2019_DRAN_00039 - Gemeentelijk ruimtelijk uitvoeringsplan "Rubens". District Antwerpen - Startnota. Advies - Goedkeuring

Artikel 138 van het Decreet lokaal bestuur bepaalt dat de districtsraad een algemene adviesbevoegdheid heeft voor alle aangelegenheden die betrekking hebben op het district.

Op 5 maart 2012 (jaarnummer 244) stelde de gemeenteraad het ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) Binnenstad definitief vast.

De gemeenteraad besliste op 30 mei 2016 (jaarnummer 321) om de Vlaams Bouwmeester te mandateren om de opdracht voor de studie voor de ontwikkeling van een visie op onthaal, beleving en werking van de Rubenssite met uitwerking van een innovatief bezoekerscentrum op te nemen in de procedure “Open Oproep”. De “Open oproep 32” werd uitgeschreven door de Vlaams Bouwmeester op 11 juli 2016, waarna 57 ontwerpteams zich kandidaat hebben gesteld. 

In de zitting van 19 december 2016 (jaarnummer 831) keurde de gemeenteraad de projectdefinitie en de bijhorende overeenkomst voor de aanstelling van een ontwerper voor de ontwikkeling van een onthaal en Rubens Experience Centre voor de Rubenssite, goed.

Op 1 september 2017 (jaarnummer 7657) besliste het college om op basis van het juryverslag de opdracht voor de realisatie van een onthaal en Rubens Experience Centre voor het Rubenshuis te gunnen aan Robbrecht en Daem architecten cvba.

Op 7 december 2018 (jaarnummer 10903) keurde het schepencollege de proces- en startnota RUP Rubens goed.

Afbakening plangebied

Het RUP Rubens heeft betrekking op de Rubenssite, gelegen in het bouwblok langs de Meir en verder begrensd door de straten Wapper, Hopland en Kolveniersstraat. Het perceel strekt zich uit doorheen het bouwblok en grenst aan de drie laatst vernoemde straten.

De Rubenssite bestaat uit het beschermde monument Rubenshuis en –tuin (Wapper 9-15 en Hopland 13) en de belendende Kolvenierssite met het beschermd monument Kolveniershof (Kolveniersstraat 16-20) en het Rubenianum. De volledige site is eigendom van de stad Antwerpen.

Opzet van het RUP

Het Rubenshuis ontvangt jaarlijks tussen de 150.000 en 160.000 bezoekers. Bij de opening van het museum in 1946 was zo’n stroom bezoekers ondenkbaar. Het toegenomen bezoekersaantal zorgt nu voor circulatieproblemen in het museum, waardoor bezoekers erg dicht opeengepakt door smalle doorgangen worden geleid. In zulke omstandigheden zijn trappen, vloeren, doorgangen onderhevig aan intens gebruik en moet de veiligheid van collectiestukken op een zeer strikte manier worden bewaakt. Andere pijnpunten in het ontvangen van de bezoeker zijn de ontbrekende sanitaire voorzieningen en de beperktheid van andere ondersteunende functies zoals vestiaires. Naast facilitaire gebreken mist het Rubenshuis een plek om een relevante en hedendaagse publiekswerking op poten te zetten. Dit is onontbeerlijk om het museum de 21ste eeuw binnen te loodsen. Niettegenstaande is de wens om het Rubenshuis weer een huis te laten zijn, groot. Momenteel wordt het monument echter (over-)belast met allerlei backoffice functies die nodig zijn om het huis als museum te laten fungeren. In 1999 werd een ontvangstpaviljoen op de Wapper voorzien, dat de acute noden van het Rubenshuis moest opvangen. Het is als tijdelijk paviljoen vergund en gebouwd en is zowel bouwfysisch als naar inplanting en oppervlakte voorbijgestreefd.

Ook het Rubenianum is slachtoffer van zijn eigen succes. Het gegeven van de Rubensbibliotheek die gekoppeld is aan Rubens zijn vroegere woonplaats is een uniek en te koesteren gegeven. Rubens voorzag zelf reeds een bibliotheek op de huidige groenzone langs Hopland. Het huidige Rubenianum dateert uit de tweede helft van de 20ste eeuw en is gevestigd aan de Kolveniersstraat. De gebouwinfrastructuur voldoet echter niet meer aan de eisen die een onderzoekcentrum met zo’n wereldwijd bekende collectie de dag van vandaag mag stellen. Het gebouw schiet op vele gebieden jammerlijk tekort. De collectiegroei knabbelt jaar na jaar aan de gebruiksruimte voor de onderzoekers. Zo werd bijvoorbeeld de refter van de werknemers reeds opgeofferd om plaats te maken voor boekenkasten. Grote delen van de ondergrondse boekenopslag zijn onbruikbaar door waterinfiltratie. Daarnaast voldoet het gebouw niet aan de hedendaagse klimatologische eisen noch voor de collectie noch voor de werknemers.

Om in de toekomst een kwalitatieve dienstverlening en museale werking te kunnen garanderen, met respect voor het culturele erfgoed op de site, dringt een ruimtelijke uitbreiding en herschikking van beide programma’s zich op. Een locatie-onderzoek heeft de mogelijke locaties voor deze uitbreiding in beeld gebracht, waarna ze verder zijn onderzocht. De voor- en nadelen werden telkens opgelijst. De onbebouwde ruimte langs Hopland 13 werd hierbij als meest geschikte locatie aangeduid. Deze ruimte is gelegen op de Rubenssite, achter de tuinmuur langs Hopland, tussen twee hogere gebouwen. Als een annex van de majestueuze Rubenstuin doet ze momenteel dienst als open opslagruimte, rokersruimte, fietsenstalplaats voor het personeel, enzovoort.

Het RUP Binnenstad duidt de zone echter aan als “zone voor groen” waardoor bebouwing niet mogelijk is. Het RUP Rubens zal deze zone herbestemmen tot “zone voor centrumfuncties – publieksgerichte gebouwen (Ce5)” zodat bebouwing mogelijk wordt. Het RUP zal er ook over waken dat het nieuwe gebouw de aanwezige erfgoedwaarde van zowel de bebouwde als onbebouwde ruimte van de site en haar omgeving respecteert en zo mogelijk ook versterkt.

Via de procedure van Open Oproep door de Vlaams Bouwmeester is een ontwerper aangesteld voor de ontwikkeling van een masterplan voor de Rubenssite. De toekomstige bebouwing op Hopland 13 vormt in dit masterplan de noodzakelijke schakel om de Rubenssite aan te passen aan de actuele vereisten van een museum en onderzoekscentrum, waarbij het historische weefsel op de site beschermd en versterkt wordt.

Reikwijdte en detailleringsgraad

Het RUP Rubens wijzigt een deel van de zone op de Rubenssite die momenteel volgens het RUP Binnenstad bestemd is als “zone voor groen” in “zone voor centrumfuncties – publieksgerichte gebouwen (Ce5)”. Dit is dezelfde bestemming als waartoe de bestaande gebouwen op de Rubenssite behoren. De bestemmingswijziging moet het mogelijk maken om een gebouw te voorzien op Hopland 13 dat de straatwand verder afbouwt. Met het oog op een uniforme afstemming van de gebouwen op de site wordt het Hoveniershuisje, gelegen in het zuidwesten van de site, dat nu behoort tot “zone voor wonen (Wo2)” eveneens omgevormd tot “zone voor centrumfuncties – publieksgerichte gebouwen (Ce5)”.

Gezien de hoge erfgoedwaarde van de site zouden er, in afwijking van het RUP Binnenstad, bijkomende inrichtingsvoorwaarden kunnen opgenomen worden zodat voldoende garanties gegeven worden dat het beoogde concept met haar ruimtelijke kwaliteiten zal gerealiseerd worden. Daarnaast moet het mogelijk zijn om in functie van een zo compact mogelijk bovengrondse constructie, functies ook ondergronds, onder de gebouwen mogelijk te maken. 

De startnota beschrijft de doelstellingen van het RUP voor het geselecteerde gebied, de relatie met de planningscontext, de reikwijdte en detailleringsgraad van het RUP en van de te onderzoeken effecten met inbegrip van de methodieken. Het college vraagt advies over de startnota en raadpleegt de bevolking hierover. Adviezen en reacties moeten binnen de zestig dagen na ontvangst van de adviesvraag of start van de raadpleging toekomen. Voor dit RUP vindt er in januari, bij aanvang van de raadpleging een informatiemoment plaats.

Art. 2.2.18 en volgende van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (VCRO) die de procedure vastleggen voor de opmaak van het gemeentelijke ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP).