2019_CBS_07650 - Stad Antwerpen - Waterplan - Goedkeuring

Analyse

In eerste instantie is een analyse opgemaakt van het historische en huidige watersysteem. Deze is aangevuld met de klimaatprojecties voor wateroverlast en een analyse van de bestaande stedenbouwkundige structuren waaruit de stad Antwerpen is opgebouwd.

De analyse leert dat Antwerpen gelezen kan worden als drie watersteden. De verholen waterstad (1) toont de geschiedenis van Antwerpen met het water. De artificiële waterstad (2)  toont het huidige technische watersysteem waarop de stad functioneert. De natuurlijke waterstad (3) focust op de oorspronkelijke basis waarop de stad rust, bestaande uit onder andere de topografie, waterlopen en beekdalen. Het waterplan stelt dat deze drie watersteden vandaag de dag niet in balans zijn. Het artificiële systeem overheerst, maar is volgens de klimaatvoorspellingen niet berekend om de toekomstige waterlast op te vangen, met overstromingen en schade tot gevolg.

Visie

In tweede instantie presenteert het waterplan een stadsbrede visie op basis van de drie watersteden. Deze werd uitgewerkt in samenspraak met verschillende interne stadsdiensten en externe partners (Water-link, Aquafin, VMM, Provincie Antwerpen, De Vlaamse Waterweg, Departement Omgeving Vlaanderen, … ). De visie bestaat uit vijf overkoepelende waterstructuren die tonen hoe hemelwater vandaag en in de toekomst op grote schaal een plaats kan krijgen:

1. de beekdalen en waterlopen zetten in op de aanwezige groenblauwe structuren zoals de Hollebeek- en Schijnvallei.
2. de minerale stad maakt gebruik van het bufferpotentieel van de ruien en dokken in het historische stadscentrum en aan het Eilandje.
3. het ringpark voorziet in nieuwe waterinfrastructuren binnen de toekomstige Ringprojecten.
4. de parkenwig wordt gekenmerkt door een aantal grote parken en brede lanen waar water potentieel een plaats kan krijgen.
5. radicaal lokaal zijn zones waar niet op een natuurlijke (gravitaire) manier op grotere groenblauwe structuren aangetakt kan worden en waar de wateropgave zeer lokaal aangepakt moet worden.

Naast deze stadsbrede visie worden in het waterplan watersensitieve bouwstenen voorgesteld. Dit zijn maatregelen om hemelwater ook op kleinere schaal een plaats te kunnen geven. Deze betreffen zowel privaat als publiek domein en variëren in uitzicht, ruimtegebruik, bodemsamenstelling, grondwatertoestand en aanvullende meerwaarden zoals verhoging van biodiversiteit, stijging van grondwaterstand en het tegengaan van het stedelijk hitte-eilandeffect. Afhankelijk van de specifieke locatie in de stad en de bijhorende overkoepelende waterstructuur zijn bepaalde bouwstenen meer geschikt om toe te passen dan andere.

Methodiek

De aaneenschakeling tussen de verschillende mogelijke bouwstenen en de overkoepelende waterstructuren wordt gemaakt door op wijkniveau een hemelwatercascade uit te werken. Een hemelwatercascade volgt de weg van het water vanaf het moment dat dit neervalt op Antwerpen tot het een plaats krijgt in de ondergrond, in de grotere waterstructuren of in laatste instantie in de riolering. Hierbij kan het hemelwater passeren langs verschillende watersensitieve bouwstenen, waar het hergebruikt kan worden, kan infiltreren, gebufferd of vertraagd kan worden. Deze methodiek is in het waterplan getest aan de hand van enkele illustratieve onderzoekscases. Uit deze cases wordt geconcludeerd dat het voor de toekomstige waterhuishouding- en veiligheid van de stad Antwerpen van belang is om wijkwaterplannen op te stellen. Een wijkwaterplan beschrijft de integrale ruimtelijke én hydrologische visie op voor een duidelijk afgebakend gebied. Het bepaalt de minimale wateropgave die voor ieder toekomstig project nodig is. Het vormt de concrete doorvertaling van de grotere waterstructuren en wordt opgebouwd uit watersensitieve bouwstenen.

Implementatie van het waterplan

Het waterplan biedt een kader en geeft richting aan de uitvoering van toekomstige projecten om de stad voor te bereiden op neerslagextremen. Voor de publieke ruimte kan dit volgens drie sporen gebeuren:

1. de opmaak van wijkwaterplannen als verdere uitwerking van de vijf waterstructuren en de watersensitieve bouwstenen ;
2. de implementatie van de vijf waterstructuren en watersensitieve bouwstenen in toekomstige stadsprojecten;
3. het toepassen van een waterbalans bij projecten in de publieke ruimte.

De wateropgaves die klimaatverandering met zich meebrengen kunnen niet enkel in de publieke ruimte opgelost worden. Ook op privaat domein liggen verschillende uitdagingen en kansen. Het waterplan beschrijft mogelijke strategieën voor het activeren van privaat domein en koppelt deze aan het bestaande instrumentarium waar mee wordt gewerkt binnen de stad Antwerpen. Daarnaast geeft het een overzicht van initiatieven op privaat domein die in partnersteden worden toegepast. De ruimtelijke en maatschappelijke complexiteit van deze ingrepen maakt dat de aanbevelingen uit het waterplan verder onderzocht en uitgewerkt moeten worden.

Het waterplan vormt een dynamisch plan dat flexibiliteit biedt om zich te kunnen blijven aanpassen aan een veranderende ruimtelijke en klimatologische toekomst.

Het finale document is opgebouwd uit drie delen: een overkoepelend rapport, een samenvatting en een tekst geschikt voor communicatiedoeleinden.

Op 19 januari 2018 (jaarnummer 501) keurde het college het hemelwaterplan goed. Dit plan beschrijft de visie van Water-link en Aquafin op de rioleringsinfrastructuur volgens de huidige Vlaamse normering. Het legt de nadruk op de ondergrondse waterinfrastructuur binnen het huidige klimaat. Dit hemelwaterplan vormt een belangrijke basis voor het waterplan.

Op 19 januari 2018 (jaarnummer 451) gunde het college de studieopdracht waterplan Antwerpen, op basis van bestek GAC/2017/4501, aan TV Urbanisten bv - Witteveen+Bos Belgium nv - Common Ground. De opmaak van het waterplan startte op 8 februari 2018.

Aan het studieteam van het waterplan werd de opdracht gegeven om een stadsbrede visie en integrale oplossingen op korte en lange termijn te ontwikkelen voor de vraagstukken rond water in Antwerpen. Om rekening te kunnen houden met de effecten van klimaatverandering is de ambitie van het waterplan om te werken aan een projectie van de huidige normering voor waterinfrastructuur (een T20-bui) in 2050. In de opdrachtomschrijving werden drie doelen meegegeven:

• de ruimtelijke kwaliteiten van water maximaliseren;
• de wateropgave aanpakken in het kader van de klimaatverandering;
• het waterbewustzijn verhogen.

Het waterplan focust op hemelwater(overlast) en de bijhorende ruimtelijke aspecten in het kader van de klimaatverandering.

Droogte

Omwille van de technische complexiteit werd beslist om een apart onderzoek naar droogte en waterschaarste op te starten. Op 7 september 2018 (jaarnummer 08064) werd een onderzoeksopdracht gegund en vervolgens opgestart. Dit onderzoek focust op de thema’s grondwater en waterbeschikbaarheid en zal in het najaar van 2019 afgerond worden.

Zeespiegelstijging

Het Sigmaplan moet Vlaanderen beschermen tegen overstromingen vanuit het Scheldebekken. In 2005 werd het afgestemd op nieuwe klimaatscenario’s. Via de heraanleg van de Scheldekaaien in Antwerpen wordt het Sigmaplan momenteel uitgevoerd en wordt Antwerpen beschermd tegen toekomstige overstromingen vanuit het Scheldebekken.