoverkeer tussen de in- en uitrit van parking Meir (Interparking) en het kruispunt Schoenmarkt-Meirbrug wordt in dezelfde materialisatie (uitgewassen beton) uitgevoerd als de autorijbaan op de Schoenmarkt-Meirbrug.

De Beddenstraat heeft een logistieke functie maar wordt ook als fietsverbinding gebruikt. Een gelijkgrondse aanleg zorgt hier voor meer comfort.

Groenplaats onderbouw

Entreezone

Onder het plein komt een vernieuwde entreezone, een centrale hal die het bovengrondse plein verbindt met de ondergrondse functies. De entreezone geeft rechtstreeks toegang tot het premetrostation, de parking, de nieuwe fietsenstalling en het shoppingcenter. Via nieuwe (rol)trappen en een lift kom je centraal op het plein uit. Doordat de toegang tussen onder- en bovengrond een kwartslag wordt gedraaid, komt hij in de centrale as van het plein en hebben bezoekers meteen zicht op Rubens en de kathedraal. 

Om de sociale veiligheid in de ondergrond te garanderen, worden waar mogelijk bestaande muren afgebroken, geperforeerd of vervangen door glazen wanden. Zo ontstaat een transparante en overzichtelijke hal met lange zichtlijnen en korte looplijnen waar gebruikers makkelijk de weg vinden tussen de verschillende functies op en onder het plein.

Fietsenstalling

De bestaande parking wordt gerenoveerd. De toegang voor auto’s wordt georganiseerd langs de bestaande helling op de Groenplaats waar de parking direct aansluit op de parkeergeleidingsroute. De helling aan de Eiermarkt verdwijnt. 

Het oostelijk deel van de autoparking op niveau -1 wordt omgevormd tot een fietsenstalling voor ongeveer 420 fietsen (inclusief buitenmaat fietsen). Binnen het bestaande parkingvolume zal op niveau -1 een dropzone voorzien worden voor gasten van het hotel en een doorgang naar een nooduitgang via de trappenhal in het hotel. In de volgende fase wordt verder onderzocht hoe de dropzone ruimtelijk best geïntegreerd wordt, rekening houdend met de bestaande draagstructuren van de parking. Indien de capaciteit van de stalling in de toekomst ontoereikend zou blijken, is er mogelijkheid om de stalling uit te breiden.

De fietsenstalling wordt ingericht als een lineaire overzichtelijke ruimte met een logische routing. Om aansluiting te kunnen maken met de premetro en het shoppingcenter, wordt de bestaande parking op niveau -1 uitgebreid met een nieuwbouwvolume in zuidelijke richting. Waar mogelijk zorgen glazen wanden voor transparantie. Zo krijgt de stalling een directe connectie, zowel visueel als fysiek, met de entreezone, de parking en het metrostation. De toegang tot de fietsenparking is via een luie trap aan de oostzijde van het plein in de bomencarré. 

Technische studies in functie van het definitief ontwerp

Bij de start van de fase definitief ontwerp werden er technische studies uitgevoerd.

Ten eerste werden boringen gedaan op de Groenplaats, op de dakplaat van de parking, om de dikte van het grondpakket te controleren.

Ten tweede werden proefsleuven gegraven in het hele gebied om de exacte positie van kabels en leidingen te kennen. 

Ten derde is er een stabiliteitsstudie uitgevoerd om de stabiliteit van de constructie van de parking te controleren en te toetsen aan de huidige normen.

Ten slotte is in detail onderzocht hoe de grootste evenementen op het plein georganiseerd kunnen worden met goedkeuring van brandweer en politie.

De resultaten van deze studies gaven aanleiding tot een aantal wijzigingen:

• het bomengroeisysteem is gewijzigd in functie van de exacte positie van de dakplaat van de parking;
• eén toekomstboom ter hoogte van de Eiermarkt is vervangen door een large boom;
• de Zwaluwstraat werd toegevoegd aan het projectgebied. Deze straat wordt heraangelegd volgens het zelfde profiel in de graniet in mozaïekformaat.
• verstevigingen van het parkeerdak moeten in volgende fase onderzocht worden;

• de westelijke rij bomen werd naar buiten geschoven;
• de bomen aan de west en oostzijde van de carré werden dichter bij elkaar geplaatst;
• naast de westelijke rij bomen worden luifels voorzien boven de eilandterrassen;
• Rubens werd naar achter geschoven;
• de lift naar de parking werd van de noordzijde van de trap naar de zuidzijde verschoven. 

Bovendien is een extra rij bomen toegevoegd aan de carré aan de zuidzijde van het plein. Hierdoor krijgt de carré een verbreding die een buffer vormt tussen het rustige binnenplein en de drukte van de mobiliteitsknoop. Er ontstaat op die manier een schaduwrijke plek waar mensen kunnen verpozen in de buurt van de ambulante handel. De toegangen naar de metro, parking en fietsenstalling bevinden zich onder het bladerdak van de carré. 

Ten slotte wordt rond het standbeeld van Rubens een waterelement voorzien. Langs weerszijden van het standbeeld komt een fontein die het beeld flankeert. De voorzijde van het standbeeld blijft vrij zodat het ook van dichtbij bewondert kan worden.

In de onderbouw werd de vloer van de verlengde fietsenparking vlak in plaats van in helling voorzien i.f.v. integrale toegankelijkheid. 

Parkeerbalans

Het definitief ontwerp resulteert in een neutrale parkeerbalans van 0 plaatsen in de bestaande toestand naar 0 plaatsen in de nieuwe toestand.

Bomenbalans
Het definitief ontwerp resulteert in een negatieve bomenbalans (-17 bomen). Op de Groenplaats worden 54 nieuwe bomen geplant in de carré, vijf toekomstbomen en een large boom. Dit zijn 37 minder dan in de bestaande toestand, maar de nieuwe bomen kunnen wel uitgroeien tot large bomen. Op de Schoenmarkt en Eiermarkt komen 20 bomen bij.
Hemelwaterplan
Op 19 januari 2018 (jaarnummer 501) keurde het college het hemelwaterplan goed. De Vlaamse wetgeving en het hemelwaterplan van de stad Antwerpen stellen dat maximaal moet worden gestreefd naar bronmaatregelen om hemelwater op te vangen en te verwerken.

De Groenplaats en de Eiermarkt liggen in een zone waar het rioleringsstelsel gescheiden aangelegd moet worden. Voor deze zone wordt een gescheiden systeem met waar mogelijk bronmaatregelen (hergebruik, infiltratie, buffering ) voorgesteld. In de Beddenstraat komt omwille van plaatsgebrek een gemengd stelsel. 

Het hemelwater van enkele omliggende daken zoals de kathedraal en het regenwater dat op het plein valt, wordt opgevangen in een hemelwaterbuffer van 1000m³ onder het plein. Hiervan is 700m³ buffer en 300m³ infiltrerend. Van daaruit kan het hergebruikt worden voor de bomen in periodes van droogte. De hemelwaterbuffer speelt ook een rol tegen wateroverlast. Door een systeem van slim gestuurde kleppen zal de buffer zich ledigen en opvangcapaciteit vrij maken bij verwachtte piekbuien. Zo wordt bij hevige regenval het rioleringsstelsel onder het plein en in de omgeving ontlast.

Omgevingsvergunning
Voor deze werken is een omgevingsvergunning vereist.

Het voor deze opdracht vereist budget is voorzien op SUB_NR/INTERN/2300-2500/5153000000/224/2LMS030101M01518/2SA020200.