2023_CBS_04586 - Klimaat & Leefmilieu. Warmtenetten - Stedelijk reglement warmtenetten. Ontwerp - Goedkeuring

Op 29 mei 2017 (jaarnummer 307) besliste de gemeenteraad om beheersoverdracht aan IMEA te doen voor de activiteit warmte. Op 27 november 2017 (jaarnummer 708) werd een analoge beheersoverdracht aan IVEG gedaan. Het uitgangsprincipes is telkens dat beide maatschappijen binnen hun toenmalige gasdistributiegebied in Antwerpen ook de beoogde partijen vormen voor de uitbouw van de warmtedistributie. Sinds de fusie van IMEA en IVEG op 1 juli 2018 neemt Fluvius de rol op van warmtenetbeheerder voor Stad Antwerpen. Op dit moment nam Fluvius ook de door IMEA en IVEG aangegane engagementen met betrekking tot de activiteit warmte over.

Op 18 mei 2020 (jaarnummer 295) keurde de gemeenteraad het Plan van Aanpak warmtenetten goed. Dit plan legt vast welke rollen en prioritaire opdrachten nodig zijn om te komen tot investeringsbeslissingen  in pilootzones voor warmtenetten, verdeelt deze over de deelnemende partijen en maakt concrete afspraken naar timing.

Op 27 juni 2022 (jaarnummer 439) keurde de gemeenteraad het beleidskader realisatie warmtenetten goed met als titel "Roadmap 2030 | Stadsbreed warmtenet Antwerpen". De uitvoering van de 18 daarin opgenomen beleidsaanbevelingen werd opgedragen aan de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling, afdeling Klimaat & Leefmilieu (SW/K&L), de partners van het Plan van Aanpak en de betrokken stadsdiensten.

Op 27 maart 2023 (jaarnummer 160) keurde de gemeenteraad het beleidskader realisatie warmtenetten goed met als titel "Bron en netstrategie Zuiden". Daarin werd in aanvulling op het eerder goedgekeurde beleidskader een bron- en netstrategie voor het Zuiden van Antwerpen uitgetekend.

1. Inleiding

Met de goedkeuring van het Plan van Aanpak in 2020 (jaarnummer 295), de daarop volgende "Roadmap 2030" in 2022 (jaarnummer 439) en de "Roadmap Zuid" in 2023 (jaarnummer 160) sprak de gemeenteraad van de stad Antwerpen een duidelijke ambitie uit voor de realisatie van warmtenetten op een stadsbrede schaal. Om dat mogelijk te maken ging ze partnerschappen aan zoals beschreven in het Plan van Aanpak en voorzag ze voor zichzelf een regierol. In de "Roadmap 2030" en de "Roadmap Zuid" werden die partnerschappen bevestigd met een belangrijke rol voor Fluvius als uitvoerder van het warmtebeleid van de stad. Die rol vloeit voort uit de in 2017 goedgekeurde beheersoverdracht voor de activiteit warmte aan Fluvius (jaarnummer 307 en 708).

De beheersoverdracht met Fluvius werd afgesloten op een moment dat de warmtemarkt nog in volle ontwikkeling was en nagenoeg geen andere partners in staat waren om uitvoering te geven aan het stedelijke warmtebeleid. Op dit moment zijn er meerdere partijen die graag willen bijdragen aan de ontwikkeling van warmtenetten in Antwerpen. Dat is te verwachten vermits al meermaals werd aangetoond, door de stad zelf, maar ook door Europese initiatieven en studies, dat er op het grondgebied Antwerpen ruimte is voor de grootste warmtemarkt van Vlaanderen.

In dergelijke omgeving is er meer dan ooit nood aan een partij die de regie voert over de ontwikkeling van warmtenetten. De succesvolle realisatie van een warmtenet is immers gestoeld op de inzet van schaarse, vaak publieke middelen, zoals duurzame warmtebronnen, publieke ondergrondse ruimte voor de netten, financiële en technische middelen. Bovendien is er nood aan een vorm van bescherming voor de burgers die zich zullen aansluiten bij een natuurlijk monopolie, zoals dat ook bestaat voor (afval)water en distributienetten voor energie.

Omwille van de tot op heden beperkte regulering door de Vlaamse en federale overheid is het wenselijk en mogelijk dat de stad Antwerpen initiatief neemt tot een vorm van regulering op lokaal niveau. Dit met respect voor, en ten dienste van, de warmtemarkt zoals ze die schetste in de "Roadmap 2030" en de reeds aangegane partnerschappen, zoals met Fluvius. Onder meer de beleidsacties 9, 10, 11, 12 en 14 van de "Roadmap 2030" geven uitvoering aan de regierol. In het bijzonder het “stedelijk reglement warmtenetten”, beschreven in actie 12, zal een belangrijk instrument vormen in de regie over de ontwikkeling van warmtenetten. Met dit besluit geeft het college goedkeuring aan het ontwerp van het stedelijk reglement waarna, volgens de in fasering beschreven procedure, dit reglement kan voorgelegd worden aan de gemeenteraad voor definitieve vaststelling.

Binnen dit regelgevend kader is er ook nood aan een breder engagement tussen de stad Antwerpen en Fluvius. De stad Antwerpen wil daarvoor een beheersovereenkomst afsluiten met Fluvius. Waar de beheersoverdracht neerkomt op een onvoorwaardelijke uitbesteding van de uitvoering van het warmtebeleid, wil de beheersovereenkomst ook afspraken maken over de kwaliteit en de snelheid van realisatie van de te ontwikkelen netten. Met dit besluit geeft het college opdracht aan SW/K&L om samen met Fluvius deze beheersovereenkomst verder uit te werken. die De beheersovereenkomst zal samen met het stedelijk reglement en de beheersoverdracht het kader zal vormen waarbinnen Fluvius in opdracht van de stad Antwerpen warmtenetten zal ontwikkelen. Aangezien het om een wederkerige overeenkomst gaat moet deze nog verder worden uitgewerkt in samenwerking met Fluvius. Dit zal gebeuren volgens de voorgestelde fasering en rekening houdende met de principes beschreven in dit besluit en ook eerder vast gelegd in de beleidskaders "Roadmap 2030" en "Roadmap Zuid".

2. Stedelijk reglement warmtenetten

2.1. Doelstelling

Het reglement wil in de eerste plaats zorgen voor kwaliteitsvolle en duurzame warmtenetten van ontwerp over realisatie tot exploitatie. De voornaamste parameters daarvan werden reeds vastgelegd in de tekst van de "Roadmap 2030". Naast deze kwaliteitsparameters wil het ook investeringszekerheid bieden aan partijen die warmtenetten willen ontwikkelen op het grondgebied van de stad Antwerpen, exclusief het havengebied. De ontwikkeling en aanleg van warmtenetten is immers middelenintensief. Daarom is het belangrijk dat zeer vroeg in de ontwikkeling van een warmtenet een exclusiviteit wordt toegekend aan de kandidaat warmtenetbeheerder om onder duidelijke voorwaarden en binnen een geografisch afgebakend gebied de ontwikkeling van een warmtenet aan te vatten.

2.2. Principes

Volgende principes vormen de basis van het stedelijk reglement:

• Het regelt de aanleg, beheer en exploitatie van warmtenetten in de Antwerpen, met uitzondering van het havengebied,  wanneer daarvoor gebruik wordt gemaakt van het openbaar domen en hiervoor een domeintoelating moet bekomen worden. (Hfdst 1);
• De kandidaat warmtenetbeheerder kan bij aanvang van zijn project een domeinreservering aanvragen. Wanneer deze wordt goedgekeurd geeft dit de kandidaat warmtenetbeheerder de exclusiviteit tot de ontwikkeling van een warmtenet in een geografisch afgebakende zone; gelet op de beheersoverdracht wordt Fluvius Antwerpen geacht reeds over een domeinreservering te beschikken vanaf het ogenblik van de inwerkingtreding van het Stedelijk Reglement, voor die warmteclusters waarbinnen de stad heeft beslist tot de aanleg van warmtenetten te willen overgaan en voor de backbones die deze met elkaar en met de duurzame warmtebronnen moeten verbinden (Hfdst 2); 
• Domeintoelatingen kunnen in zones waar een domeinreservering loopt enkel worden toegekend aan de houder van de betreffende domeinreservering (Hfdst 3);
• Het verstrekken van de domeintoelating is het sluitstuk van een voorafgaand proces waarin het project wordt ontwikkeld in samenspraak met alle actoren actief op en onder het openbaar domein. Dat gebeurt steeds met respect voor bestaande stedelijke reglementen met betrekking tot nutswerken en inname openbaar domein (Hfdst 3);
• Domeinreserveringen en -toelatingen zijn beperkt in de tijd en aan voorwaarden gebonden. Dat betekent ook dat ze kunnen ingetrokken worden wanneer de voorwaarden niet vervuld zijn (Hfdst 2 & 3);
• De warmtenetbeheerder verleent derden toegang tot zijn net op basis van objectieve en transparante voorwaarden (Hdfst 4);
• Projecten voldoen aan de kwaliteitseisen zoals vooropgesteld in de "Roadmap 2030" en "Roadmap Zuid" met betrekking tot de duurzaamheid van de getransporteerde en geleverde warmte en bedrijfszekerheid (Hfdst 5 &6);
• De warmtenetbeheerder conformeert zich aan de maximumtarieven voor levering van warmte aan de aangesloten afnemers (Hfdst 7).

2.3. Bescherming afnemers

Om te verzekeren dat huishoudelijke afnemers billijke tarieven worden aangeboden voor het gebruik van het warmtenet, worden maximumtarieven opgenomen in het stedelijk reglement warmtenetten. Woningeigenaars en huurders zien zich immers beperkt in hun keuzevrijheid zodra hun woning is aangesloten op een warmtenet. Kiezen voor een andere energievector vraagt doorgaans om een substantiële investering in een nieuwe warmteproductie-installatie zoals bijvoorbeeld een warmtepomp. De regulering van de maximumtarieven is gebaseerd op volgende principes en wordt gepubliceerd wanneer het stedelijk reglement van kracht wordt:

• Op basis van een actualisering van het NMDA-principe (Niet meer dan Anders) zal een formule bepaald worden voor de jaarlijkse vastlegging van de maximumtarieven;
• De maximumtarieven zijn beperkt tot de vaste en variabele maandelijkse bijdragen. De eenmalige aansluitbijdrage blijft vrij;
• De warmtenetbeeherder kan ter bescherming van zijn businesscase een indexeerbaar bodemtarief voorstellen, op voorwaarde dat hij ook een zelfopgelegd tariefplafond voorstelt. Deze worden éénmalig vastgelegd en gelden voor een periode van 15 jaar te rekenen vanaf het toekennen van de domeinreservering.

In de nota in bijlage aan dit besluit wordt een eerste ontwerp van een formule ter bepaling van de maximumtarieven voorgesteld. De nota beschrijft ook uitvoering hoe deze formule werd onderbouwd. Onder voorbehoud van sterk gewijzigde marktomstandigheden, die aanleiding kan zijn tot aanpassing, kan deze formule gepubliceerd worden samen met de definitieve vastlegging van het stedelijk reglement door de gemeenteraad.

2.4. Derdentoegang

Voor derdentoegang of "Third party access" is een bepaling opgenomen die moet verzekeren dat de beheerder van het warmtenet waarvoor een domeinreservering en -toelating werd verkregen derde partijen toelaat gebruik te maken van het gerealiseerde net. De voorwaarden en de procedure om toegang te krijgen tot het net moeten objectief verifieerbaar en publiek consulteerbaar zijn.

3. Beheersovereenkomst

Via de beheersoverdracht en de goedkeuring van de "Roadmap 2030" en "Roadmap Zuid" kreeg Fluvius van de stad Antwerpen de opdracht tot de ontwikkeling van een stadsbreed warmtenet. In uitvoering van die opdracht wensen Fluvius en de stad Antwerpen te komen tot afspraken die enerzijds Fluvius investeringszekerheid beiden en anderzijds de stad voldoende controle geven over de tijdige en kwalitatieve realisatie van haar doeltellingen zoals vastgelegd in de beleidskaders "Roadmap 2030" en "Roadmap Zuid". De beheersoverdracht sluit immers niet uit dat de stad domeintoelatingen verstrekt voor initiatieven van derden.

Principes:

• Voor Fluvius gelden dezelfde principes als deze beschreven in het stedelijk reglement;
• In aanvulling daarop zal met de ondertekening van de beheersovereenkomst meteen een domeinreservering toegekend worden voor de warmteclusters die worden beschreven in de annexen 1 en 2 van het stedelijk reglement. Het gaat om respectievelijk de warmtevraaggebieden waarbinnen de stad tot de ontwikkeling van warmtenetten wil overgaan en om de backbones die deze gebieden met elkaar en met de duurzame warmtebronnen verbinden. Deze vloeien voort uit de beleidskaders "Roadmap 2030" en "Roadmap Zuid". 
• De “Roadmap 2030” houdt ook rekening met de ontwikkeling van een lokaal warmtenet voor de nieuwbouwontwikkeling op de Slachthuissite, op basis van riothermie via de nabijgelegen rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI). De “Roadmap 2030” geeft daarbij aan dat op basis van verdere studies, mogelijk ook een deel van de nabijgelegen pilootzones Stuivenberg/Dam/Ringzone Oost kunnen aangesloten worden, waarbij de optimale verdeling van de warmte uit de RWZI nog te bepalen was. Op basis van studiewerk door Fluvius en Warmtenet Antwerpen Oost (WAO) werd het gebied bepaald waarbinnen dit lokaal warmtenet zal ontwikkeld worden. In overeenstemming met de afspraken tussen Aquafin, Fluvius en WAO over de rolverdeling binnen dit lokaal warmtenet, wordt een warmtecluster ‘Stuivenberg’ toegevoegd aan annex 1 van het stedelijk reglement.
• Wanneer de stad bijkomende warmteclusters afbakent verkrijgt Fluvius gedurende 6 maanden een voorrangsrecht of “right of first refusal”.
• Wanneer de stad een aanvraag tot domeinreservering ontvangt, krijgt Fluvius de opdracht om de stad te adviseren in verband met de voorwaarden gericht op toekomstbestendigheid, uitbreidbaarheid en interoperabiliteit van de nieuwe netten. 

4. Proces

4.1. Opmaak beheersovereenkomst

Op basis van de eerder beschreven doelstellingen en principes, bereidt SW/K&L in samenwerking met Fluvius een door beide partijen gedragen beheersovereenkomst voor. Deze wordt voorgelegd aan het college en de gemeenteraad volgens de indicatieve planning beschreven in de fasering. 

4.2. Opmaak stedelijk reglement

De procedure van het stedelijk reglement wordt gekoppeld aan een plan-MER-procedure. De begeleiding van deze procedure zal gebeuren door een extern studiebureau. De afdeling Klimaat & Leefmilieu van de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling (SW/K&L) schrijft daarvoor spoedig een opdracht uit binnen een geschikte en lopende raamovereenkomsten of aanbestedingsprocedure.