In het kader van het nieuwe Europese financieringsprogramma (2021-2027) heeft de Europese Unie binnen Horizon Europe missies gedefinieerd rond specifieke maatschappelijke uitdagingen. Eén van deze missies is de EU-missie “100 klimaatneutrale en slimme steden”. Hiermee wil Europa steden stimuleren om de doelstellingen op vlak van emissiereductie versneld te realiseren. De EU voorziet inhoudelijke, financiële en technische begeleiding via het consortium “NetZeroCities” dat hiertoe door de Europese Commissie werd aangesteld. De Missie heeft een strategisch en profilerend karakter. 112 steden werden geselecteerd om een voortrekkersrol op te nemen als experimenteer- en innovatiehubs. 100 daarvan zijn in de EU gelegen, 12 bijkomende steden liggen in de geassocieerde landen. Voor België werden naast Antwerpen ook Brussel, Leuven en La Louvière geselecteerd.
De stad Antwerpen diende – voortbouwend op het Klimaatplan 2030 dat goedgekeurd werd door de gemeenteraad op 14 december 2020 (jaarnummer 775) – begin 2022 een dossier in voor een versnelde implementatie van de ambities van dit plan op Linkeroever, dat goedgekeurd werd door het college op 28 januari 2022 (jaarnummer 655). Linkeroever werd gekozen omwille van de werkbare schaal, een interessante mix aan woontypologieën en demografie, de afwezigheid van ETS-industrie en de aanwezigheid van verschillende lopende en geplande projecten om de uitstoot te verminderen, waaronder de aanleg van een warmtenet, de renovatiebegeleiding, de modal shift en het masterplan Europark. De focus op Linkeroever creëert de opportuniteit om versneld en gebiedsgericht oplossingen die bijdragen aan klimaatneutraliteit te ontwikkelen en toe te passen, en bij succes verder door te vertalen naar het hele stedelijke grondgebied.
In de voorbije periode is toegewerkt naar de ondertekening van een Climate City Contract (Stedelijk Klimaatcontract). Dit document is niet juridisch bindend maar heeft de waarde van een memorandum of understanding (verklaring). Het Stedelijk Klimaatcontract bundelt de ambities van de stad en haar lokale stakeholders in het kader van de missie Linkeroever Klimaatneutraal. Het omvat een engagementsverklaring voor klimaatneutraliteit in 2030, een actieplan waarin ambities geconcretiseerd worden en een investeringsplan dat de kostprijs van de acties en de kloof tot klimaatneutraliteit in beeld brengt. Met dit besluit wordt de indiening van het ontwerp van het Stedelijk Klimaatcontract Linkeroever bij de Europese Commissie tegen uiterlijk 15 maart 2024 goedgekeurd. Na goedkeuring wordt het Stedelijk Klimaatcontract Linkeroever ter goedkeuring voorgelegd aan de Europese Commissie met het oog op het behalen van het EU-missie label.
Het college keurde de principes en de aanpak voor dit proces goed op het college van 15 juli 2022 (jaarnummer 6014). Concreet werd door het kernteam binnen de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling/Klimaat en Leefmilieu intensief samengewerkt met andere betrokken afdelingen in de stad. Daarnaast werd een coördinatieoverleg opgezet met stakeholders van binnen en buiten de stad, zowel met politieke vertegenwoordigers uit de bevoegde kabinetten als met vertegenwoordigers op ambtelijk niveau. De opmaak van het Stedelijk Klimaatcontract Linkeroever werd vanuit het coördinatieoverleg begeleid.
Wat het stedelijk aandeel betreft, reflecteert het document de bestaande ambities. Alle stedelijke acties uit het actieplan vloeien voort uit beslist beleid. Het Stedelijk Klimaatcontract Linkeroever legt dus geen nieuwe beleidsbeslissingen voor, maar omvat alle (goedgekeurde) acties van de stad die de reductie van CO2 op Linkeroever versnellen, aangevuld met acties en ambities vanuit stakeholders. Het Stedelijk Klimaatcontract Linkeroever is geen finaal document, maar geeft de huidige stand van zaken van geplande acties weer. Nieuwe stakeholders zullen doorheen het proces (tot 2030) aan boord getrokken worden, sommige acties zullen aflopen, nieuwe acties zullen ontwikkeld worden. Tweejaarlijks wordt een update van het document aan het college voorgelegd. Het document is toegevoegd als bijlage.
Het Stedelijk Klimaatcontract Linkeroever omvat een engagementsverklaring, een overkoepelende inleiding (samenvatting van het geheel), een actieplan en een investeringsplan. Deze zijn opgemaakt volgens de door Net Zero Cities vereiste sjablonen.
Engagementsverklaring
De engagementsverklaring vat de ambitie van de stad met haar deelname aan de EU-missie samen. Het projectgebied wordt voor Antwerpen afgebakend tot Linkeroever. De prioritaire en strategische interventies die de stad op Linkeroever voorziet, worden geschetst en gedeelde principes worden geformuleerd. De engagementsverklaring wordt ter ondertekening voorgelegd aan de stad en aan alle stakeholders die betrokken werden in het proces. Voor de meeste organisaties wordt hun engagement concreet geformuleerd vanuit individuele engagementen die zij opnamen in het actieplan en hun betrokkenheid in het coördinatieoverleg. Het onderschrijven van de stedelijke ambities door andere actoren is cruciaal in de verdere uitrol van de ambities voor Linkeroever en/of voor de rest van de stad. Gegeven dat de EU-missie tot 2030 loopt voorzien we dat nieuwe stakeholders aan boord zullen komen gedurende de loop van het proces. De ondertekening van de engagementsverklaring door het college van schepenen en burgemeester is een noodzakelijke stap in de procedure voor de Europese goedkeuring van het Stedelijk Klimaatcontract en het behalen van het EU-Missie label.
Actieplan
Het actieplan beschrijft in deel A de huidige staat van klimaatactie. In het licht van de missie werd een emissie-inventaris opgemaakt voor Linkeroever (Module A-1). Vanuit deze inventaris wordt duidelijk waar de grootste uitdagingen liggen, met name in de uitstoot van gebouwen en, in mindere mate, transport. Verder worden de meest relevante bovenlokale en stedelijke beleidsplannen toegelicht. Een analyse van het bovenlokale beleid duidt de barrières die het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen op lokaal niveau bemoeilijken (Module A-2). Vanuit een co-creatief proces met stakeholders werden de belangrijkste systemische barrières en kansen in beeld gebracht waarop de stad zal inzetten om op Linkeroever tot een transitie te komen.
Deel B bevat de kern van het actieplan. In module B-1 zijn impactpaden uitgewerkt richting klimaatneutraliteit. Aan de hand van de ‘theory of change’ werden strategische paden uitgewerkt die inzetten op het aanpakken van bestaande barrières en/of op de reductie van CO2 in de emissiedomeinen (uitstoot van gebouwen, voertuigen, materialen) en/of op compenserende maatregelen (hernieuwbare energie, realisatie groeninfrastructuur). In B-2 zijn vervolgens concrete doorbraakprojecten en strategische acties uit het actieportfolio opgenomen. Doorbraakprojecten zijn specifieke pilootcases die inzetten op een versnelde reductie van CO2 of het wegwerken van barrières. Strategische acties hebben hetzelfde doel, maar zijn doorgaans breder of langduriger in uitvoering. Voor elk van de doorbraakprojecten en strategische acties wordt een omschrijving weergegeven, de verantwoordelijke entiteit en betrokken stakeholders, de impact, het verwachte resultaat en de ingeschatte kosten en baten. Deze projecten en acties zijn het resultaat van een intensieve samenwerking met stakeholders, waarbij doelstellingen en verantwoordelijkheden gezamenlijk opgenomen worden. B-3 tot slot stelt indicatoren vast voor de monitoring van de implementatie van het actieplan.
In Deel C worden tot slot inzichten geformuleerd die kunnen bijdragen aan de implementatie van de ambities uit het Stedelijk Klimaatcontract Linkeroever.
Investeringsplan
Het investeringsplan werd in samenwerking met Sweco en Transition Stories ontwikkeld. Het volgt dezelfde structuur als het actieplan. Het document brengt in Module A in beeld welke middelen vanuit de stad geïnvesteerd worden in klimaatbeleid. Een detaillering tot op niveau Linkeroever is moeilijk. Het overzicht omvat wel acties uit verschillende beleidsdomeinen die een effect hebben op klimaat en leefmilieu.
Deel B bouwt voort op het actieportfolio en richt zich wel specifiek op Linkeroever. Meer bepaald brengt dit deel, op basis van alle beschikbare gegevens en onderbouwde ramingen, de vermoedelijke kostprijs om in 2030 op Linkeroever tot klimaatneutraliteit te komen in beeld. Lang niet alle investeringen zullen door de stad Antwerpen moeten gebeuren. De meeste investeringen zullen gebeuren door andere actoren zoals de sociale huisvestingsmaatschappij Woonhaven, netbeheerder Fluvius, private woningeigenaars, bedrijven of andere overheidsniveaus.
Niet alle investeringsmiddelen zijn op dit ogenblik reeds geoormerkt beschikbaar. In deel C worden suggesties gedaan hoe de stad een (vaak faciliterende) rol kan spelen om de kloof te dichten.
Besluit
Het ontwerp van het Stedelijk Klimaatcontract Linkeroever is toegevoegd als bijlage en wordt ter goedkeuring voorgelegd. De engagementsverklaring wordt aan het college en aan stakeholders ter ondertekening voorgelegd als nodige stap voor indiening bij de Europese Commissie. Na goedkeuring door het college zullen de documenten uiterlijk 15 maart 2024 ter evaluatie voorgelegd worden aan de Europese Commissie met het oog op het behalen van het EU-missie label.
Het college keurt het Stedelijk Klimaatcontract Linkeroever zoals het ingediend wordt bij de Europese Commissie goed.
Het college ondertekent de engagementsverklaring.
Het college geeft opdracht aan:
| Dienst | Taak |
| Stadsontwikkeling / Klimaat & Leefmilieu | Indienen van het Stedelijk Klimaatcontract Linkeroever bij de Europese Commissie |