2023_CBS_07868 - Stedelijk patrimonium. Talentontwikkeling en Vrijetijdsbeleving. Brouwershuis, Adriaan Brouwerstraat 20, 2000 Antwerpen - Restauratie goudleder op basis van bestek GAC_2021_01613, perceel 5. Vastlegging krediet. Wijziging opdracht - Goedkeuring

In de jaren 1950-1970 werden in restauratie fungiciden en pesticides toegepast die vandaag de dag niet langer mogen worden gebruikt, onder meer dichloordifenyltrichoorethaan (DDT), Lindaan en pentachloorfenol (PCP).

Het origineel goudleder dateert van 1665. Restauraties, herstellingen en aanpassingen werden gedaan in 1907-1908, 1931-1932 en 1957-1961. Er werden (proef)restauraties uitgevoerd aan het goudlederbehang in 1997-1998 door het Koninklijk Instituut Kunstpatrimonium (KIK) en in 2003 door de firma’s Cordovano een Duodecimo.

Het analyse-rapport van het goudleder van het Brouwershuis te Antwerpen van het KIK in februari 2011 verwees naar een combinatie van “chloor” en “methoxybenzeen. Dit zou kunnen wijzen naar “methoxychlor” (een product chemisch verwant aan DDT). Het analyse-rapport van het KIK werd, in kader van de informatieplicht van de opdrachtgever, mee opgenomen in de aanbestedingsdocumenten.

In het restauratiebestek (Bestek GAC_2021_01613, perceel 5) worden onder meer volgende handelingen omschreven om waslagen te verwijderen: leder met water hydrateren, verweken van het goudleder door middel van een warmtebron (tot 40 °C) en solventen.

In januari 2023 nam firma Remmen bv. drie stalen van het goudleder en de was en liet de stalen analyseren door het ARGUK-instituut in Duitsland. Er bleek meer aantasting van het goudleder dan voorzien: zowel het leder, als de was op de achterzijde van het leder en de houten drager zijn gecontamineerd met lindaan, methoxychloor en tetrachloorfenol en er is een zeer hoge belasting door PCP.

Op 19 en 20 juni 2023 voerde Centre de Recherche sur la Conservation (CRC) in samenwerking met de firma Remmen bv, een volledige analyse uit van de bewaringstoestand van het goudleder. Het goudleder bevindt zich in een slechtere toestand dan voorafgaand ingeschat.

• Het CRC meet momenteel een krimptemperatuur van het leder rond 30°C. Van zodra het leder krimpt, treedt er aanzienlijke schade op. De restauratietechniek in het bestek voorziet verweken door een warmtebron (tot 40°C). Het gebruik van hoge warmte is af te raden.
• De zuurtegraad van het leder is zeer laag. Het kan het erg schadelijk zijn om het met water in contact te brengen. Deze behandeling wordt ten strengste afgeraden.
• Het gebruik van solventen (xyleen) verwijdert deels de historische vernislaag van het leder. Er is waardeverlies van de waardevolle afwerkingslagen door het gebruik van deze solventen.
• Er zijn zware metalen aanwezig in het goudleder: lood, tin, kwik en arseen. Analyses van CRC doen vermoeden dat geven aan het lood in de verflaag verwerkt zit. Bij bepaalde restauratiebehandelingen dient er rekening gehouden te worden met beschermingsmiddelen (masker en handschoenen). 

De vier bovenstaande technieken, beschreven in bestek, brengen schade toe aan het goudleder. Bij gebruik van warmte komen bovendien giftige, chemische stoffen vrij.

In toepassing van artikel 38/1 van het Koninklijk Besluit van 14 januari 2013 tot bepaling van de algemene uitvoeringsregels van de overheidsopdrachten, gewijzigd bij Koninklijk Besluit van 22 juni 2017, is de aanbesteder gerechtigd de oorspronkelijke opdracht te wijzigen voor aanvullende opdrachten die noodzakelijk zijn geworden en die niet in de oorspronkelijke opdracht waren opgenomen wanneer de verandering van opdrachtnemer niet mogelijk is om economische of technische redenen en tot aanzienlijk ongemak of een aanzienlijke kostenstijging zou leiden voor de aanbesteder. De wijziging van de opdracht mag het voorwerp van de opdracht niet wezenlijk wijzigen en blijft beperkt tot 50% van het oorspronkelijke opdrachtbedrag.

Bij het reinigen van het goudleder, kunnen de in het bestek beschreven technieken extra schade toebrengen aan het goudleder: gebruik van water, solventen en hoge warmte. De reiniging dient te gebeuren onder veilige omstandigheden om geen blootstelling aan chemische stoffen te veroorzaken.

Om de wijze te kunnen bepalen waarop de restauratie veilig en verantwoord kan worden uitgevoerd, dienen er vooraf twee alternatieve restauratie-technieken getest worden:

• dieptereiniging door superkritische CO2: test en verslag: 2.035,00 euro, exclusief btw;
• oppervlakkige reiniging met CO2 sneeuw: test en verslag: 2.890,00 euro, exclusief btw.