Het agentschap Onroerend Erfgoed bereidt de voorlopige wijziging van de bescherming als monument voor van het Walenschip Céphée in Antwerpen. De bescherming wordt gewijzigd in functie van de verplaatsing van het schip van de huidige locatie aan de Jordaenskaai onder afdak 22 naar de nieuwe locatie op de Droogdokkensite aan de Droogdokkenweg. Op 24 augustus 2022 vroeg het agentschap Onroerend Erfgoed, conform het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 de stad om advies aangaande deze voorlopige wijziging van de bescherming.
De Céphée is een houten binnenvaartschip, in 1937 gebouwd op de scheepswerf van Prévost Frères et Blond in Merville (Frankrijk). Dit zogenaamd Walenschip is een vrachtschip met een balkvormige romp, zonder kiel. Deze schepen waren bestemd om gejaagd of gesleept te worden. De motorisering en schaalvergroting van de binnenvaart zorgden voor het verdwijnen van dit scheepstype in het midden van de twintigste eeuw. De Céphée is het laatste bewaarde voorbeeld van dit type binnenvaartschip en is als dusdanig een unieke illustratie van een bepaalde fase in de evolutie van de scheepsbouw en de scheepvaart in onze streken. Het Walenschip heeft als scheepstype in de geschiedenis van de Belgische binnenvaart in de periode van de houten vaartuigen een vooraanstaande rol gespeeld.
Historiek van het dossier
In 1979 werd het schip aangekocht door het Antwerpse Rijn- en Binnenvaartmuseum. Omdat het te duur bleek om het schip drijvend te behouden, werd het schip in 1984 aangekocht door de Vrienden van het Nationaal Scheepvaartmuseum en aan de stad Antwerpen geschonken. Vanaf dat jaar staat de Céphée opgesteld onder afdak 22 als onderdeel van het Maritiem Park van het voormalige Nationaal Scheepvaartmuseum. Het Walenschip werd bij ministerieel besluit van 3 maart 1994 beschermd als monument omwille van de industrieel-archeologische waarde.
Het Maritiem Park onder afdak 22 toonde eertijds de buitencollectie van het Nationaal Scheepvaartmuseum. Sedert de sluiting van het museum in 2008 was het Maritiem Park niet meer structureel te bezoeken. In 2018 werd het ontruimd en werd de vaartuigencollectie grotendeels overgebracht naar de stadsdroogdokkensite. De Céphée is vandaag het enige vaartuig dat zich nog onder afdak 22 bevindt en verloor daarmee elke link met het voormalig Maritiem Park.
De verplaatsing van de Céphée leek aanvankelijk technisch niet haalbaar zonder fundamentele schade toe te brengen aan het monument. Daarom werd een procedure tot opheffing van de bescherming opgestart. Op 20 september 2021 ondertekende de heer Matthias Diependaele, Vlaams minister bevoegd voor Onroerend Erfgoed, het voorlopige opheffingsbesluit. Het openbaar onderzoek in het kader van deze voorlopige opheffing leverde een groot aantal bezwaarschriften op. Bij gebrek aan voldoende draagvlak werd de opheffingsprocedure daarom stopgezet.
De stad Antwerpen onderzocht verder de mogelijkheden om het schip alsnog te verplaatsen. In dat kader werd het in de huidige toestand digitaal geregistreerd, enerzijds aan de hand van een uitgebreide fotoreeks van zowel interieur als exterieur, anderzijds aan de hand van een volledige 3D-scan, eveneens van exterieur en interieur. In functie van de verplaatsing is het schip opgemeten en werd tijdens de werken aan de Scheldekaaien gemonitord of het haar vormvastheid behield.
Behoud en ontsluiting
De Céphée werd beschermd omwille van de industrieel-archeologische waarde. Door de integrale verplaatsing, zonder demontage, naar de droogdokkensite zal die waarde gevrijwaard blijven. De doelstelling is in de eerste plaats het behoud van het schip in haar huidige vorm. Met de verplaatsing naar de schepenhal in het Droogdokkenpark wordt een deel van het voormalig Maritiem Park opnieuw geëvoceerd, zoals dat tot 2018 te zien was onder afdak 22. Het schip komt in de schepenhal te liggen naast andere binnenschepen van de stadscollectie. De overige botencollectie is vlakbij gestockeerd op de Antwerpse stadsdroogdokkensite, een unieke historische plek. Op die wijze wordt de maritieme buitencollectie weer meer als een cluster getoond.
Heraanleg Scheldekaaien
Naast de wens om de diverse schepen te herenigen en te tonen op de Droogdokkensite staat er heel wat te gebeuren op de huidige locatie van de Céphée, dat de verplaatsing rechtvaardigt. In het kader van de uitvoering van het Sigmaplan wordt de komende jaren door De Vlaamse Waterweg gewerkt aan de realisatie van de noodzakelijke waterkering. Daarnaast wordt binnen de krijtlijnen van het masterplan Scheldekaaien het openbaar domein opnieuw aangelegd. Door het verdwijnen van de vaartuigencollectie en het opheffen van bovengronds parkeren komt er plaats vrij voor het ontwikkelen van een nieuw stedelijk programma. Specifiek voor de locatie waar de Céphée gelegen is, de noordelijke afdaken, is de transformatie van de Scheldekaaien ingezet door de herbestemming van Het Steen als nieuw toeristisch onthaal over land en water. Naast de centrale toeristische onthaalfunctie herbergt het ook de afwikkeling van het cruisetoerisme. In aanvulling daarop werd er een nieuw aanmeerponton gerealiseerd en werd op het openbaar domein een beveiligde verbinding gemaakt tussen beide ten behoeve van dit internationaal personenverkeer.
Vervolgens zal Het Steen opnieuw ruimtelijk verankerd worden in de historische Burchtzone waar het deel van uitmaakt. Door het gedeeltelijk vrijleggen van de burchtmuur onder de afdaken en het visualiseren van de Sint-Walburgiskerk en de historische stadsplattegrond wordt deze historische stadsontwikkeling opnieuw beleefbaar. Als enig overgebleven schip van het Maritiem Park speelt de Céphée op de actuele locatie geen rol in deze historische context, wat op de nieuwe locatie wel het geval zal zijn. Na de verplaatsing van de Céphée kan de stad onmiddellijk aanvangen met de restauratie van de afdaken en het wandelterras. Dit is de start van een lang uitvoeringstraject op dit centraal deel van de Scheldekaaien.
De stad adviseert op basis van de bovenstaande argumentatie de wijziging van de bescherming in functie van de verplaatsing van de Céphée gunstig.
Op basis van art. 6.2.3,§2, lid 2 van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 wordt voorafgaand aan het besluit tot voorlopige wijziging advies ingewonnen bij het college van burgemeester en schepenen.
Het college beslist de vraag tot voorlopige wijziging van de bescherming van Walenschip Céphée in Antwerpen gunstig te adviseren.