2018_CBS_06286 - Stad aan het Water. Eilandje fase 2. Steenborgerweert - Innovatieve Stadshaven - Goedkeuring

Aanpak transitiemanagement

Het studiegebied "Eilandje fase 2 + Steenborgerweert" is niet te beschouwen als een brownfield, die via een tabula rasa aanpak, opnieuw kan ingevuld worden. Het is een zone met een beperkt aandeel leegstand, waar bedrijven dag in dag uit hun activiteiten verder zetten. De bedrijven die er vandaag zitten, vormen daarom ook het startpunt van het onderzoek en van een geleidelijke proces van transitie.  

Met de aanpak van het transitiemanagement wordt enerzijds ruimte gemaakt voor vernieuwende denk- en werkwijzen; en anderzijds gezocht hoe de reeds aanwezige veranderdynamiek bij de aanwezige bedrijven tot meer structurele impact kan leiden.

Om in te spelen op dit uitgangspunt werd deze studie aangevat vanuit een reeks interviews met bedrijfsleiders van binnen en buiten het gebied, waarin werd gepeild naar hun ideeën, plannen en ambities. Vervolgens werden ze samengebracht in twee transitie arena’s, workshops waarin samen met hen van gedachten gewisseld werd over een toekomstvisie voor dit gebied. Deze methode leverde een schat aan informatie op en zorgde er tevens voor dat samen met hen de krijtlijnen van de visie voor het gebied werden uitgezet. 

Visie

Op basis van de gesprekken uit de interviews en de arena’s werden vier programmastromen benoemd, die sturend zullen zijn voor de economische ontwikkeling op het Eilandje fase 2 en Steenborgerweert:

1. logistiek 2.0 met meerwaarde, zowel door het toevoegen van een meerwaarde aan het product, als op het vlak van werkgelegenheid in de stad én als op het vlak van het ontlasten van de stedelijke mobiliteit; 
2. havengerelateerde dienstverlening met een duidelijke relatie tussen enerzijds de stad en anderzijds de haven. Dergelijke bedrijven zijn op zoek naar locaties dicht bij de haven, wat niet eenvoudig is, gezien de beperkte kantoorontwikkelingen in havengebied (omwille van de daar geldende voorschriften). Tegelijk zijn deze bedrijven ook geïnteresseerd in een meer stedelijke locatie, omwille van het aangename omgevingsklimaat voor de werknemers; 
3. test- en makerspaces: innovatieve startende en opschalende maakbedrijfjes die water-, haven en maritiem gebonden en/of sterk technologie-gedreven zijn; 
4. maakindustrie: met een focus op bedrijven die zich specialiseren in de kenmerken ‘technologisch’ en ‘mass-customisation’. 

 Naast de programmastromen werden ook zes principes opgesteld die de rode draad vormen doorheen de Innovatieve Stadshaven:

1. genius loci: de Innovatieve Stadshaven versterkt de link tussen stad en haven; een toplocatie voor bedrijven met een ecosysteem tussen stad, haven en economische zone Albertkanaal; 
2. de Innovatieve Stadshaven is een proeftuin voor de nieuwe economie, met een focus op digitalisering en circulaire economie; 
3. de Innovatieve Stadshaven draagt bij tot de creatie van werkgelegenheid, voor zowel laag- als hooggeschoolden; 
4. de Innovatieve Stadshaven motiveert een duurzame doordachte vervoerskeuze en faciliteert alternatieve vervoersvormen voor personen en vracht; 
5. de Innovatieve Stadshaven moedigt aan tot compact ruimtegebruik, stapelen wordt de norm; 
6. binnen de Innovatieve Stadshaven wordt de blauw-groene corridor gesloten, en de ruimte klimaatrobuust ingericht. 

Het studiegebied wordt tot slot onderverdeeld in drie deelgebieden, met name, Steenborgerweert – Asiadok-Oostkaai-Noord, Kempeneiland – Asiadok-Oostkaai-Zuid en Mexico-eiland. Dit is gebeurd op basis van de gebiedseigen kenmerken zoals verschillen in ontsluiting, kavelgrootte, eigendomsstructuur. 

Raamwerkkaart

Het raamwerk is het geraamte van een plan, het legt de structuur op hoofdlijnen zoveel als mogelijk vast. Daar waar een definitieve keuze nog niet mogelijk of nodig is, wordt tenminste aangegeven binnen welke bandbreedte een oplossing gevonden moet worden. Het raamwerk schept vervolgens de voorwaarden voor de verdere invulling van het plan, zonder deze volledig aan banden te leggen. Voor de bouwlocaties en de bouwvolumes wordt het 'programmatische etiket' zo lang mogelijk flexibel gehouden. Het programma zal immers, gezien de lange ontwikkelingstijd, onderhevig zijn aan verschillende conjuncturele en maatschappelijke invloeden. 

De raamwerkkaart is opgebouwd aan de hand van negen lagen.

1. Ruimte voor bedrijvigheid op scharnier stad - haven.

De huidige bestemming in het gewestplan, met name zone voor ambachtelijke bedrijven en kleine en middelgrote ondernemingen, blijft behouden. Er wordt geen herbestemming voorgesteld, om bedrijvigheid op deze plek ten volle de kans te geven zijn plaats binnen de stad te behouden. Bovendien biedt de omzendbrief omtrent een gedifferentieerd ruimtelijk transformatiebeleid in de bebouwde en de onbebouwde gebieden een brede omschrijving van functies die toegelaten zijn binnen de huidige gewestplanbestemming. Herbestemming naar bijvoorbeeld wonen, zou leiden tot een stijging van de grondwaarde, waardoor het niet houdbaar is voor bedrijven zich hier te blijven vestigen.

Ook voor de zuidelijke rand van Steenborgerweert, gelegen langs de IJzerlaan, is het niet de bedoeling te herbestemmen, vanuit de Innovatieve Stadshaven omwille van zijn ligging nabij de stad, de haven en het Albertkanaal en de goede aantakking op de Singel en zo op het hogere wegennet. Het deel Steenborgerweert ten oosten van het spoor is echter ook opgenomen binnen het ontwerpproces Over de Ring, waar voor deze zone nieuwe bebouwing wordt voorgesteld. Binnen dit kader kan een herbestemming voor dat deelgebied bekeken worden, in relatie tot de mogelijkheden van een overkapping.

De volgende vier lagen doen uitspraken over mobiliteit. Mobiliteit geeft structuur aan het functioneren van de verschillende deelgebieden. De verschillende vervoersmodi worden per laag in beeld gebracht. Deze gaan ervan uit dat elk deelgebied een eigen identiteit heeft qua ontsluiting en aankoppeling op het stedelijk hoofdwegennet. Dit wordt gezien als een kwaliteit voor elk van de eilanden. Er worden enkel bruggen voorgesteld in functie van fiets- en voetverkeer om bijkomende trage verbindingen te realiseren en de impact van tramknooppunten te vergroten. Nieuwe bruggen voor gemotoriseerd verkeer zijn niet wenselijk omdat dit sluipverkeer in de hand zou werken.

2. Interactie tussen land en water verhogen 

Een eerste mobiliteitslaag doet uitspraak over het activeren van de interactie tussen land en water. Welke kades hebben op termijn de potentie om op dynamische wijze een deel van het vracht- en passagiersvervoer over water te laten verlopen. Hierbij worden drie zones aangeduid, die gekenmerkt worden door een diversiteit in dynamiek en functie op water: watergebonden logistieke zone, zone voor lokale belevering, innovatiedok. Ook zijn er potenties voor opstapplaatsen voor personenvervoer over water. 

3. Inspelen op de potenties van de tram 

Een tweede laag visualiseert de potenties van de tram voor het gebied. Vandaag is een tram met eindhalte in aanbouw op Mexico-eiland. Deze kan op termijn doorgetrokken worden naar de overzijde van het kanaal en daardoor deel uitmaken van een volwaardig tramnetwerk. Haltes dienen strategisch ingeplant te worden en bieden mogelijkheden voor bedrijven met hoge tewerkstellingsgraad en aansluiting op haltes voor personenvervoer over water. 

4. Het Singel- en Ringfietspad sluiten 

Binnen het gebied is het de ambitie om het fiestpadennetwerk te vervolledigen. Hierbij wordt prioriteit gegeven aan het doortrekken van het Singelfietspad in het verlengde van de IJzerlaan over Asiadok en verder naar de Cadixwijk. Op termijn kunnen nog extra verbindingen onderzocht worden. Hierbij dient rekening gehouden te worden met de impact van bruggen op de mogelijkheden van bewegingen op het water. 

5. De routes voor vrachtvervoer optimaliseren 

Eilandje fase 2 - Steenborgerweert is gericht op de ontwikkeling van ruimte voor bedrijven en daarom blijft een goede ontsluiting voor vrachtverkeer een noodzaak, maar de impact op het omliggende (woon)weefsel dient te worden beperkt. De eilanden worden niet onderling ontsloten met bruggen voor vrachtverkeer. De ontsluiting van elk eiland wordt geregeld via een aparte lus die rechtstreeks aantakt op de hoofdstructuur. 

De volgende vier kaartlagen belichten de andere structurerende elementen waarop dient ingezet te worden in het transitieproces. 

6. Groen-blauwe ruimtes 

De Innovatieve Stadshaven dient een aangename werkomgeving te worden en een toonbeeld van duurzaamheid. Hiertoe wordt op elk eiland een groenstructuur voorzien die bijdraagt aan een aangenaam werkklimaat en inspeelt op de voorzieningen in functie van de klimaatverandering: hittestress vermijden, water bufferen en vertraagd afvoeren, overstromingen vermijden. Hiermee wordt meteen ook uitvoering gegeven aan de ambitie van het Groenplan. De eilanden binnen de perimeter van deze studie zijn bijna volledig verhard waardoor bijkomende inspanningen noodzakelijk zijn. Bovendien kampt Steenborgerweert omwille van de topografische situatie met een reële overstromingsproblematiek. 

7. Patrimonium integreren en opwaarderen 

De stadshaven is een historische scharnier tussen stad en haven. Het bestaande karaktervolle patrimonium dient te worden bewaard en herbestemd. Waar nieuwbouw aan de orde is zijn kwaliteitseisen op het vlak van architecturale uitstraling evident. 

8. Plekken voor programmastromen

Om de doelstellingen op het vlak van een duurzame modal shift en innovatieve bedrijvigheid te realiseren wordt aanbevolen om de kaaien langs het Albertkanaal te reserveren voor bedrijven die gebruik zullen maken van watergebonden overslag. De omgeving rond de geplande tramhaltes zijn het beste geschikt voor bedrijven actief in de dienstensector, met een compact ruimtegebruik en een hoog aantal werknemers. De ruimte rond het Asiadok Zuid dient voorbehouden te worden voor bedrijven die sterk inzetten op innovatie, een sterke band zoeken met de binnenstad en gebruik kunnen maken van het innovatiedok.

9. Bouwblokken in een compacte stadshaven

Binnen de Innovatieve Stadshaven is het een expliciete wens om te verdichten, beter met het water te verbinden en meer stedelijke ruimte te vormen. De strategische ligging op het scharnier tussen stad en haven en de meer performante openbaar vervoersontsluiting biedt hiervoor goede argumenten. Aangezien er in het gebied geen nieuwe vrije ruimte kan worden aangesneden, dient de bijkomende ruimte gevonden te worden binnen het bestaande grondareaal. De transitie naar een meer compacte stadshaven zal stap voor stap verlopen, in samenhang met de investeringsdynamiek van de bedrijven en de mogelijkheden die de zakelijke rechten bieden per deelgebied.

Deze negen kaartlagen worden in een synthesekaart bij elkaar gebracht, de zogenaamde raamwerkkaart.

Ontwikkelingsstrategie

De Innovatieve Stadshaven komt er niet van vandaag op morgen. Er is nood aan een strategie die rekening houdt met iedereen die vandaag gebruik maakt van het gebied. Een transitie-aanpak: snel schakelen waar het kan en stap voor stap transformeren waar het nodig is, dat is de essentie van de ontwikkelingsstrategie voor de Innovatieve Stadshaven. Het is geenszins de bedoeling om bestaande concessies en contracten op te zeggen, maar wel te vertrekken met de partners in het gebied die willen bijdragen aan de Innovatieve Stadshaven.

In eerste instantie is het van belang om een goed samenwerkingsakkoord te smeden tussen de stad, het Havenbedrijf en De Vlaamse Waterweg, op basis van voorliggende nota. De doelstellingen uit dit samenwerkingsakkoord, worden vervolgens vertaald in een charter. Dit charter is een evolutief ambitiekader dat kan onderschreven worden door bedrijven, spelers uit het middenveld en andere overheidsdiensten.

De dagelijkse werking bestaat enerzijds uit een gebiedsregie, aangevuld met programma-coördinatoren, die meer instaan voor de programmering van het gebied met nieuwe en bestaande bedrijven.

Tot slot bevat de nota ook een overwegingsmatrix. Dit is een instrument op basis waarvan initiatieven (van bedrijven of ontwikkelaars) kunnen afgewogen worden. Het is een leidraad voor een gesprek gebaseerd op de zes principes, vier programmastromen, de drie deelgebieden en de raamwerkkaart. Gezien de veelheid aan variabelen is dit een flexibel instrument.

 Vervolgstappen

Een aantal acties moeten ondernomen worden op schaal van de gehele Innovatieve Stadshaven:

• Opzetten van een samenwerkingsstructuur met het Havenbedrijf, De Vlaamse Waterweg en de stad; 
• Uitwerken van een charter samen met bovenstaande partners waarbij bedrijven en betrokken partijen zullen uitgenodigd worden dit charter mee te ondertekenen en daarmee de visie van de Innovatieve Stadshaven te onderschrijven; 
• Protocol Stad Haven (2009) en de Samenwerkings-/dienstverleningsovereenkomst stad – Havenbedrijf (2016) aanpassen in functie van de Innovatieve Stadshaven; 
• Het Waterplan + actualiseren en uitbreiden; 
• Terugkoppeling van de visie Innovatieve Stadshaven naar de bedrijven in de buurt en de deelnemers van de transitie arena’s; 
• Onderzoek naar de potenties van haltes voor personenvervoer op het water in de Innovatieve Stadshaven;
• Onderzoek naar een geïntegreerd energieconcept (bv productie, transport, uitwisseling).

Specifiek voor Mexico-eiland zijn volgende vervolgstappen noodzakelijk:

• Afstemmen met project Oosterweelverbinding:
• Onderzoek naar verhoging van de draagkracht van de noordelijke kade Mexico-eiland om daar logistiek 2.0. de volle kansen te geven; 
• Opvolgen van minder-hinder maatregelen op Mexico-eiland ten behoeve van de ontsluiting van de bedrijven langs de noordelijke kade, als opportuniteit om de ontsluitingsstructuur van het eiland al op korte termijn om te buigen naar het wensbeeld;
• Haalbaarheidsonderzoek naar de ruimtelijke inpasbaarheid van een tramverbinding over het Albertkanaal ter hoogte van de Straatsburgbrug. 

Specifiek voor Kempeneiland – Asiadok-Oostkaai-Zuid zijn volgende vervolgstappen noodzakelijk:

• Opstarten pilootproject om een test- en makerspace op te starten; 
• Opstarten pilootproject omtrent het innovatiedok op Asiadok Zuid; 
• Ruimtelijk onderzoek naar de haalbaarheid van het inpassen van de fietsbruggen ten noorden van innovatiedok tussen kruispunt Noorderlaan - IJzerlaan en Kaai 38 in de Cadixwijk; 
• Opstarten van een stadsontwerp dat op een fijngevoelige manier omgaat met de verschillende erfgoedfiguren op de kop van het eiland om daar een centrum voor het gehele gebied te creëren.

Specifiek voor Steenborgerweert – Asiadok-Oostkaai-Noord zijn volgende vervolgstappen noodzakelijk:

• Proefproject stadsdistributie palletvervoer op de noordelijke kade Steenborgerweert in 2019, voorafgaand aan de werf Oosterweelverbinding. Het proefproject moet testen of het aanvoeren van palletgoederen over water, en dan verder verdelen in de stad een haalbaar project is. Hiervoor moet een private partner gezocht worden om dit proefproject uit te voeren;
• Pilootproject opzetten binnen Steenborgerweert ifv waterproblematiek.

Tot slot zijn een aantal vervolgstappen nodig voor een ruimer gebied:

• In de directe omgeving van de Innovatieve Stadshaven is het nodig een visie te vormen voor de zone Straatsburgdok Noord, een deel van het stedelijk gebied dat tussen het Eilandje en RUP contactzone Noorderlaan ligt. Er moet een visie opgemaakt worden met betrekking tot invulling en bestemming. In het kader van het proces ‘Over de ring’ werden over dit gebied al uitspraken over gedaan. Daarin wordt een stedelijk distributiecentrum op de zone ten noorden van het Straatsburgdok voorgesteld. De visie Innovatieve Stadshaven stelt een gelijkaardige functie voor op de noordrand Mexico-eiland. Visievorming van beide flanken van het dok moeten op elkaar afgestemd worden;
• Innovatieve Stadshaven zal meegenomen worden in het locatie-onderzoek touringcarparking Noord.

Protocol stad en Haven regelt grondoverdracht

Op 16 februari 2009 (jaarnummer 197) keurde de gemeenteraad het samenwerkingsprotocol goed tussen de stad Antwerpen en het Gemeentelijk Havenbedrijf. Dit protocol regelt de grondoverdracht in functie van de herontwikkeling van het Eilandje. Dit protocol heeft twee belangrijke uitgangspunten.

• Het 'gebied Eilandje' is bestemd voor stadsuitbreidingen en zal gefaseerd overgedragen worden aan de stad.
• De contractuele termijnen van lopende concessies op het Eilandje worden gerespecteerd. Het Havenbedrijf staat geen nieuwe concessies of concessieverlengingen toe of kort geen termijnen in zonder akkoord van de stad Antwerpen.

De fasering van overdracht werd opgesteld in functie van een gefaseerde ontwikkeling tot stedelijk gebied. Enkel in onderling overleg tussen de stad Antwerpen en het Havenbedrijf kan van deze vastgestelde uiterste concessiedatum worden afgeweken. Een afwegingskader om een inhoudelijk opgebouwd advies te formuleren ontbreekt.

Op 1 december 2017 (jaarnummer 10339) beantwoordt het college het schrijven van het Havenbedrijf met voorstel voor de overdracht van dokken, bruggen en gronden op het Eilandje en geeft de opdracht aan AG VESPA en de dienst Strategische Coördinatie om de gesprekken hierover op te starten.

In het kader van deze overdracht en de aanzienlijke uitbreiding van het areaal aan watergebonden infrastructuur werd een studie uitgevoerd om de bijhorende beheerstaken en impact op mensen en middelen in beeld te brengen. Op 15 juni 2018 (jaarnummer 5015) nam het college kennis van de resultaten. Deze studie omvat het volledige watergebonden patrimonium van het gebied Innovatieve Stadshaven met uitzondering van de door het Havenbedrijf nu geplande opstapplaatsen voor passagiersvervoer op water.

Eilandje fase 2

Op 2 december 2016 beslist het college om het toekomstscenario voor het Eilandje Fase 2 verder uit te werken als Innovatieve Stadshaven (jaarnummer 09962). Het college besliste in dit zelfde besluit aan AG VESPA de opdracht te geven om de tweede ontwikkelingsfase voor het Eilandje, zijnde Kempeneiland, Mexico-eiland en Asiadok-Oostkaai, onder de noemer “Innovatieve Stadshaven” verder uit te werken en te concretiseren, door een studieopdracht uit te schrijven voor de opmaak van een masterplan.

Steenborgerweert

In 2013 kreeg AG Stadsplanning voor het project IJzerlaan een projectsubsidie toegewezen voor het project IJzerlaan. Dit betreft de volledige heraanleg van de IJzerlaan en de bouw van een nieuwe fietsbrug. In het juryverslag deed de jury de aanbeveling om een deel van dit budget in te zetten voor ontwerpend en participatief onderzoek, onder meer naar de concrete ontwikkelingsmogelijkheden in de buurten Steenborgerweert en Dam West die inspelen op de stadslandschappelijke inrichting van de nieuwe IJzerlaan. Steenborgerweert is binnen de veelheid van plannen in de omgeving (Oosterweelverbinding, ontwerpproces Over de Ring, masterplan Slachthuissite - Noordschippersdok – Lobroekdok) vandaag nog een blinde vlek.

Studieopdracht Innovatieve Stadshaven

Beide gebieden, Eilandje Fase 2 en Steenborgerweert, zijn zeer divers wat uitstraling betreft, maar hangen geografisch samen en hebben een reeks gelijkaardige kenmerken (ontsluiting, ligging tussen stad en haven, karakter, functie). Ze hebben beide een ‘eiland’-karakter door de beperkte ontsluitingsmogelijkheden van de deelgebieden, afgesneden van hun omgeving door waterinfrastructuur en/of andere infrastructuurbundels. Voor beide gebieden samen wordt een studieopdracht uitgeschreven ‘Innovatieve Stadshaven’. Via een vereenvoudigde onderhandelingsprocedure met bekendmaking stelt AG VESPA in juni 2017 het consortium 1010 architecture urbanism bvba, DRIFT & David Dooghe, aan.

De aanleiding voor het uitschrijven van deze opdracht kadert binnen de grotere beweging die haven en de stad maken richting het noorden. De haven kent een dusdanige schaalvergroting dat zij hoe langer hoe meer opschuift naar het noorden. De ruimte die daardoor vrijkomt wordt door de stad terug opgenomen binnen het stedelijk weefsel en veelal ingevuld als een meer gemengd stedelijk weefsel, met wonen als hoofdbestemming.

Maar ook buiten het havengebied is de tendens van bedrijven die de stad verlaten merkbaar. Steeds meer atelierruimtes en loodsen worden omgevormd tot woningen en een deel van de economische bedrijvigheid lijkt moeilijk te overleven in het gemengd stedelijk weefsel. In een poging om van de stad een aantrekkelijke woon- en werkplek te maken, blijkt een ongewild effect op te treden en wordt de industrie uit de stad verdreven. Van zodra een economische functie een iets grotere ruimte of een nieuwe milieuvergunning nodig heeft, wordt het moeilijk of onzeker om in het woonweefsel verankerd te blijven. Maar ook stijgende grondprijzen door een heroriëntering naar retail en wonen, doen bedrijven wegtrekken uit de stad. Productieve ruimtes verdwijnen naar de rand van de stad of naar lageloonlanden. De stad wordt een plek van consumptie zonder productie. Dat heeft problematische gevolgen voor de logistiek en de mobiliteit in en om de stad. Met deze studie wil de stad dan ook onderzoeken hoe dit gebied Eilandje Fase 2 – Steenborgerweert kan ontwikkelen in functie van bedrijvigheid, om zo ook ruimte voor bedrijvigheid in de stad te behouden.

Deze studieopdracht is een eerste stap in een proces. Het is dan ook niet de bedoeling om in deze fase reeds een gedetailleerd stadsontwerp op te maken. De opdracht is veeleer de ontwikkeling van een globale visie op het concept van innovatieve stadshaven, een ruimtelijke structuur op hoofdlijnen en een ontwikkelingsstrategie om naar de twee voorgaande toe te werken. De opdracht wordt opgesplitst in 3 onderdelen: een ontwikkelingsvisie, een raamwerkkaart en een ontwikkelingsstrategie. 

De studie werd opgemaakt in nauwe samenwerking met het Havenbedrijf, Stadsontwikkeling/mobiliteit, Business & Innovatie, Stadsontwikkeling/ruimte, team Stadsbouwmeester, Coördinatie transitie stedelijk havengebied.

Er werd ook een verruimde klankbordgroep georganiseerd waar andere stedelijke diensten en andere overheden werden betrokken. Volgende instanties en diensten werden betrokken in deze verruimde klankbordgroep: VLAIO, POM Antwerpen, provincie Antwerpen, OVAM, NV de Vlaamse Waterweg, Stadsontwikkeling/EMA en verschillende havendiensten.

Ook RebelGroup werd gevraagd een advies te formuleren op de visie en raamwerkkaarten.

Mobiliteitsstudie

De conditie van het projectgebied, met haar beperkte wegverbindingen en linken tussen de verschillende deelgebieden over land en de potentie van verbindingen over het water, maakt het onmogelijk geen uitspraken te doen over ontsluiting. Het analyseren van de bestaande verbindingen en het inleggen van nieuwe connecties kan het bereikbaarheidsprofiel van een deelgebied als ook van de watervlakken volledig doen kantelen. Dat vraagt niet alleen om het herdenken van verbindingen maar ook van de modi die er gebruik van maken. Nog meer dan elders in de stad geldt hier de keuze tussen verschillende modi. Elke bijkomende brug heeft een impact op performantie voor watergebonden activiteiten en vice versa. Verbindingen op het land en op het water moeten dan ook samen bekeken worden.

Het luik mobiliteit werd in een parallelle studie gegund aan Traject nv, aangesteld via het raamcontract van de stad Antwerpen. De resultaten van deze studie werden geïntegreerd in het einddocument.