Op 17 mei 2005 (jaarnummer 1202) keurde de gemeenteraad de code van gemeentelijke politiereglementen van de stad Antwerpen goed. Inbreuken op de code van gemeentelijke politiereglementen kunnen sindsdien gesanctioneerd worden met administratieve sancties waaronder een administratieve geldboete.
Deze code van politiereglementen werd later nog verscheidene keren gewijzigd. De nieuwe gecoördineerde versie werd goedgekeurd door de gemeenteraad op 16 december 2013 (jaarnummer 753). De laatste wijziging werd goedgekeurd door de gemeenteraad op 26 februari 2024 (jaarnummer 19).
Artikel 135 §2 Nieuwe Gemeentewet
De gemeenten hebben ook tot taak het voorzien, ten behoeve van de inwoners, in een goede politie, met name over de zindelijkheid, de gezondheid, de veiligheid en de rust op openbare wegen en plaatsen en in openbare gebouwen.
Meer bepaald, en voor zover de aangelegenheid niet buiten de bevoegdheid van de gemeenten is gehouden, worden de volgende zaken van politie aan de waakzaamheid en het gezag van de gemeenten toevertrouwd:
Het decreet van 22 december 2017 over het lokaal bestuur, artikel 41, tweede lid, 2°.
Artikel 119 Nieuwe Gemeentewet:
De gemeenteraad maakt de gemeentelijke reglementen van inwendig bestuur en de gemeentelijke politieverordeningen, met uitzondering van de tijdelijke politieverordeningen op het wegverkeer bedoeld in artikel 130bis.
Deze reglementen en verordeningen mogen niet in strijd zijn met de wetten, de decreten, de ordonnanties, de reglementen en de besluiten van de Staat, de Gewesten, de Gemeenschappen, de Gemeenschapscommissies, de provincieraad en de bestendige deputatie van de provincieraad.
De raad zendt hiervan binnen de achtenveertig uren een afschrift aan de bestendige deputatie van de provincieraad.
Een afschrift van die reglementen en politieverordeningen wordt dadelijk toegezonden aan de griffie van de rechtbank van eerste aanleg en aan die van de politierechtbank, waar zij in een daartoe bestemd register worden ingeschreven.
Van die reglementen en verordeningen wordt melding gemaakt in het Bestuursmemoriaal van de provincie.
Artikel 119 Nieuwe Gemeentewet: de gemeenteraad maakt de gemeentelijke reglementen van inwendig bestuur en de gemeentelijke politieverordeningen.
Artikel 119bis van de Nieuwe Gemeentewet werd gewijzigd door de wet van 24 juni 2013 betreffende de gemeentelijke administratieve sancties. Deze wet trad in werking op 1 januari 2014. Het gewijzigde artikel 119bis bepaalt: de gemeenteraad kan gemeentelijke administratieve straffen en sancties opleggen overeenkomstig de wet van 24 juni 2013 betreffende de gemeentelijke administratieve sancties.
Artikel 2 §1 van de wet van 24 juni 2013 bepaalt: de gemeenteraad kan straffen of administratieve sancties bepalen voor de inbreuken op zijn reglementen of verordeningen, tenzij voor dezelfde inbreuken door of krachtens een wet, een decreet of een ordonnantie, straffen of administratieve sancties worden bepaald.
Artikel 6 §1 van deze wet bepaalt dat de administratieve geldboete wordt opgelegd door de sanctionerend ambtenaar.
Artikel 45 van deze wet bepaalt dat de schorsing, de intrekking en de sluiting worden opgelegd door het college van burgemeester en schepenen of het gemeentecollege.
Artikel 4 §5 van deze wet bepaalt: indien de gemeenteraad in zijn reglementen of verordeningen de mogelijkheid voorziet om de administratieve geldboete ten aanzien van minderjarigen op te leggen, wint hij vooraf het advies in betreffende dat reglement of die verordening van het orgaan of de organen die een adviesbevoegdheid hebben in jeugdzaken, voor zover het aanwezig is of zij aanwezig zijn in de gemeente.
Verbod op consumptie van alcohol in de openbare ruimte – Groenplaats en omgeving
(Politiezone Antwerpen - Maatschappelijke Veiligheid)
Overeenkomstig artikel 135, §2, 7° van de Nieuwe Gemeentewet hebben gemeenten tot taak om de openbare orde te handhaven en daarbij alle vormen van openbare overlast tegen te gaan. Reeds in 2011 werd er in het kader van deze bevoegdheid in bepaalde delen van de stad een alcoholverbod in de openbare ruimte ingevoerd. Het ging daarbij om de zone op en rond het De Coninckplein en het Koningin Astridplein.
Het alcoholverbod was slechts één van de maatregelen om de leefbaarheid en veiligheid in deze buurt te verbeteren. De buurt werd immers van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat geteisterd door dronken personen die heel wat overlast veroorzaakten. Zij bevoorraden zich met alcohol bij de winkels in de buurt en hingen vervolgens geïntoxiceerd en/of dronken rond op het plein en in de omgeving. Zij vertoonden niet alleen rondhanggedrag maar veroorzaakten ook veel lawaai, gooiden hun blikjes bier op het plein, vielen winkeliers en hun klanten lastig, kwamen agressief tussen bij politionele tussenkomsten en riepen voorbijgangers na. Als gevolg van deze alcoholintoxicatie deden zich bovendien veel vechtpartijen voor. Het De Coninckplein en omgeving waren een magneet geworden voor dronken personen met de nodige overlast tot gevolg. Het ging duidelijk om gedragingen die het harmonieus verloop van de menselijke activiteiten kunnen verstoren en de levenskwaliteit van de inwoners van een wijk, een straat kunnen beperken op een manier die de normale druk van het sociale leven overschrijdt. Het plein werd als gevolg van deze overlast gemeden door vele bewoners en passanten.
Eind 2021 diende te worden vastgesteld dat de omgeving op en rond het Sint-Jansplein met eenzelfde problematiek geconfronteerd werd, met als gevolg dat er vanaf begin december 2021 een alcoholverbod werd ingevoerd op het Sint-Jansplein en de omgeving rond het Sint-Jansplein.
Ook de omgeving op en rond de Groenplaats blijkt nu geconfronteerd te worden met overlast gelinkt aan overmatig alcoholgebruik.
In de ruime omgeving op en rond de Groenplaats is er een opvallende toename van personen die overlast veroorzaken en de openbare rust verstoren, waaronder ook de zogeheten “claimers”. Claimers zijn personen die door hun gedrag overlast veroorzaken, hetzij personen die door het recidive karakter van hun gedrag de openbare orde verstoren.
Het aantal “claimers” aan de Groenplaats en de nabije omgeving groeit gestaag en gaat gepaard met een duidelijk waarneembare overlast, hoofdzakelijk veroorzaakt door deze groep mensen die vaak onder invloed van alcohol zijn.
Er dient te worden vastgesteld dat de overlast op de Groenplaats en in de aanpalende straten onder meer veroorzaakt wordt door dak- en thuislozen en drank- en drugsverslaafden, waarbij deze overlast bestaat uit:
De overlast veroorzaakt door deze personen beperkt zich niet tot de Groenplaats, maar doet zich ook voor in nabijgelegen straten zoals onder meer de Groenkerkhofstraat, Zwaluwstraat, Jan Blomstraat, Sint-Pieterstraat, Eiermarkt en Pandstraat.
Sinds oktober 2022 is de stijging van de overlast het grootst. Deze overlast wordt enerzijds veroorzaakt door bepaalde verdachte (hang)jongeren die indrinken en anderzijds gaat het om plein- en omgevingsoverlast (claimers, sluikstort, geluidshinder).
In de periode tussen 1 september 2019 en 20 september 2023 is er een opvallende stijging van het aantal processen-verbaal die gelinkt kunnen worden aan “claimers”. In 2022 steeg het aantal processen-verbaal gelinkt aan “claimers” met 277%. In 2023 lag het aantal processen-verbaal zelfs nog hoger. Daarnaast is er sedert 2022 ook een sterke stijging van het aantal meldingen gerelateerd aan (dronken) personen, bedelaars en daklozen. In vergelijking met 2019 stegen deze meldingen met 78%. Daarnaast wordt ook sedert eind april/begin mei 2023 door de politiediensten en hulpverlening vastgesteld dat het aantal dak- en thuislozen en drank- en drugsverslaafden aan de Groenplaats en omgeving sterk stijgt.
De eerdere pogingen van het stadsbestuur om met minder ingrijpende maatregelen de overlast in te dijken, zoals verhoogd politioneel toezicht, gerichte inzet vanuit de hulpverlening, het verwijderen van banken en van de kiosk op de Groenplaats, plaatsverboden en diverse acties door de toezichts- en politiediensten, hebben de overlast niet binnen de perken kunnen houden.,
Zo wordt er door de toezichts- en politiediensten al sinds eind 2022 elke maand minstens één actie gericht op de jongeren en één actie gericht op de plein- en omgevingsoverlast uitgewerkt en uitgevoerd. Deze acties resulteerden tot op heden in een verhoogde inzet met minstens 960 manuren tussen 1 november 2022 en 17 september 2023. Daarnaast werd de locatie Groenplaats en omgeving ook als zogenaamde hotspot toegevoegd aan de jongerenpatrouilles. In totaal gaat het om een inzet van 2128 manuren in deze periode.
Bijkomend wordt er sedert mei 2023 ook extra ingezet door het wijkteam waarbij een integraal veiligheidsbeleid wordt nagestreefd voor de sector Groenplaats – Grote Markt – Steenplein – Grote Pieter Potstraat. De controles in het kader van deze actie vinden plaats op vrijdag- en/of zaterdagavond en spitsen zich – binnen bovengenoemde perimeter – toe op vier domeinen, met name actieve overlastdossiers controles van (uitbatingsvergunningsplichtige) ondernemingen, controles van portiers en controles van algemene overlast (claimers, sluikstort, geluidshinder, verkeersinbreuken, ...).
In het kader van het plan van aanpak van dak- en thuislozen op het openbaar domein werd bovendien het holistische ‘Actieplan Groenplaats’ opgezet. Het plan van aanpak van dak- en thuislozen op het openbaar domein kadert in een breed strategisch overleg tussen politie, parket, dienst vreemdelingenzaken, hulpverleningsdiensten en de bedrijven maatschappelijke veiligheid en sociale dienstverlening bij de stad Antwerpen. In het kader van dit actieplan werden sinds begin 2023 tientallen processen-verbaal opgemaakt lastens overlastplegers (claimers) op de Groenplaats. Hieruit volgden een aantal plaatsverboden.
Ten einde de overlast te bestrijden, wordt op de Groenplaats een verhoogd toezicht uitgevoerd door politie en stadstoezicht, waarbij de vinger aan de pols wordt gehouden.
Het verhoogde toezicht en de bijhorende handhaving ter hoogte van de Groenplaats en omgeving gaan gepaard met flankerende maatregelen ten einde toekomstige overlast te voorkomen. De dak- en thuislozen die worden aangetroffen in de desbetreffende zone worden aangesproken door hulpverleners van het team ‘Outreach’ van het CAW Antwerpen en men tracht hen te overhalen om gebruik te maken van de opvang en faciliteiten die worden aangeboden. Het dak- en thuislozenrestaurant van Kamiano ligt in de nabijheid van de Groenplaats en is elke woensdagavond en zaterdagmiddag geopend. In het restaurant worden er gratis warme maaltijden aangeboden aan dak- en thuislozen. Daarnaast bevindt zich in de Blindestraat het inloopcentrum ‘Noen’ voor eenieder die geen aansluiting (meer) vindt bij de reguliere hulpverlening en waar er beroep gedaan kan worden op een vrijblijvend aanbod van hulpverlening, waaronder ook materiële hulpverlening. Tot slot worden er binnen de werking van ‘KADANS’ eveneens een aantal personen actief opgevolgd die de Groenplaats en omgeving frequenteren.
De meeste personen die aan de Groenplaats en omgeving aangetroffen worden en overlast veroorzaken, zijn reeds gekend bij verschillende stedelijke diensten en politie. Bijna dagelijks worden er mensen bestuurlijk aangehouden. De politie kan hierbij pas laattijdig optreden tegen overlast, en dit wanneer betrokkenen reeds in sterke mate onder invloed of in staat van dronkenschap zijn. Ook voor de hulpverlening is het op dat moment vaak niet meer mogelijk om op een zinvolle of veilige wijze de nodige hulp en ondersteuning te verstrekken of kan niet meer op een zinvolle wijze doorverwezen worden naar deze hulpverlening. Er werden dossiers met het oog op een plaatsverbod opgestart. Dat alles heeft slechts een kortdurend effect, want de volgende dag zijn deze personen hier opnieuw aanwezig. Dit is dus geen oplossing op langere termijn. Het is zeer moeilijk om een gedragsverandering te bekomen van deze groep of afspraken te maken met deze groep. Deze personen kunnen bovendien niet of vaak moeilijk georiënteerd worden naar bijvoorbeeld inloopcentra voor daklozen omdat men daar geen alcohol mag drinken. Verschillende personen binnen deze groep hebben een alcoholverslaving.
Op het Sint-Jansplein werd het ‘peeroutreachproject’, uitgevoerd met steun van de Vlaamse overheid, positief geëvalueerd en er werd een verlenging toegekend vanuit het Vlaamse Departement Zorg. Dit project bestaat uit een integrale persoonsgerichte aanpak in samenwerking met partners en detecteert risicopersonen, die vervolgens aanklampend begeleid worden met het oog op het verhogen van de integratiekansen in de maatschappij en het voorkomen van overlast of criminaliteit. Gezien de Groenplaats en omgeving geconfronteerd wordt met een gelijkaardige problematiek als het Sint-Jansplein wordt niet enkel het alcoholverbod uitgebreid, maar zal ook dit ondersteunende project worden uitgebreid naar de Groenplaats en de nabijgelegen omgeving. De doelgroep hier zijn vaak mensen met een multi-problematiek die veel tijd doorbrengen op het plein omdat hun sociale contacten zich hier ook bevinden. Er zijn gesprekken aan de gang met Kamiano, met de vraag om dit project op zich te nemen, zo is er ook voldoende continuïteit van de werking tijdens de zomermaanden.
Teneinde het plein minder overlastgevoelig te maken, werden er op de Groenplaats ook infrastructurele werken uitgevoerd. Er werden zitbanken verwijderd in de zones waar het rondhanggedrag de meeste hinder veroorzaakte. De zitbanken die buiten het bereik van de veiligheidscamera’s vielen, werden ook verwijderd. Deze werken werden uitgevoerd opdat de claimers ontmoedigd worden om hier rond te hangen.
Ook de op de Groenplaats aanwezige kiosk werd ingenomen door de dak- en thuislozen en alcoholverslaafden en veroorzaakte overlast. Zo werd deze plaats gebruikt om te sluikstorten, als slaapplaats en als publiek toilet. De fecaliën sijpelden door de vloer van de kiosk tot in het onderliggende premetrostation. In eerste instantie werd de kiosk afgesloten met nadarhekken, wat echter niet afdoende bleek om de overlast te beperken. Vervolgens werd door middel van een besluit burgemeester van 24 augustus 2023 de metalen overkapping van de kiosk, met inbegrip van de metalen draagpalen tot op het maaiveld, afgebroken met het oog op het bewaken van de openbare veiligheid en gezondheid.
De reeds uitgevoerde infrastructurele aanpassingen hebben evenmin het gewenste effect bereikt. De claimers hebben zich immers de nog aanwezige openbare zitbanken op de Groenplaats, kant Jan Blomstraat, toegeëigend. Dit leidde tot klachten van het horecapersoneel aan die zijde van de Groenplaats, de aanzienlijke overlast en onveiligheidsgevoel veroorzaakt door de betrokkenen is hinderlijk voor de klanten die op de terrassen vertoeven en de talrijke passanten die het plein kent. Een deel van de claimers verplaatste zich bovendien naar de overdekte premetro-ingang aan de Karel de Grote-hogeschool om er te slapen of beschut rond te hangen. Dat leidde ook op die plek tot een niet meer te harden geurhinder door het achterlaten van allerhande afval. Daarnaast werden de muren van de hogeschool en de premetro-ingang volgeklad met graffiti, waarvan de nodige vaststellingen werden opgemaakt.
Er wordt derhalve gelijktijdig onderzocht welke maatregelen er naast de invoering nog genomen kunnen worden op vlak van publieke ruimte en infrastructuur, om te voorkomen dat het rondhangen en slapen van dak- en thuislozen zich zou verplaatsen van de Groenplaats zelf naar de overdekte metro ingang aan de Karel de Grote Hogeschool.
Het blijkt niet mogelijk te zijn om de ondergrond onder de overdekte metro ingang onbeslaapbaar te maken. Dit impacteert de toegankelijkheid en verhoogt de struikelgevoeligheid voor ouderen en mensen die minder goed ter been zijn. Het verplaatsen van de aanwezige pakjesautomaat, eventueel ondergronds, verbetert de zichtlijn en zorgt ervoor dat er ter plaatse makkelijker gereinigd kan worden. Deze laatste ingreep zal slechts een zeer beperkt effect hebben op het rondhanggedrag.
De graffiti werd verwijderd en de ingang van de Karel de Grote-hogeschool (vloer en onderste deel van de muren) wordt regelmatig schoongemaakt.
Bij de toekomstige heraanleg van de Groenplaats zullen nog bijkomende maatregelen ingevoerd worden die de sociale veiligheid zullen bevorderen.
De hogergenoemde geïmplementeerde en multidisciplinaire aanpak van de overlastklachten leidde vooralsnog niet tot het gewenste resultaat. De meldingen, klachten en vaststellingen van overlast blijven binnenkomen. De groep dak- en thuislozen met een ‘zwaar profiel’ breidt tevens uit op deze locatie.
Binnen deze perimeter zijn – zoals hierboven aangegeven – de meldingen over dronken personen significant gestegen, net zoals de vaststellingen gerelateerd aan overlast door dronken personen. De invoering van een alcoholverbod binnen een afgebakende zone van de openbare ruimte is een maatregel die, naast de hogergenoemde aanpak van bepaalde verdachte (hang)jongeren die indrinken, claimers, afdoende hulpverstrekking en infrastructurele ingrepen, zal bijdragen aan een structurele verbetering van de leefbaarheid en de veiligheid in deze zone.
De effectiviteit van een dergelijke maatregel blijkt immers in de zone op en rond het De Coninckplein, het Koningin Astridplein en het Sint-Jansplein. De huidige overlast beperkt zich niet tot de Groenplaats en de aldaar gelegen ondergrondse premetro-stations, maar wordt ook vastgesteld in de aanpalende straten. Bovendien bevinden zich in de straten rondom de Groenplaats voedingswinkels en dag- en nachtwinkels waar alcoholische dranken kunnen verkregen worden. Indien in deze straten nog wel alcohol zou mogen geconsumeerd worden in de openbare ruimte, is de afstand ten opzichte van de Groenplaats te klein zodat men na het consumeren van de alcohol onmiddellijk terug kan keren naar de Groenplaats om daar toch nog openbare overlast te veroorzaken.
Om die reden wordt er een alcoholverbod ingevoerd voor een duidelijk afgelijnd gebied dat een logisch geheel vormt.
Door het invoeren van de duidelijk omschreven perimeter bestaat er geen onduidelijkheid voor de burgers en de handhavers en kan een waterbedeffect zo veel als mogelijk proactief vermeden worden.
De gemeenteraad keurt de wijzigingen aan de code van politiereglementen goed. Deze wijzigingen treden onmiddellijk in werking.