2020_CBS_04699 - District Antwerpen. Paardenmarkt en Varkensmarkt. Wegeniswerken SWOU11978 - Projectdefinitie en concept. Mobiliteitsvoorwaarden - Goedkeuring

Met de collegebeslissing van 12 mei 2017 (jaarnummer 4463) werden de bevoegdheden van de districtscolleges gecoördineerd.
Artikel 11 bepaalt dat het districtscollege bevoegd is voor lokale straten en pleinen.
In het gemeenteraadsbesluit van 29 mei 2017 (jaarnummer 305) werden de bovenlokale locaties vastgesteld. De Paardenmarkt en Varkensmarkt zijn lokale straten.

Het college is bevoegd voor de mobiliteitsvoorwaarden.

Inleiding
De Paardenmarkt en de Varkensmarkt bevinden zich binnen de 16e-eeuwse binnenstad. De Paardenmarkt geeft aan de oostzijde uit op de Italiëlei.

Analyse
Op basis van de ingewonnen adviezen van de deskundigen werd de bestaande toestand grondig geanalyseerd en werden de knelpunten en potenties in beeld gebracht.

• Karakter

De geschiedenis van de Paardenmarkt (en Varkensmarkt) gaat terug tot het einde van de 13e eeuw. Toen ontstond het eerste deel van de straat aan de zijde van Klapdorp. De Paardenmarkt ontwikkelde zich geleidelijk verder richting Leien. Na het slopen van de Spaanse Vesten in 1860 werd uiteindelijk de huidige aansluiting met de Italiëlei verwezenlijkt en kreeg de straat zijn huidige vorm. 

Ook in het gebouwenpatrimonium is nog veel zichtbaar van de lange geschiedenis van de straat, met een ietwat heterogene bebouwing daterend van de 16de tot de 20ste eeuw. 

De Paardenmarkt heeft een uitzonderlijk breed en lang straatprofiel in vergelijking met de meeste andere woonstraten in de historische binnenstad. 

• Gebruik

Het huidige invullling van de panden bestaat uit een mix van diverse functies: horeca, huisvesting, studentenhuisvesting, handel, vrije beroepen… Ter hoogte van de kerk en de campus is er een lange onderbreking in de invulling en schaal van de gevelplint. De meeste levendigheid en horeca situeren zich in het gedeelte Varkensmarkt – Hessenbrug. Voor het overige heeft de straat nu vooral een verkeersfunctie dan wel een verblijfsfunctie.

Op wijkniveau is de grote aanwezigheid van scholen in de omgeving opvallend (campuswijk). Studenten zijn ook belangrijke gebruikers van deze straat.

Op wijkniveau is er een tekort aan speelvoorzieningen voor kinderen. 

• Milieu

De bestaande bomen (83stuks) zijn voornamelijk veldesdoorns in goede conditie en met een lange levensverwachting. Het zijn echter geen bomen die groot zullen uitgroeien en staan (in verhouding tot het brede straatprofiel) dicht tegen de gevels. 

De luchtkwaliteit en geluidsoverlast zitten op vele plaatsen in de straat boven de grenswaarde, vooral in het gedeelte tussen Hessenbrug en Italiëlei. Dit is hoofdzakelijk een gevolg van de hoge verkeersintensiteit in de straat. 

Ondanks de grote oppervlakte en enkele grotere plantvakken, bestaat het merendeel van de straat (97,5%) uit verharde ruimte die niet infiltreert in de ondergrond; 

• Mobiliteit

De Paardenmarkt is in het mobiliteitsplan gecategoriseerd als woonstraat en fietsroute (wijkroute). De straat beantwoordt momenteel niet aan deze vereisten omwille van een te hoge verkeersintensiteit met negatieve impact op verblijfsfunctie en fietscomfort. 

Enkele geplande projecten in de omgeving (met bijhorende circulatiewijzigingen) zullen mogelijk wel een positieve impact hebben op deze verkeersintensiteiten. 

Er zijn momenteel 88 parkeerplaatsen in de straat. Om de parkeerdruk in de wijk op te vangen liggen er mogelijks opportuniteiten in de vele bestaande parkings van de universiteit en hogescholen met meer dan 400 parkeerplaatsen.  Er wordt momenteel onderzocht om deze deels mee in te schakelen als buurtparking. Op die manier kan mogelijks ruimte van de parkeerplaatsen op straatniveau afgebouwd worden en ingezet als verblijfsruimte. 

De Paardenmarkt ligt op een urgentieroute van de brandweer.

Het gedeelte tussen Hessenbrug – Italiëlei is onderdeel van een busroute (buslijn 17). 

Met de aanwezigheid van de kerk (erediensten) en de vele handels- en horcazaken is er nood aan laad- en losruimte. De bestaande laad- en loszones worden echter vaak oneigenlijk gebruikt. 

• Techniek

De straat is in de loop der jaren vaak aangepast geweest, wat resulteert in een amalgaan van bestratingsmaterialen, straatmeubilair… en geeft de straat een rommelig karakter. Dit is niet in overeenstemming met gewenste beeldkwaliteit binnen een historisch centrum. 

De bestaande gevelverlichting is sterk verouderd en onaangenaam. 

Er zijn 2 sorteerstraten in de straat. Bij de heraanleg dient enkel nog een ondergrondse glascontainer voorzien te worden en blijven de sorteerstraten niet behouden. 

• Ruimte

Qua ruimte biedt de Paardenmarkt een enorm potentieel voor de omgeving, zeker bij meervoudig gebruik (erf of erfachtige aanleg). De mate waarin deze ruimte hiervoor kan ingezet worden hangt echter af van de toekomstige verkeersfunctie/verkeersintensiteiten en de parkeerdruk. 

Mobiliteitsvoorwaarden

Puntsgewijze opsomming van randvoorwaarden met betrekking tot mobiliteit die in AVR komen:

• zone 30;
• voorrang van rechts;
• gemengd verkeer;
• langs parkeren waar mogelijk;
• dubbel richting;
• woonerf voor deel tussen Hessenbrug en Varkensmarkt.

Ambitie

De Paardenmarkt en Varkensmarkt

• als een levendige en aantrekkelijke woon- en winkelstraat met veel ruimte voor verblijven, horecaterrassen, groen, ontharde ruimte en efficiënt waterbeheer;
• als een aangename en vlotte wandel- en fietsverbinding van en naar het historische centrum;
• als een toegangspoort tot de wijk;
• in dialoog met haar waardevol erfgoed.

Ontwerpend onderzoek

Om de inrichtingsmogelijkheden te onderzoeken en te visualiseren werd een maquette gemaakt met uiteenlopende inrichtingsscenario’s gaande van een woonerf, een ‘erfachtige’ inrichting, klassieke woonstraat tot een woonstraat met afzonderlijke fietspaden.

Uit dit onderzoekt blijkt dat de ruimtewinst en inrichtingsmogelijkheden meer dan evenredig vergroten bij meervoudig gebruik (erf of erfachtige inrichting), in combinatie met afbouw van het aantal parkeerplaatsen op straatniveau (te compenseren in buurtparkings) en clustering van parkeerplaatsen. Door het brede profiel van de straat is op die manier een pleinachtige inrichting mogelijk, met kansen voor structurele ontharding en vergroening, toekomstbomen, wateropvang, ruimte voor spel en sport, verblijfsruimte, terrassen, uitlichten van het historisch patrimonium enz.

Of dit voor de ganse straat haalbaar is, hangt sterk af van de verkeersdruk in de straat die voldoende laag moet zijn. In de bestaande toestand liggen de verkeersintensiteiten hiervoor te hoog, in het bijzonder in het gedeelte tussen de Italiëlei en Hessenbrug. Enkele geplande projecten in de omgeving (met bijhorende circulatiewijzigingen) zullen mogelijk wel een positieve impact hebben op deze verkeersintensiteiten. Toch blijft de straat ook dan nog een van de weinige toegangspoorten naar de wijk.   

Om zicht te krijgen op de verkeersintensiteiten wordt momenteel een beperkt mobiliteitsonderzoek opgestart voor dit deel van de 16e eeuwse binnenstad met als opgave:

• inventarisatie huidige verkeersbewegingen (gewenst/ongewenst);
• verwachte impact in beeld brengen van de geplande beleidsvisie (geplande circulatiemaatregelen, geplande omvorming van 90% van de binnenstad tot woonerf, beleidsvisie parkeren…);
• mogelijke voorstellen tot optimalisaties. 

Aan de hand van de resultaten van dit onderzoek zullen in een volgende ontwerpfase de  concepten hierop verder afgetoetst worden teneinde een gefundeerde ontwerpkeuze te maken.

Concept

Op basis van het ontwerpend onderzoek werd een (gedeeltelijk) concept weerhouden, binnen de marges van het lopende mobiliteitsonderzoek. De krachtlijnen van het concept worden hier opgesomd:

Voor het gedeelte Hessenbrug-Varkensmarkt:

• inrichting als woonerf;
• aanleg van een centrale flexibele zone met mogelijke ruimte voor groen, toekomstbomen, terrassen, ontharding, wateropvang, verblijfsruimte, spel…;
• parkeren wordt georganiseerd in parkingpockets in dezelfde centrale zone; het verlies aan parkeerplaatsen wordt gecompenseerd in de aanwezige parkings in de buurt (als buurtparking);
• voorwaarden/belangrijke onderzoeksvragen:
• bestaande verkeersintensiteiten in dit gedeelte moeten bij voorkeur nog verder naar beneden (dit wordt opgenomen binnen het mobiliteitsonderzoek);
• de hoofdroute brandweer dient voorafgaand met brandweer besproken te worden naar eventuele alternatieven;
• er dient voldoende opstelruimte voor brandweervoertuigen voorzien te worden (dit kan impact hebben op de vormgeving van de centrale flexibele zone).

Voor het gedeelte Italiëlei-Hessenbrug :

• een woonerf kan hier niet o.a. omwille van de aanwezigheid van openbaar vervoer en is ook niet aangewezen omwille van de toegangsfunctie voor het verkeer in de wijk. Dit deel behoudt een statuut als zone 30;

• er is nog geen uitsluitsel over het verder inrichtingsconcept: er dient eerst zicht te zijn op de te verwachten verkeersintensiteiten, waarvoor de resultaten van het lopende mobiliteitsonderzoek worden afgewacht. Afhankelijk hiervan zal pas een gefundeerde conceptkeuze gemaakt kunnen worden. Bij hoge intensiteiten zal een ‘klassieke’ inrichting wenselijk zijn, bij voldoende lage intensiteiten is een meer erfachtige inrichting mogelijk (doortrekking concept van gedeelte Hessenbrug-Varkensmarkt, in combinatie met een rijweggedeelte). Ook tussenvormen kunnen nog onderzocht worden.

Parkeerbalans

In de bestaande toestand zijn ongeveer 88 parkeerplaatsen. De uiteindelijke totale parkeerbalans hangt af van de definitieve conceptkeuzes.

Gedeelte Hessenbrug-Varkensmarkt:

In dit deel zijn vandaag ongeveer 34 parkeerplaatsen. Binnen het voorgestelde concept als woonerf met een centrale flexibele ruimte met 2 pocketparkings blijven ongeveer 16 parkeerplaatsen behouden.

Gedeelte  Italiëlei-Hessenbrug:

In dit deel zijn vandaag ongeveer 54 parkeerplaatsen. Bij de keuze voor een erfachtige inrichting met 4 parkingpockets kunnen ongeveer 28 parkeerplaatsen behouden blijven. Bij de keuze voor een klassiek straatprofiel (met of zonder fietspaden) kan het aantal bestaande parkeerplaatsen behouden blijven.

Om het verlies aan parkeerplaatsen te compenseren wordt momenteel onderzocht hoe een deel van de bestaande parkings in de buurt (parkings universiteit) mee kan worden ingeschakeld als buurtparking. Er is hiertoe momenteel reeds een eerste buurtparking (Venusstraat) met 15 parkeerplaatsen in gebruik genomen. 

Bomenbalans

In de bestaande toestand zijn 83 bomen. De uiteindelijke bomenbalans hangt af van de definitieve conceptkeuzes en hoe de groenvakken worden ingevuld.

Gedeelte Hessenbrug-Varkensmarkt:

Met de keuze voor een erfinrichting met een centrale flexibele strook kan slechts een klein gedeelte van de bestaande bomen behouden blijven. De nieuwe vrijgekomen centrale ruimte biedt echter ruimte om dit te compenseren en kan een fundamentele meerwaarde bieden. Deze zone, die gevrijwaard is van ondergrondse nutsleidingen en op een grote afstand tot de gevels ligt, leent zich onder andere ook voor het aanplanten van toekomstbomen. De invulling van deze zone zal in een volgende ontwerpfase verder worden uitgewerkt.

Gedeelte  Italiëlei-Hessenbrug:

De bomenbalans voor dit gedeelte zal afhangen van de uiteindelijke conceptkeuze. In alle concepten is het wel mogelijk om de bestaande bomen geheel of grotendeels te behouden en zijn er opportuniteiten om nieuwe bomen bij aan te planten met een groter groenvolume (en toekomstbomen). De invulling zal in een volgende fase en in functie van het gekozen concept verder worden uitgewerkt.

Hemelwaterplan

Op 19 januari 2018 (jaarnummer 501) keurde het college het hemelwaterplan goed.
De Vlaamse wetgeving en het hemelwaterplan van de stad Antwerpen stellen dat maximaal moet worden gestreefd naar bronmaatregelen om hemelwater op te vangen en te verwerken.

De Varkensmarkt en Paardenmarkt liggen in een zone waar het rioleringsstelsel gescheiden aangelegd moet worden. Voor deze zone wordt een gescheiden systeem met waar mogelijk bronmaatregelen (hergebruik, infiltratie, buffering ) voorgesteld.

In de volgende fase zullen de ontwerpmaatregelen opgenomen worden die nodig zijn om de infiltratie en buffering toe te passen die nodig zijn volgens de berekeningen en regels zoals beschreven in het hemelwaterplan.

Inspraakmoment (13-15 september 2019) en focusgesprekken.

Tijdens het buurtfestival Ramblas Antwerpen, dat op de Paardenmarkt en andere straten in de omgeving doorging, werd de maquette met de verschillende scenario’s en de analyse van de straat tentoongesteld en naar reacties van bezoekers gevraagd. Dit inspraakmoment volgde op eerder gevoerde focusgesprekken die met een deel van de handelaars en bewoners plaatsvonden.

Overzicht van de belangrijkste opmerkingen en suggesties (niet –limitatief)

• centrale ligging en veel beschikbare ruimte;
• Paardenmarkt, als onderdeel van een historische wandel- en fiets-as naar en van het centrum, visueel en aantrekkelijk doortrekken;
• straat op de kaart zetten met een aantrekkelijke publieke ruimte die klanten, bezoekers en investeerders aantrekt;
• nu is er 3-deling in de straat (Varkensmarkt-Hessenbrug/Hessenbrug-Rijnpoortvest/Kruispunt Italilei): is er meer verbinding mogelijk?;
• de sterke sociale samenhang in de straat (een ‘dorp in de stad’) behouden en versterken;
• op de plekken met overlast (ter hoogte van de nachtwinkel, Boterhamstraat…) geen zitplekken voorzien, wel bijvoorbeeld aan kerk;
• voldoende ruimte voor horecaterrassen voorzien;
• geen doorgaand sluipverkeer stimuleren, wel bereikbaar houden voor klanten en leveranciers; onderzoek naar circulatiemaatregelen?;
• vraag naar kunst, herkenbaarheid van de straat: een eyecatcher aan het begin van de straat? bespeelbare kunst? groene kunst? aparte verlichting?;
• blinde muren opvullen: gedichten, stripmuur, groene wand, urban art route….?;
• vraag naar volwaardig groen (bomen op schaal van de straat, beheersbaar groen zonder overlastplekken) en eventueel ook eetbaar groen;
• plein voor de kerk en de campus (onder andere in functie van erediensten);
• linksaf van Rodestraat toelaten in functie van bereikbaarheid parkeerplaatsen;
• openbaar vervoer is belangrijk voor bereikbaarheid (buslijn zeker behouden);
• voldoende fietscomfort (al dan niet met fietspaden, niet de huidige chaos);
• picknickplek aan studentenblok Venusstraat;
• historische panden mee integreren in aanleg (godshuis, kerk, campus, hotel Kums…);
• werken met historische foto’s, historische referenties;
• stressgehalte verlagen (huidige chaos): leesbaarheid, juiste signalisatie…;
• parkeerbeleid: inzetten op buurtparkeren en bestaande parkings;
• bestaande slechte verlichting (‘autostradeverlichting’) vervangen;
• studenten geven levendigheid maar ook overlast;
• kerk: ruimte voor ceremoniewagens faciliteren (ook sociale activiteiten kerk);
• fonteinen in de straat?;
• terug een echte markt in de straat?;
• ruimte faciliteren voor beperkte evenementen moet mogelijk blijven, geen vraag naar grootschalige evenementen;
• snelheid autoverkeer in de straat onder controle houden;
• voldoende afvalmanden voorzien;
• voldoende fietsstallingen voorzien en ook overdekte stallingen indien mogelijk;
• toegankelijke verhardingsmaterialen gebruiken.

Het districtscollege van Antwerpen wenst de Paardenmarkt en Varkensmarkt heraan te leggen vanwege de slechte staat van het openbaar domein, slechte staat van de riolering, geringe beeldkwaliteit en slechte leesbaarheid. De vergunning van de huidige tijdelijke aanleg verloopt in oktober 2022.  

De bedrijfseenheid Stadsontwikkeling heeft de zone onderzocht en heeft gekeken naar alternatieven voor de huidige inrichting. Dit is vertaald in een projectdefinitie en een concept, en werd voor advies aan de betrokken diensten voorgelegd.

Het districtscollege van Antwerpen keurde op 27 april 2020 (jaarnummer 249) de projectdefinitie en het concept goed.

De bedrijfseenheid Stadsontwikkeling legt de  mobiliteitsvoorwaarden ter goedkeuring voor.

Het voor deze opdracht vereist budget is voorzien op doelstelling 2ANT010506M00825.