Vlaanderen is opgedeeld in 15 vervoerregio’s waarvoor een regionaal mobiliteitsplan moet opgemaakt worden. De stad behoort tot de Vervoerregio Antwerpen. Het regionaal mobiliteitsplan legt de visie en ambities van de vervoerregio vast met een tijdshorizon 2030 – 2050.
In 2017 sloten de Vlaamse overheid, stad Antwerpen, het Havenbedrijf Antwerpen en de burgerbewegingen stRaten-generaal, Ademloos en Ringland het zogenaamde “Toekomstverbond voor de bereikbaarheid en leefbaarheid”. Doel van dit verbond is om samen een bereikbare en leefbare Antwerpse regio te realiseren. Het toekomstverbond kent vijf onderdelen, waaronder het realiseren van een verschuiving in de gezamenlijke vervoerswijzekeuze (modal shift) in de vervoerregio Antwerpen.
In het toekomstverbond wordt overeengekomen om tegen 2030 minstens 50 procent van alle verplaatsingen in de regio te laten gebeuren met de fiets, trein, tram, bus, taxi, waterbus, deelsystemen, en dergelijke. De wijze waarop deze doelstelling moet gerealiseerd worden, wordt uitgewerkt in het “Routeplan 2030”, het regionale mobiliteitsplan voor de vervoerregio Antwerpen.
In juni 2017 kwam de vervoerregioraad Antwerpen een eerste maal samen. Alle lokale besturen binnen de vervoerregio zijn vertegenwoordigd in de vervoerregioraad, inclusief de districten van stad Antwerpen.
Op 27 juni 2018 keurde de vervoerregioraad de Visienota voor het Routeplan 2030 goed. Hierin wordt een gemeenschappelijke missie geformuleerd, aangevuld met een samenhangende visie op de toekomstige mobiliteitsontwikkeling. De visie is opgebouwd rond 10 ambities die samen de strategische doelstellingen vormen van het beleidsplan.
Op 27 september 2023 keurde de vervoerregioraad het ontwerp van het Routeplan 2030 voorlopig goed, bestaande uit de plannota, gebiedsgerichte nota’s, actieplan en evaluatiekader. Het voorlopig Ontwerp Regionaal Mobiliteitsplan (Routeplan 2030) gaat gepaard met een Ontwerp plan-MER. Het Ontwerp plan-MER beschrijft de mogelijke milieueffecten van het voorlopig Ontwerp Regionaal Mobiliteitsplan.
Op 20 december 2023 werd een gemeenschappelijke themacommissie georganiseerd waarin het 'Ontwerp Regionaal Mobiliteitsplan Vervoerregio Antwerpen' werd toegelicht aan de gemeenteraad en de districtsraden met het oog op advisering.
In uitvoering van het decreet Basisbereikbaarheid en het decreet met algemene bepalingen rond milieubeleid keurde de Vlaamse Regering op 20 november 2020 het besluit goed over de regionale mobiliteitsplannen met integratie van milieueffectrapportage. Het besluit legt regels vast voor de procedure en inhoud van de regionale mobiliteitsplannen.
Artikel 6 en 7 van dit besluit bepalen dat het voorlopig Ontwerp van Regionaal Mobiliteitsplan en het bijhorende ontwerp plan-MER ter advies worden voorgelegd aan de gemeenten die behoren tot de vervoerregio in kwestie.
Het voorlopig Ontwerp Regionaal Mobiliteitsplan Antwerpen (Routeplan 2030) dat bestaat uit een Plannota en aanvullende nota’s die hier integraal deel van uitmaken. Deze documenten werden door verschillende stadsdiensten bekeken. Hierbij worden opmerkingen en aandachtspunten geformuleerd in de materies mobiliteit, ruimte, gezondheid en klimaatmitigatie.
Voorafgaand aan deze opmerkingen wenst de stad Antwerpen te benadrukken dat het welslagen van de doelstellingen en ambities uit dit Regionaal Mobiliteitsplan afhankelijk is van budgettering en realisatie van de opgesomde maatregelen uit het actieplan. Het is noodzakelijk dat op Vlaams niveau de nodige prioriteiten gesteld worden en middelen worden voorzien om de uitrol van de maatregelen in de Vervoersregio Antwerpen te realiseren.
A) Met betrekking tot het voorlopig Ontwerp Regionaal Mobiliteitsplan (Routeplan 2030) en de bijhorende nota's
Het Routeplan 2030 is een belangrijk kader voor het Antwerpse mobiliteitsbeleid. Het Strategisch Ruimteplan Antwerpen (SRA) vindt een stevige basis in het Ontwerp Routeplan 2030. De uitbouw van het A-net en Schijnpoort, duurzame stedelijke logistiek of watergebonden bedrijvigheid zijn enkele van de cruciale elementen waarop de strategische visie van het SRA is gebaseerd. Vanwege de schaal van de vervoerregio worden heel wat punten in het actieprogramma op een generiek niveau geformuleerd, waardoor de effectiviteit van de actie moet blijken uit de verdere invulling, haalbaarheid, concretisering en uitwerking van deze actiepunten.
De stad Antwerpen vraagt in het vervolgproces aandacht voor onderstaande punten.
Ontwerp Regionaal Mobiliteitsplan
Openbaar vervoer: De stad Antwerpen wijst er op dat het kernnet (tramnet) in Antwerpen waar het Ontwerp Regionaal Mobiliteitsplan naar verwijst nog niet werd goedgekeurd en ingevoerd. Er dient opgemerkt te worden dat het bijgevoegde kaartmateriaal bijgevolg niet de bestaande toestand is. Stad Antwerpen vraagt een concrete doorkijk naar de aanpak van prioritaire specifieke knooppunten, specifieke acties voor grensoverschrijdend collectief vervoer, hiërarchisering bus- en tramnet en de uitwerking van gefaseerde invoering basisbereikbaarheid.
Fietsnetwerk: Het netwerk ‘fiets’ in het Routeplan 2030 zou aangevuld kunnen worden met de tangentiële fietssnelwegen FR2 en FR3. Beide fietstangenten werden kansrijk bevonden in de MKBA-oefening van het team intendant voor verschillende modal shiftmaatregelen. Bovendien werd voor de FR3 al het nodige voorbereidende studiewerk verricht door de betrokken gemeenten (Hemiksem, Antwerpen, Edegem, Kontich, Aartselaar en Lint) en is er een groot draagvlak bij deze gemeentebesturen voor de uitrol van deze bovenlokale fietstangent. In het programma Nieuwe Rand kan de FR2 eveneens opgenomen worden in het actieprogramma.
Goederentransport: Stad Antwerpen benadrukt dat wanneer goederentransport over het water plaatsvindt, de impact van de afwikkeling van het overladen op een kadestrook inclusief het bijhorende voor-/natransport eveneens in rekening gebracht moet worden.
Uitzonderlijk vervoer: De plannota maakt geen melding van uitzonderlijk vervoer en de voorwaarden die voor dit type van vervoer gelden. Uitzonderlijk vervoer is aanwezig op meerdere bedrijventerreinen en in de Antwerpse haven. Daarnaast kan uitzonderlijk vervoer ook plaatsvinden voor sommige werken in woongebied, bijvoorbeeld in het kader van evenementen. Stad Antwerpen adviseert om uitzonderlijk vervoer op te nemen in het Routeplan 2030.
Mobiliteitsknopen: Op korte termijn wordt prioritair ingezet op de ontwikkeling van mobiliteitsknopen die kaderen binnen de Minder Hinder aanpak van Oosterweel. In het Ontwerp Routeplan 2030 wordt gerefereerd naar Labo XX, een onderzoek van de stad Antwerpen naar verdichting en vernieuwing van de 20ste-eeuwse gordel. Nieuwere inzichten werden opgenomen in het SRA. Stad Antwerpen vraagt om bij de uitwerken van de mobiliteitsknopen rekening te houden met de nieuwe inzichten in de transformatie van de 20ste-eeuwse gordel.
Strategisch Actieplan
Logistieke knopen: Met betrekking tot het Strategisch Actieplan vraagt de Stad Antwerpen om betrokken te worden bij de uitwerking van innovatieve logistieke oplossingen of strategische logistieke knopen en rekening te houden met de ruimtelijk impact ervan.Goederenvervoer: In het strategisch actieplan staat bij Goederenvervoer het volgende: “Verschonen van transport (zowel qua brandstof als geluid- en lichtvervuiling)” Stad Antwerpen vraagt zich af of het hier niet eerder om luchtvervuiling dan lichtvervuiling gaat.
Evaluatienota
Luchtkwaliteit en geluid: Voor geluid en luchtkwaliteit is ook de plaats van de emissies van belang en heeft het zin om ook meer te focussen op de geografische verdeling en meting op enkele goedgekozen locaties. De stad Antwerpen stelt voor om bij de evaluatie naast CO2 eveneens de indicator NO2 te gebruiken.
Geluid: Pagina 109 van het plan-MER toont de MIRA-geluidsbelastingskaart voor wegverkeer (figuur 5-25). De Stad Antwerpen beschikt over gedetailleerdere geluidsbelastingskaarten die zijn opgemaakt conform de Europese richtlijnen omtrent omgevingslawaai. De Stad Antwerpen raadt aan om bij evaluatie van het Routeplan 2030 deze geluidsbelastingskaarten te gebruiken voor haar grondgebied.
Klimaatmitigatie (kernindicator 19): De plan-MER geeft inzicht in de verwachte CO2-emissies op het hoofdwegennet en het onderliggende wegennet. Het is een globale evaluatie op regionale schaal en geen optelsom van CO2-reductie per maatregel. De stad Antwerpen vraagt of de impact van de deelmaatregelen kwalitatief verfijnd kunnen worden bij de concrete uitwerking van deze deelmaatregelen.
B) Met betrekking tot het ontwerp plan-MER
Toetsing MER-plicht
De scope en inhoud van een strategische plan-milieueffectrapportage in deze regionale mobiliteitsplannen verschilt substantieel van het klassieke project-MER die gebeurt voor onder andere de omgevingsvergunning. De resultaten van een RMP zijn een regionale beleidsvisie op langere termijn (beleidsscenario met beleidskeuzes) voor alle verkeersmodi. Een milieueffectbeoordeling hiervoor zal meer op kwalitatieve basis gebeuren en ook effecten op langere termijn moeten beoordelen. De integratie van de procedure van de milieueffectbeoordeling in het proces doet geen afbreuk aan het strategisch karakter van het plan en vereist niet dat eventuele maatregelen in het actieplan nu verder zouden moeten worden gespecifieerd of uitgebreid.
Binnen het proces van de milieueffectrapportage voor het RMP van de Vervoerregio Antwerpen werd er reeds een “Nota Inhoudsafbakening” (NIA) opgemaakt. Deze bracht de adviesinstanties op de hoogte van het voornemen een strategisch plan-MER voor het RMP op te stellen. De inhoudsafbakening gaf op hoofdlijnen aan wat zal onderzocht worden in het plan-MER, en hoe dat zal gebeuren. Ze vormde daarbij, samen met de adviezen bij dit document, de basis voor de kwaliteitsbeoordeling die werd opgesteld door het Team Omgevingseffecten. Het plan-MER dient te worden opgesteld in overeenstemming met die kwaliteitsbeoordeling. De NIA werd op 24 mei 2023 uitgestuurd naar de lokale besturen en andere adviesverlenende instanties voor hun advies. De adviesperiode bedroeg 30 dagen (tot 23 juni 2023). Na integratie van de ontvangen adviezen werd de NIA naar het Team Omgevingseffecten verzonden op 2 augustus 2023. De kwaliteitsbeoordeling met gunstig resultaat werd verleend op 7 september 2023. Het advies van het Team Omgevingseffecten werd meegenomen in de opmaak van het plan-MER.
Plan-MER
De Stad Antwerpen vraagt in het vervolgproces aandacht voor onderstaande punten:
Geluid: Op pagina 122 staat dat “…de gezondheidsindicatoren in het MER worden berekend op basis van de (wijziging in) voertuigkilometers per wegsegment (intensiteit per etmaal x lengte), afgeleid uit het verkeersmodel”. Er wordt geen rekening gehouden met de indicatoren spoorverkeer (trein en (snel)tram), en binnenvaart. Vooral toename/uitbreiding van spoorverkeer kan lokaal nochtans voor een grote toename van de geluidshinder zorgen. Op pagina 165 wordt aangeraden dat de vervoerregio aan hogere instanties de aanbeveling doet om infrastructurele ingrepen maximaal landschappelijk in te passen om de impact van geluid te beperken voor bewoners in (sterk) bebouwde gebieden “… dat de infrastructurele ingrepen maximaal landschappelijk ingepast moeten worden waardoor de impact beperkt wordt voor bewoners in (sterk) bebouwde gebieden (bv. geluid – en luchtoverlast). Indien mogelijk worden er geluidbeperkende maatregelen getroffen langsheen spoorlijnen.” De stad Antwerpen vraagt om bij verdere implementatie van het Routeplan 2030 in beeld te brengen welke dichtbevolkte zones hinder kunnen ondervinden van spoorverkeer (trein en (snel)tram). Daarnaast vraagt de stad om, indien nodig, geluidswerende maatregelen te treffen langsheen nieuwe verkeersinfrastructuur, dus ook langs spoorinfrastructuur.
CO2-reductie: Op blz. 281 wordt verwezen naar de CO2-reductie die het mobiliteitsplan op niveau van de Vervoersregio teweeg zou brengen. In het kader van de Covenant of Mayors (klimaatbeleid) wordt op niveau van de individuele gemeenten aan Europa gerapporteerd. Stad Antwerpen vraagt daarom of in kaart kan worden gebracht welke bijdrage dit regionale mobiliteitsplan levert aan het bereiken van de doelstellingen van het klimaatplan van de stad.
Tekstuele aanpassingen en verduidelijkingen
Pagina 102: “Halvering (ten opzichte van 2016) van het aantal blootgestelden op woonlocatie aan een jaargemiddelde NO2-concentratie die hoger is dan de gezondheidskundige advieswaarde (20g/m³).” Stad Antwerpen vraagt om ‘per gemeente’ toe te voegen (zoals in luchtbeleidsplan 2030 waarnaar wordt verwezen). Op pagina 116 is dit wel correct vermeld.
Pagina 163 aangaande Figuur 5-41: Strategische geluidsbelastingskaart 2016 voor wegverkeer (Lden) ter hoogte van corridor A102 (Geopunt). Stad Antwerpen vraagt om te verduidelijken dat dit enkel over de belangrijke (en aanvullende) wegen gaat. Dit verschilt namelijk van de kaart voor de agglomeratie Antwerpen die het volledige wegennet beschouwt.
Pagina 258, afbeelding 5-90: Stad Antwerpen vraagt om toevoeging van de methodologie, het aantal voertuigkilometers in het basisjaar per type (zware of lichte voertuigen) en gegevens met betrekking tot binnenvaart (modal shift zwaar vervoer) op te nemen.
De gemeenteraad neemt kennis van het voorlopig Ontwerp Regionaal Mobiliteitsplan (Routeplan 2030) en bijhorend ontwerp plan-MER.
De gemeenteraad keurt het advies op het voorlopig Ontwerp Regionaal Mobiliteitsplan (Routeplan 2030) en bijhorend ontwerp plan-MER goed.