2023_CBS_06348 - Masterplan Stuivenberg 2.0, aanpassing zuidelijk deel Rector Vermeylenlaan. District Hoboken - Definitief masterplan - Goedkeuring

De wijk Stuivenberg ligt in de oksel van de Krijgsbaan en de Sint-Bernardsesteenweg. Ten noorden wordt ze begrensd door de Salesianenlaan en ten oosten door de Albert Einsteinlaan. De sociale woonwijk werd gebouwd tussen 1945 en 1958 in opdracht van de toenmalige huisvestingsmaatschappij Beter Wonen (vandaag Woonhaven Antwerpen). De wijk werd ruwweg in drie zones verdeeld: een noordelijk deel met voornamelijk grondgebonden eengezinswoningen met tuin; een zuidelijk deel met 4 appartementsgebouwen aan het Majoor Maelfaitplein en de Rector Vermeylenlaan; en een centraal deel met gemeenschapsfuncties: de stedelijke basisschool Accent, een tafeltennisclub en een voetbalterrein.

In 2008 nam Woonhaven Antwerpen het initiatief tot een planmatige vernieuwing van alle sociale woningen in de wijk. Stad Antwerpen en Woonhaven besloten samen een masterplan op te maken voor de wijk met als doel randvoorwaarden te formuleren om zo ruimtelijk tot een beter ingebedde wijk te komen. 

Op 3 juli 2009 (jaarnummer 8743) keurde het college het masterplan goed. De vernieuwing van het noordelijke deel van de wijk werd ondertussen gerealiseerd. In 2022 startte Woonhaven met de planning om het zuidelijk deel van de wijk te vernieuwen waarbij de 4 bestaande appartementsgebouwen  worden afgebroken.

Op 24 juni 2022 (jaarnummer 5219) gaf het college de opdracht om de verwerving van grond van Woonhaven in dit deel van de wijk te onderzoeken met het oog op een campus Buitengewoon Onderwijs. Na dit ruimtelijk haalbaarheidsonderzoek moet de aanpassing van het masterplan ter goedkeuring aan het college worden voorgelegd.

In het ruimtelijk haalbaarheidsonderzoek werd rekening gehouden met volgende initiatieven:

• Stad Antwerpen wenst grond aan te kopen voor een nieuwe campus Buitengewoon Onderwijs;
• Woonhaven start de vernieuwing van hun patrimonium in het zuidelijk deel van de wijk. Het gewenst programma van Woonhaven, 69 sociale huurwooneenheden (seniorenflats) en ca. 55 geconventioneerde huurwoningen, moet mogelijk blijven bij een aanpassing van het masterplan;
• het Zorgbedrijf plant een nieuwe ontwikkeling op het eigen perceel;
• Onderwijs acht op langere termijn een vernieuwing van kleuterschool Accent noodzakelijk;
• vanuit de Beheerstructuur Onderwijs en Kinderopvang werd gevraagd om ook een nieuw kinderdagverblijf in de wijk te onderzoeken.

In functie van het ruimtelijk haalbaarheidsonderzoek werden verschillende adviezen ingewonnen: 

1. Bomentoets

Op de site staan verschillende bomen. Om te weten of ze het waard zijn om te behouden, en zo ja, onder welke randvoorwaarden, werd in oktober 2022 een bomentoets uitgevoerd. Het nieuwe inrichtingsplan moet maximaal rekening houden met de bomentoets en de waardevolle bomen zo veel als mogelijk behouden door in te zetten op duurzaam ruimtegebruik.

2. Mobiliteitstoets

Om inzicht te krijgen in de bijkomende verkeersgeneratie van de nieuwe ontwikkelingen werd een mobiliteitstoets uitgevoerd waarbij de planningscontext, het huidige bereikbaarheidsprofiel en het mobiliteitsprofiel in kaart werden gebracht. Uit de toets blijkt dat de programma's van Zorgbedrijf, Woonhaven, Stedelijk onderwijs en Kinderopvang geen significant effect hebben op het omliggend wegennet. Voor een campus Buitengewoon Onderwijs zijn wel aanpassingen nodig aan de bestaande wegenis in functie van een optimale ontsluiting naar het hoger wegennet en de noodzakelijke draaicirkels voor het specifiek busvervoer. Voorgesteld wordt om een volwaardige aansluiting met een doorsteek van de middenberm R11 (4 takken) te maken ter hoogte van de Albert Einsteinlaan en deze uit te werken als niet lichtengeregelde kruising (ovonde - rotonde). Zodoende worden niet enkel de nieuwe busbewegingen mogelijk gemaakt, maar wordt ook een verbetering gecreëerd voor de hoofdontsluiting van het crematorium en de bereikbaarheid van het Schoonselhof voor ceremoniewagens. De meest optimale oplossing wordt nog verder uitgewerkt in overleg met AWV. 

De nieuwe ontwikkelingen moeten rekening houden met de lange termijnvisie over de publieke doorwaadbaarheid voor zacht verkeer doorheen de verschillende eigendommen. De bestaande onderbreking tussen Dokter Robert Kochlaan en Rector Vermeylenlaan blijft behouden, om het verkeersluwe karakter te bestendigen en sluipverkeer doorheen de woonwijk en de nieuwe ontwikkeling te voorkomen.

3. Ontwerpend onderzoek

Gezien de ruime profilering van de Krijgsbaan, Rector Vermeylenlaan en Dokter Robert Kochlaan is het projectgebied een aangewezen locatie om een hogere bouwblokrand toe te staan. Een hogere bouwhoogte ten opzichte van het masterplan dd. 2009 laat toe het gewenst programma van Woonhaven op een kleinere footprint te realiseren. Hierdoor kan een antwoord geboden worden op het maximaal behoud van het bomenbestand en komt tevens ruimte vrij om een extra programma, zoals de campus Buitengewoon Onderwijs, een plaats te geven. Binnen de afzonderlijke architectuuropdrachten is circulair bouwen een onderzoeksaspect.

4. Sociaal-Ruimtelijke veiligheid

• Nieuwe gebouwen hebben best geen onderdoorgangen waar jongeren kunnen ‘hangen’, dit is storend en soms bedreigend voor de bewoners van de gebouwen.
• Bij uitvoering van het masterplan moet bekeken worden waar wel ‘hangplekken’ kunnen komen zodat jongeren kunnen hangen zonder dat er conflicten ontstaan (bv overdekte doorzichtige luifels met een bank).
• In achtertuinen of groene gebieden achter de gebouwen is weinig tot geen sociale controle en er wordt vaak gesluikstort. Deze zijn verplicht privaat (geen openbaar domein, niet publiek toegankelijk).
• Zachte verbindingen tussen het gebied van het masterplan en de Sint-Bernardsesteenweg zijn zeker wenselijk, maar moeten goed ontworpen worden met aandacht voor levendige gevels, geen verborgen hoeken, voldoende breed, open zichtlijnen, verlichting als ze ’s nachts open zijn, …
• Zachte verbindingen aan de achterkanten van de (school)gebouwen die in het weekend en ’s avonds niet open zijn, zorgen voor weinig sociale controle. In een buurt waar veel kattenkwaad is, zijn dergelijke doorsteken niet ideaal. 
• Er is veel open ruimte (openbaar domein) in de woonwijk. Dit betekent dat er mogelijkheden zijn om het openbaar domein in te richten voor verschillende groepen (oudere jongens, jongere kinderen, tienermeisjes, oudere mensen, sporters, hangjongeren, hondenbezitters,…). Kwalitatieve open ruimte nodigt mensen uit om daar te verblijven en dit zorgt voor sociale controle. Een grote open ruimte (of  bv 1 basket- of voetbalveld) wordt gemakkelijk geclaimd door 1 groep (meestal de oudste jongens). Door het openbaar domein op te splitsen in verschillende interessante plekken kunnen verschillende groepen hun ‘ding’ doen en wordt het ‘claimen’ van heel het openbaar domein moeilijker. In deze woonwijk is er voldoende plaats om dit uit te werken.  

        Om het aspect overlast aan te pakken is verder onderzoek nodig naar:

• Overdekte hangplekken in de wijk voor jongeren m/v, het openbaar domein opsplitsen in verschillende interessante plekken.
• Een sociaal aanbod, met speciale aandacht voor de leeftijden 12-17 jaar, zoals een jeugdwerking, maar gericht op de interesses van de kinderen in de wijk.
• Gedeeld gebruik van het voetbalveld, de speelplaatsen, ...
• Een nieuwe plek voor de bestaande werking 'Kreatje' moet best gegarandeerd worden binnen de wijk.

5. Jeugd

In Hoboken ontbreekt op dit moment volwaardig wijkgebonden professioneel jeugdwerk. Ook specifiek voor de Stuivenbergwijk, onder andere door de stijgende kinder- en jongerenpopulatie, wordt een nood aan jeugdaanbod vastgesteld. De ontwikkeling van de verschillende sites in de Stuivenbergwijk is een opportuniteit om hieraan tegemoet te komen. De focus ligt enerzijds op gedeeld ruimtegebruik. Hiervoor wordt onder andere, maar niet uitsluitend, gekeken naar de ontwikkeling van de geplande schoolfaciliteiten. Ook Woonhaven toont zich bereid om indien nodig binnen de eigen infrastructuur hiervoor de nodige ruimte ter beschikking te stellen. Anderzijds dienen hiervoor, zowel inhoudelijk als financieel, de nodige stappen gezet te worden in functie van het exploiteren van deze ruimtes door professioneel jeugdaanbod. 

Bovenstaande (ruimtelijke) aanbevelingen werden verwerkt in het masterplan Stuivenberg 2.0. Dit is een nieuw ruimtelijk kader voor het zuidelijk deel van de woonwijk waarin aan de hand van  bouwenveloppes (inplanting, volume, bouwhoogte) de verschillende initiatieven een plaats krijgen. 

De nieuwe ruimtelijke structuur gaat uit van volgende principes:

• Het nieuwe inrichtingsplan moet maximaal rekening houden met de bomentoets en de waardevolle bomen zo veel als mogelijk behouden door in te zetten op duurzaam ruimtegebruik.
• Gezien de ruime profilering van de Krijgsbaan, Rector Vermeylenlaan en Dokter Robert Kochlaan wordt een hogere bouwblokrand toegestaan. Dit laat toe het gewenst programma van Woonhaven op een kleinere footprint te realiseren. Hierdoor kan een antwoord geboden worden op het maximaal behoud van het bomenbestand en komt tevens ruimte vrij om een extra programma, zoals de campus Buitengewoon Onderwijs, een plaats te geven.  
• De afzonderlijke nieuwe ontwikkelingen anticiperen op de lange termijn visie over de publieke doorwaadbaarheid voor zacht verkeer doorheen de verschillende eigendommen. Sociale controle en veiligheid zijn bij inrichting een belangrijk aandachtspunt.
• De bestaande onderbreking tussen Dokter Robert Kochlaan en Rector Vermeylenlaan blijft behouden om het verkeersluwe karakter te bestendigen en sluipverkeer doorheen de woonwijk en de nieuwe ontwikkeling te voorkomen.
• De gewenste programma's van Zorgbedrijf, Woonhaven, Stedelijk onderwijs en Kinderopvang hebben geen significant effect op het omliggend wegennet. Voor een campus Buitengewoon Onderwijs zijn wel aanpassingen nodig aan de bestaande wegenis. Er dient een aanpassing te gebeuren aan de Dokter Robert Kochlaan en de keerbeweging in de wijk zelf. In functie van de meest optimale ontsluiting van de bussen naar het hoger wegennet is nog verder overleg noodzakelijk in functie van een volwaardige aansluiting met doorsteek van de middenberm R11 (4 takken) ter hoogte van de Albert Einsteinlaan.
• Aandacht voor de leeftijdsgroep 12-17 jaar is noodzakelijk om de problemen in de wijk effectief te laten minderen. Bij inrichting van de publieke ruimte wordt aandacht besteed aan het opsplitsen in verschillende interessante plekken zodat het 'claimen' van het openbaar domein moeilijker worden.
• Binnen de verschillende initiatieven moet steeds gezocht worden naar gedeeld ruimtegebruik: gedeeld gebruik van speelplaatsen en/ of van het voetbalveld, het voorzien van een gemeenschapsfunctie/ sociaal aanbod binnen de nieuwe initiatieven, ...

Voor de verschillende ontwikkelinitiatieven gelden volgende randvoorwaarden:

• Zorgbedrijf Antwerpen volgt een eigen vergunningsprocedure. Vanuit het masterplan wordt geijverd om geen individuele erfontsluiting voor gemotoriseerd verkeer te voorzien rechtstreeks op de Krijgsbaan, maar wel aan te takken op de (nieuwe) ontsluitingsstructuur in de woonwijk. Het (publiek toegankelijk) wandelpad op het perceel richting de Sint-Bernardsesteenweg is gewenst, maar heeft op dit moment weinig tot geen sociale controle. De inrichting is heel belangrijk: open zichten, geen te hoge struiken, bomen met hoge stammen, goed verlicht enz. Er wordt best ook een rustige functie aan gegeven (hondenloopzone?) want dit terrein grenst aan de achterkant van bestaande woningen, een te luide functie zal overlast geven.
• Woonhaven Antwerpen kan het gewenst programma realiseren op een perceel ten westen van de Rector Vermeylenlaan. De toegelaten bouwhoogte varieert van 3 tot maximaal 8 bouwlagen ter hoogte van de Krijgsbaan. Met de inplanting van de gebouwen wordt verplicht geanticipeerd op de lange termijn visie over publieke doorwaadbaarheid (zacht verkeer) in relatie tot (mogelijk toekomstige) ontwikkelingen op het perceel van Colruyt en Zorgbedrijf, dit met een publieke (niet overdekte) doorgang tussen de nieuwe gebouwen. Binnengebieden of achtertuinen zijn privaat. Parkeren gebeurt ondergronds met een inrit ten noorden aan het Majoor Maelfaitplein en/ of een inrit ten zuiden op de kopse kant van het meest zuidelijke gebouw.
• Een campus Buitengewoon Onderwijs kan gerealiseerd worden op een perceel ten oosten van de Rector Vermeylenlaan. Een gevel aan de straat wordt verplicht opgelegd (maximaal op bestaande verharding) met achterliggend een speelplaats in een groene setting met maximaal behoud van het bestaand bomenbestand. De bouwhoogte varieert tot maximaal 4 bouwlagen ter hoogte van de Krijgsbaan. Voor ontsluiting van de bussen is een aanpassing aan de bestaande wegenis, Dokter Robert Kochlaan en R11 ter hoogte van de Albert Einsteinlaan, noodzakelijk.
• Zowel Kleuterschool Accent als de bestaande sportaccomodatie kunnen binnen de perceelstructuur gevormd door het netwerk van zachte paden nieuwe ontwikkelingen voorstellen.
• Een nieuw kinderdagveblijf overstijgt de draagkracht van de wijk niet. Er wordt geen eigen perceel  toegewezen, dit programma moet gekoppeld worden binnen het bouwvolume van 1 van de andere initiatieven.