2019_CBS_03910 - Stedelijk bedrijfsvastgoed Cultuur. Rubenssite. Wapper 9-15, Hopland 13 en Kolveniersstraat 16-20, 2000 Antwerpen - Ontwikkeling visie voor Rubenssite en realisatie onthaal en Rubens Experience Centre voor Rubenshuis. Schetsontwerp - Goedkeuring

Het globaal ereloon percentage voor architectuur, stabiliteit en technieken (inclusief akoestiek) werd vastgelegd op 10,50% van het totale investeringsbedrag.

Voor de studieopdracht wordt de uitgave voor het ereloon van het aangestelde architectenbureau Robbrecht en Daem architecten geraamd op 467.112,16 EUR, inclusief btw. Dit krediet, berekend op het initiële ramingsbedrag van 3.676.601,00 EUR, exclusief btw, is vastgelegd in bestelbon 4005235137.

Een verhoging van de bouwkost betekent verhoging van het ereloon. De definitieve bouwkost, op basis waarvan ereloonberekening gebeurt, zal in de volgende fase worden vastgelegd op basis van het goed te keuren voorontwerp met bijhorende gedetailleerde raming. Indien zou blijken dat er een bijkomende vastlegging voor het ereloon nodig zou zijn, zal deze vastlegging voorwerp uitmaken van latere afzonderlijke besluitvorming.

Artikel 56 §3, 4° van het Decreet Lokaal Bestuur van 22 december 2017 stelt dat het college van burgemeester en schepenen bevoegd is voor het voeren van de plaatsingsprocedure, de gunning en de uitvoering van overheidsopdrachten.

De gemeenteraad besliste op 30 mei 2016 (jaarnummer 321) om de Vlaamse Bouwmeester te mandateren om de opdracht voor de studie voor de ontwikkeling van een visie op onthaal, beleving en werking van de Rubenssite met uitwerking van een innovatief bezoekerscentrum op te nemen in de procedure “Open Oproep”.

De plaatsing van de opdracht gebeurde op grond van een ontwerpwedstrijd, gevolgd door een onderhandelingsprocedure zonder bekendmaking. De raming overschrijdt de limieten van de Europese bekendmaking. Ontwerpteam Robbrecht en Daem architecten was de eerste gerangschikte.

Op 1 september 2017 (jaarnummer 7657) keurde het college de gunning aan Robbrecht en Daem architecten goed voor het opmaken van een studieopdracht voor de realisatie van een onthaal en Rubens Experience Centre voor het Rubenshuis te Antwerpen. Dit project wordt gerealiseerd binnen de door Robbrecht en Daem ontwikkelde visie voor de Rubenssite binnen de Open Oproepprocedure.

Na het ondertekenen van de architectenovereenkomst is aan de architecten opdracht gegeven om het schetsontwerp (fase 1 van de architectenovereenkomst) op te maken voor het onthaal en belevingscentrum binnen de Rubenssite. Het bezoekerscentrum is een nieuwbouw, gelegen aan Hopland 13, 2000 Antwerpen.

Tijdens de fase van het schetsontwerp/onderzoeksfase, ook wel dialoogfase genoemd, en vertrekkend vanuit het wedstrijdontwerp (globale, strategische visie en primair schetsontwerp) uit de Open Oproepprocedure met het team Vlaams Bouwmeester, is er overleg geweest met en tussen de architecten, de opdrachtgever, de gebruikers, de dienst monumentenzorg, het Agentschap Onroerend Erfgoed Antwerpen, de stadsbouwmeester, de diensten Stadsontwikkeling/Vergunningen en Ruimte en de brandweer van de stad Antwerpen, om een aantal fundamentele randvoorwaarden te realiseren om het bouwen van een nieuwbouw mogelijk te maken. 

Wijzigen bestemming
Binnen het wedstrijdontwerp is de nieuwbouw ingeplant ter hoogte van Hopland 13, 2000 Antwerpen. Deze zone is in RUP Binnenstad ingekleurd als groenzone. Om te kunnen bouwen moet de bestemming hiervan wijzigen. Na onderzoek van de haalbaarheid van diverse vergunningsscenario’s is gestart met de opmaak van het RUP Rubens (geografische situering Rubenssite en Kolvenierssite). De proces- en startnota zijn goedgekeurd. De diverse stappen binnen de goedkeuringsprocedure, waaronder de consultatieronde, zijn lopende.

Agentschap Onroerend Erfgoed en verder te ontwikkelen globale visie - masterplan Rubenssite en Kolvenierssite
De nieuwbouw, het onthaal- en belevingscentrum op de beschermde Rubenssite ter hoogte van Hopland 13 wordt in eerste instantie gebouwd ten behoeve van het museum Rubenshuis, maar kan er ook niet los van gezien worden. Het Rubenshuis en de Rubenstuin vormen één geheel.
Het belevingsverhaal beperkt zich dan ook niet tot de nieuwbouw maar is door te trekken naar de hele Rubenssite en bij uitbreiding ook naar de Kolvenierssite.
Mede op vraag van Agentschap Onroerend Erfgoed is een beheersplan in opmaak voor de Rubenssite (Rubenshuis en Rubenstuin) en Kolvenierssite (Kolveniershof).
Buiten een beheersplan voor de gebouwen en de tuin is een globale visie - masterplan mee op te nemen.
Volgens Open Oproep-voorstel is het realiseren van een campusmodel op de Rubenssite/Kolvenierssite het uitgangspunt. Door het campusmodel zal er grotere spreiding zijn van bezoekers, wat het erfgoed en de beleving ervan ten goede komt.
Door het toevoegen van nieuwe gebouwen ontstaan er nieuwe voorkanten die samen met de gevel van het Rubenshuis een sterke eenheid vormen. De driehoeksrelatie tussen het bestaande Rubenshuis en de nieuwe gebouwen creëren een voldoende sterke identiteit die overleeft tussen de banale bouwsels van dit binnenbouwblok. 

Agentschap Onroerend Erfgoed en Rubenstuin
Hopland 13 is onderdeel van de Rubenstuin. Los van de bestemmingsvoorschriften en rekening houdend met het beschermde karakter van de Rubenstuin, is het binnen de visie van Agentschap Onroerend Erfgoed op de tuin niet vanzelfsprekend dat Hopland 13 wordt bebouwd.
Na voorstellings- en overlegmomenten staat Agentschap Onroerend Erfgoed open voor bebouwing, maar heeft een kleiner volume voor ogen aan Hopland 13, minder diep (footprint) en minder hoog dan de linkerbuur, gezien vanuit de Rubenstuin (rechterbuur zijde Hopland).
Voor de realisatie van het globale programma van eisen is de oppervlakte echter nodig. Bij de uitwerking hiervan is rekening gehouden met de stedenbouwkundige randvoorwaarden en sluit het volume zowel in plan als in hoogte aan bij de naastliggende gebouwen.
Aan en op het gebouw wordt, waar mogelijk, een intensief groendak voorzien in plaats van het verplichte extensieve groendak.
Op masterplanniveau wordt de Kolvenierssite groener gemaakt en vormt zo een groenscherm in het verlengde van de historische en monumentale zichtas inkom Rubenshuis (Wapper) – Rubensportiek – tuinpaviljoen.
Net zoals in het Open Oproep-voorstel kan het eerste contact met Rubens’ complete ruimtelijke ensemble meteen door de monumentale zichtas worden gestructureerd.

Tijdens dezelfde dialoogfase en vertrekkend vanuit het wedstrijdontwerp uit de Open Oproep is er overleg geweest met en tussen de architecten, de opdrachtgever, de gebruiker, de dienst stedenbouwkundige vergunningen en de brandweer stad Antwerpen, zodat het programma van eisen, zoals opgenomen in de ontwerpwedstrijd uit de Open Oproep, op functioneel en technisch vlak een stap verder kon worden uitgewerkt.

Door Robbrecht en Daem architecten werd een schetsontwerp ingediend voor het onthaal- en belevingscentrum binnen de Rubenssite, gelegen aan Hopland 13. 

De ruimtelijke indeling komt in grote lijnen overeen, zoals in het voorstel Open Oproep.
De verdiepingslagen worden hieronder opgesomd in de volgorde waarin bezoekers/ gebruikers het gebouw zouden kunnen ontdekken. 

Gelijkvloers, niveau 0
Dit niveau is de onthaal- en bezoekersruimte voor het museum Rubenshuis en staat in verbinding met de Rubenstuin enerzijds en met Hopland anderzijds.
Deze ruimte is dan ook bereikbaar na toegang museum Rubenshuis (Wapper) via Rubenstuin-museum en via Hopland.

Dit niveau herbergt de functies, die zich nu in het ‘tijdelijke’ Beelpaviljoen bevinden en de ontbrekende bezoekersaccommodatie, zoals sanitairen:

• gemeenschappelijke sanitairen voor bezoekers, toegankelijk en bereikbaar voor rolstoelgebruikers;
• vestiaire met lockers;
• baliefunctie (ticketing, audioguide, info en doorverwijzing);
• museum-bookshop;
• ontmoetingsruimte voor een grotere bezoekersgroep;
• circulatieruimten.

Via wenteltrappen (en lift) kunnen bezoekers het onderliggende ervaringscentrum bereiken en het bovenliggende museumcafé. De trappen vormen de ruimtelijke, publieke en representatieve verbinding tussen deze niveaus. 

Hoewel niet strikt noodzakelijk voor bovenstaand programma van eisen (onthaal- en belevingscentrum), is in functie van uitbreiding van progamma van eisen (met bibliotheek, leeszaal, back-office kantoorruimte) rekening te houden met een afzonderlijke toegang (Hopland) en verticale circulatie (trappen en liften) voor bibliotheek, leeszaal en back-office, die niet gebonden zijn aan de museumuren.
In tegenstelling tot laagbouw is er in geval van middelhoogbouw (de afstand tussen hoogste afgewerkt vloerpeil van het gebouw en het laagste peil van de weg ligt tussen 10 en 25 meter) rekening te houden met extra en gecompartimenteerde evacuatiewegen (trappen en uitgangen). Door de vluchtwegen (met deuren naar buiten draaiend) springt het gevelvlak naar achter ten overstaan van de rooilijn. Tegelijkertijd is er zo meer ruimte beschikbaar ter hoogte van het voetpad. 

Ondergrondse verdieping, niveau -1
Op deze ondergrondse verdieping bevindt zich het Rubens Ervaringscentrum, waar en van waaruit het belevingsverhaal zich kan ontwikkelen naar en op de hele site, zelfs naar de stad. Dit verhaal is in deze fase nog in ontwikkeling.
Op deze verdieping is ook ruimte voorzien voor een midden-spanningscabine om het elektrisch vermogen te kunnen leveren voor de technische installaties die de Rubenssite (Rubenshuis en nieuwbouw) vereist.
Om plaatsverlies op het gelijkvloers te vermijden en het representatieve karakter van de nieuwbouw op dit niveau niet aan te tasten, wordt deze ruimte ondergronds voorzien. 

Bovengrondse verdieping, niveau +1
Op de eerste verdieping is er ruimte voor een museumcafé. De uitbating ervan is gekoppeld aan de museumuren en/of evenementen, gekoppeld aan de museumwerking-Rubenshuis-Rubenianum. Wel is het café binnen dit kader, maar onafhankelijk van een museumbezoek, toegankelijk vanuit Hopland.
Aan het museumcafé grenst, met zicht op de Rubenstuin, een ‘groenterras’ (toegankelijk intensief groendak). Als caféterras, los van de museumcontext, geraakt dit terras niet vergund omwille van risico (geluids)overlast naar buurtbewoners.
Enkel de lift van het onthaal- en Rubens ervaringscentrum is doorgetrokken naar het museumcafé. De lift voor leeszaal, bibliotheek en kantoren is een lege koker, maar noodzakelijk bij uitbreiding van programma van eisen. 

Ondergrondse verdieping, niveau -2
Dit is een technische verdieping, waar zich onder andere de technische installaties bevinden voor het onthaal en belevingscentrum en waar ruimte is voor de realisatie van de uitbreiding van het programma van eisen (berging/archief).
Bedoeling is de koelgroepen ten behoeve van het Rubenshuis, die nu voor onbepaalde tijd in de Rubenstuin zijn geïnstalleerd, te integreren in de nieuwbouw. 

Dak boven niveau +1
Het platte dak is ingericht, deels als extensief dak (verplicht), deels intensief dak.
In functie van toegankelijkheid is de trappenhal bovendaks doorgetrokken.
Op het dak bevinden zich technische installaties ten behoeve van de nieuwbouw en ter ontlasting van het Rubenshuis (deel koelinstallatie).
Stedenbouwkundig zijn technische installaties op het dak binnen het maximum toegelaten volume te integreren.
De wachtmuren van de geburen (over een hoogte van vier verdiepingen) zijn kwalitatief af te werken.
Bij uitbreiding van het programma van eisen (uitbreiding nieuwbouw Hopland in de hoogte) is het extensief en intensief dak te verwijderen om verder te bouwen en zijn de technische installaties te verplaatsen en uit te breiden (of te vervangen). 

Gevels en sneden
De gevels en sneden zijn verder uitgewerkt ten overstaan het primair schetsontwerp Open Oproep.
Voor de nieuwe voorgevel (van Hopland enerzijds en zijde Rubenstuin anderzijds) is gezocht naar een juiste verhouding, ratio welke refereert naar de rijke bouwtradities van de Italiaanse palazzo’s. De gevel wordt opgebouwd uit horizontalen en cilindrische elementen. Zo ontstaat een uniform geheel tussen de nieuwe gevels, die op hun beurt interfereren met de gevel van het Rubenshuis.
De gevel is opgebouwd uit een ontdubbelde structuur van glas met een colonnade van steenachtig materiaal, waardoor het licht op een interessante manier wordt gefilterd. Deze opbouw zorgt voor abstractie van de gevel, distantieert zich van de commerciële context, maar signaleert de Rubenssite op een bescheiden manier. 

Bij het ingediende schetsontwerp is een inplantingsplan, bestaande toestand (zonder nieuwbouw) gevoegd van Rubenssite en Kolvenierssite, begrensd door Wapper, Hopland en Kolveniersstraat. 

Op het inplantingsplan ‘voorstel’ staat de nieuwbouw ingeplant in relatie tot de Rubenstuin en het Rubenshuis.
Binnen deze voorstellen is er een voorstel met nieuwbouw in relatie tot de bestaande tuin en een voorstel in relatie tot een tuinontwerp, resultaat van historisch onderzoek naar de tuin binnen de opmaak van het beheersplan.
Deze voorstellen worden niet ter goedkeuring voorgelegd, maar maken duidelijk dat binnen de globale visie ook een visie op de Rubenstuin vereist is, die moet resulteren in concrete aanpak van de tuin. Afhankelijk van de visie zou dit kunnen gaan over een volledige heraanleg en/of over noodzakelijke ingrepen (zoals de reconstructie van de pergola) binnen de bestaande Rubenstuin.
De visie op de beschermde Rubenstuin is onderdeel van het beheersplan, in samenspraak met Agentschap Onroerend Erfgoed, en is nog in ontwikkeling/opmaak. 

Voor het functioneren van het nieuwe bezoekerscentrum ten behoeve van het Rubenshuis is een duidelijk visie vereist op de toegankelijkheid, de routing (museumparcours -  bezoekerstrajecten) en circulatiepatronen op de hele site.
Het Rubens onthaal- en belevingscentrum is toegankelijk via Hopland en via de Rubenstuin na toegang via Wapper. Het verhaal van de perspectiefbelevingen op de site is een cruciaal onderdeel van het bezoek aan het Rubenshuis (museum), de Rubenstuin en het belevingscentrum.
Via/door het bezoekerscentrum aan Hopland en via het Rubenshuis, toegang Wapper, kan de Rubenstuin semi-publiek toegankelijk zijn. Bezoekers kunnen door de tuin wandelen tijdens de museumuren.
Of deze toegang vrij en/of gecontroleerd is, gratis en/of betalend, is afhankelijk van verschillende randvoorwaarden, zoals veiligheid (voor collecties), het economisch aspect, de belasting van de beschermde Rubenstuin en gerestaureerde portiek en tuinpaviljoen, de visie op de tuin en het haalbare onderhoud en beheer.
Binnen de museumwerking is een studie-opdracht in opmaak in verband met onderzoek naar toegankelijkheid van het Rubenshuis en de Rubenstuin, de bezoekerstrajecten en routingopties op en rond de site. 

Op het inplantingsplan staat het bestaande ‘tijdelijk’ ontvangstpaviljoen (Beelpaviljoen) op de Wapper schematisch ingetekend. Binnen het wedstrijdontwerp (masterplan) is de Wapper opgevat als een moderne dries met bomen, waarin het paviljoen als parkluifel-platform blijft staan.
Bij de realisatie en na ingebruikname van het bezoekerscentrum verliest dit paviljoen immers zijn primaire functies en komt leeg te staan. Verschillende scenario’s zijn afgetoetst van herbestemmen tot afbreken.
Met het oog op de ontwikkeling van de heraanleg van de Wapper is op korte termijn een toekomstgerichte beslissing te nemen. Bij de heraanleg van de Wapper is het museum Rubenshuis als herkenningspunt binnen de stad op te nemen. 

Raming
De bouwkostenraming voor het ontwerpvoorstel (ontwerpenwedstrijd) van Robbrecht en Daem architecten bedroeg 3.676.601,00 EUR + 21% btw = 4.448.688,00 EUR inclusief btw.

De door de architecten opgemaakte raming van het verder uitgewerkt schetsontwerp voor de realisatie van het (bouwwerk) onthaal en Rubens Experience Centre bedraagt 4.258.542,00 EUR + 21% btw = 5.152.836,00 EUR, exclusief erelonen, vooronderzoeken, scenografie en 10% voor herzieningen (waaronder indexering).