2023_CBS_08150 - De Grote Verbinding. Scheldebrug - Projectdefinitie heraanleg Scheldekaaien (SWPR13873) - Goedkeuring

De Grote Verbinding

Met ‘De Grote Verbinding’ bouwt Antwerpen aan haar internationale reputatie als stad Antwerpen en regio waar het goed is om te wonen, te werken, te ondernemen en op bezoek te komen. De Oosterweelverbinding maakt de Antwerpse Ring rond en de overkapping stuurt de auto’s onder de grond. Zo zorgt stad Antwerpen voor een betere mobiliteit voor Vlaanderen en wordt stad Antwerpen weer verbonden tot één geheel met meer groen en schonere lucht.

De afgelopen jaren hebben stad Antwerpen, Port of Antwerp Bruges (voorheen het Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht), de burgerbewegingen, Lantis en andere Vlaamse partners, samen met de Intendant voor de Oosterweelverbinding, de plannen vormgegeven. Tijdens de uitvoering zetten zij samen zoveel mogelijk lokaal talent aan het werk.

Van januari 2016 tot juni 2018 werd, onder leiding van Intendant Alexander D’Hooghe, een traject doorlopen om te komen tot concrete en realiseerbare overkappingen en leefbaarheidsprojecten voor de Antwerpse Ring met als ambitie een overkapping van de volledige ring. In maart 2017 is het “Toekomstverbond voor de bereikbaarheid en leefbaarheid – Een ring rond de stad Antwerpen en een ring voor de stad Antwerpen” tussen het Vlaams Gewest, stad Antwerpen en de burgerbewegingen stRaten-generaal, Ademloos en Ringland tot stand gekomen. In het kader van de eerste grote fase in de leefbaarheidsmaatregelen voorzien de Vlaamse Regering, stad Antwerpen en Port of Antwerp Bruges een bedrag van 1,250 miljard euro.

Op 29 juni 2018 (jaarnummer 6145) bekrachtigde het college de selectie van 18 projecten en een aantal reserveprojecten als eindresultaat van het proces “Over de Ring” onder leiding van Intendant Alexander D’Hooghe. Naast deze Ringprojecten is 10,5 miljoen euro voorzien voor verder studiewerk rond onder andere het verkeerskundig systeem op de zuidoostelijke ring, tunnelveiligheid, multimodale knopen en overkappingskansen voor de volgende fasen.

De 18 geselecteerde projecten werden nadien geclusterd in zeven Ringparken en een Scheldebrug. Over de Scheldebrug nam de Vlaamse Regering een beslissing om de voorkeursvariant brug verder uit te werken.

Scheldebrug

In het kader van het Toekomstverbond werd in juni 2018 een ‘vaste oeververbinding’ als een van de 18 leefbaarheidsprojecten geselecteerd om zowel de (verkeers)leefbaarheid als de modal shift in de Antwerpse regio te verbeteren. Door het verbeteren van de Scheldekruisende verbindingen en het sluiten van de Antwerpse ringstructuur voor fietsers- en voetgangers, draagt ze bij aan het realiseren van de vooropgestelde modal shift in de Antwerpse Regio. Ze brengt linker- en rechteroever dichter bij elkaar.

De gemeenteraad keurde op 17 december 2018 (jaarnummer 787) de samenwerkingsovereenkomst tussen stad Antwerpen en de Vlaamse Waterweg nv goed.

Op 7 december 2020 namen stad Antwerpen en Vlaanderen kennis van het eindrapport van de studieopdracht en variantenstudie Scheldeverbinding en spraken af de brug als voorkeursvariant verder uit te werken. In 2021 vroegen stad Antwerpen en Vlaanderen de opmaak van een aantal aanvullende studies, van de projectdefinitie, van de verdere nautische aspecten, van de budgettaire inpassing en van de gunningsprocedure voor de aanduiding van het ontwerpteam verder uit te werken.

Op basis deze aanvullende studies werd overgegaan tot een doorstart van het project,  door beslissingen van de Vlaamse Regering van 23 december 2022. Het college besliste in zitting van 10 maart 2023 (jaarnummer 1483) om voor de Scheldebrug, in samenwerking met de Vlaamse Waterweg nv, de voorkeursvariant (brug) volgens modaliteiten beslist door de Vlaamse regering op 23 december 2022 verder uit te werken. Hierin werd onder meer bepaald dat de Scheldebrug gerealiseerd zal worden binnen een Design, Build en Maintain (DBM) contract waarvoor de Vlaamse Waterweg zal optreden als leidend ambtenaar en dat gefinancierd zal worden vanuit de Vlaamse Overkappingsruiter.

De randvoorwaarden voor de Scheldebrug zullen vertaald worden in aanbestedingsdocumenten. Gezien de herinrichting van de Scheldekaaien zal uitgevoerd worden binnen de DBM-opdracht van de Scheldebrug, zal ook de projectdefinitie voor de aanleg van het openbaar domein na goedkeuring vertaald worden in deze aanbestedingsdocumenten. De selectieleidraad en het bestek zullen later ter goedkeuring worden voorgelegd. 
De afstemming van de aanlandingen van de brug met omliggende projecten valt niet binnen de scope van de voorgelegde projectdefinitie. Zo is er op de linker Scheldeoever een toekomstige aansluiting van de Scheldebrug op de projecten Ringpark West en Scheldeboorden. Er is op de linker Scheldeoever een afstemming over deze aansluiting van infrastructuur (hellingen, liften en trappen), maar er zal verder geen publiek domein of programma- invulling gerealiseerd worden op maaiveldniveau. Eenzelfde afstemming is lopende met het aanliggende Ringpark Zuid op de rechter Scheldeoever. De randvoorwaarden vanuit deze afstemmingen worden verwerkt in de aanbestedingsdocumenten, die later ter goedkeuring voorgelegd zullen worden.

Scheldekaaien

Vanwege de grote ruimtelijke en technische samenhang van het leefbaarheidsproject Scheldebrug met de aangrenzende kaaizone, worden de in het kader van de 'Herinrichting Scheldekaaien' geplande stabilisatie van de kaaimuur, aanleg van de verhoogde waterkering en de aanleg van het publiek domein, mee opgenomen in de aanbestedingsprocedure van de Scheldebrug als aanvullende projectonderdelen buiten configuratie (enkel Design Build, géén Maintain). Voor deze projectonderdelen blijven de principiële afspraken gelden zoals gemaakt in de 'Principeovereenkomst Herinrichting Scheldekaaien', goedgekeurd op de gemeenteraad op 20 september 2010 (jaarnummer 1134). Afwijkend op deze overeenkomst zal echter niet AG Vespa, maar de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling de opvolging van het projectonderdeel aanleg publiek domein op zich nemen, gezien zij de opvolging van het integrale project op zich neemt. Voor realisatie van het casco gebouw, wat deel uitmaakt van de aanleg Scheldekaaien, zal de bedrijfseenheid Stadsontwikkeling zich wel nog beroepen op ondersteuning van AG Vespa.

De aanleg publiek domein Scheldekaaien worden als aanvullend projectonderdeel en conform de afspraken van de 'Principeovereenkomst Herinrichting Scheldekaaien' gefinancierd vanuit stedelijke budgetten.

De bedrijfseenheid Stadsontwikkeling (afdeling Mobiliteit) legt de projectdefinitie met de ambities en richtlijnen tot de inrichting van het publieke domein op de kaaien van de rechter Scheldeoever ter goedkeuring voor. Na goedkeuring zal deze verwerkt worden in het algemene bestek voor de aanbesteding van het gehele project van de Scheldebrug. 

Samenwerking Stad Antwerpen - De Vlaamse Waterweg nv

De gemeenteraad keurde in zitting van 23 oktober 2023 (jaarnummer 698) enerzijds de realisatieovereenkomst 'fiets- en voetgangersbrug over de Schelde' met de Vlaamse Waterweg nv goed, en vertrouwde anderzijds de bevoegdheid toe aan het college voor het vaststellen van de plaatsingsprocedure en de voorwaarden voor de overheidsopdracht.

Met de collegebeslissing van 12 mei 2017 (jaarnummer 4463) werden de bevoegdheden van de districtscolleges gecoördineerd.
Artikel 11 bepaalt dat het districtscollege bevoegd is voor lokale straten en pleinen.
In het gemeenteraadsbesluit van 31 mei 2021 (jaarnummer 309) werden de bovenlokale locaties vastgelegd.
De Scheldekaaien vallen onder het beheer van de stad.

De projectdefinitie verduidelijkt welke specifieke ambities en richtlijnen meegegeven zullen worden aan toekomstige ontwerpers van het projectgebied op de rechter Scheldeoever. 

De in te richten projectzone bevindt zich op een unieke locatie binnen stad Antwerpen, ten midden van een zone in volle ontwikkeling. Ze vormt het kruis- en snijpunt tussen de Scheldekaaien op rechteroever en de Ringparken, de overgang van publieke Scheldekaaien naar een bedrijventerrein (Blue Gate), en de verbinding naar Linkeroever voor fietsers en voetgangers. De positie in de Scheldebocht zorgt voor een uniek zicht op de rede.

De projectzone vormt daarnaast een belangrijke schakel in de ecologische verbinding tussen Blue Gate en de rest van de Scheldekaaien en is een onderdeel van de koeltecorridor.  

Stad Antwerpen wenst hier een bijzondere, levendige en beleefbare publieke ruimte te realiseren, die inspeelt op de verschillende karakters van het infrastructurele gegeven van de brug en omliggende projecten. Een publieke ruimte die een plek en moment creëert, en inzetbaar is voor een brede waaier aan activiteiten en publiek. Een bijzondere, multifunctionele publieke ruimte aan het water op de kruising tussen de harde figuur van de Scheldekaaien en de zachte figuur van de Ringparken.

Een verscheidenheid aan programma wordt ingepland op het projectgebied, met als doel om de levendigheid van de plek te stimuleren en een veelheid aan verschillende bezoekers, pendelaars, pleingebruikers, enzovoort aan te trekken. Het programma dient als katalysator om de plek een eigenheid te geven.

Er wordt zo veel als mogelijk ingezet op een gedeeld, dubbel of multifunctioneel gebruik van de programmaonderdelen om elke groep op het plein aan te spreken.  

De Scheldekaaien binnen het projectgebied worden aangelegd als een sociaal veilige openbare ruimte. Dit is een ruimte die wordt ontworpen met het oog op een sociaal veilige beleving bij de gebruiker en het maximaal vermijden van overlast. 

Ze is afgestemd op het gewenste gebruik en wordt gekenmerkt door zichtbaarheid (zien en gezien worden), eenduidigheid in statuut (publiek of privaat), eenduidigheid in functie (activiteiten op de geschikte plaats), toegankelijkheid (voor gewenst gebruik en waar nodig ontoegankelijk voor ongewenst gebruik) en aantrekkelijkheid (esthetische kwaliteit en aangename beleving, aandacht voor onderhoud en beheer). Het ontwerp bestaat uit een leesbare publieke ruimte: herkenbare plaatsen, heldere signalisatie, geen donkere, gesloten plekken of blinde muren, en met voldoende verlichting. 

Als katalysator van de publieke ruimte zullen er faciliteiten gerealiseerd worden voor reca-concessies. Enerzijds biedt de locatie, de aankomst van de wandelpromenade vanuit Ringpark Zuid en de aanwezigheid van de bruginfrastructuur, de mogelijkheid tot een uniek zicht op hoogte naar 'de Stad' en de Rede van Antwerpen, alsook naar Linkeroever. Tegelijkertijd ligt het project in een zone zonder directe omwonenden. Met de inrichting van een reca-aangelegenheid kunnen enerzijds de uitdagingen naar sociale veiligheid en aantrekking van levendigheid aangepakt worden, en anderzijds kansen benut worden voor minder evidente functies in een stadsweefsel, zoals bijvoorbeeld culturele evenementen, concerten en nightlife.
Het gegeven van de brugverbinding maakt bijkomend het faciliteren van wachtende pendelaars noodzakelijk, en ook vanuit de voorziene programmatie op de Scheldekaaien binnen het projectgebied (onder andere Sport, Spel en Jeugd) biedt de mogelijkheid tot realisatie van reca een meerwaarde.
Om voldoende flexibiliteit te laten naar de latere invulling, die op dit moment van het project moeilijk exact te bepalen is, wordt er gekozen voor de realisatie van een casco overdekte buitenruimte én een casco polyvalente zaal. De ambitie en globale richtlijnen binnen de projectdefinitie zijn het resultaat van interne en externe afstemming met stakeholders, waaronder ook AG Vespa, de bedrijfseenheden Ondernemen en Stadsmarketing, en Talentontwikkeling en Vrijetijdsbeleving. 

Impact verdere afstemming

De visie, ambities en richtlijnen zoals opgenomen in de projectdefinitie zijn toegelicht aan De Vlaamse Waterweg nv. Raakvlakken tussen brug- en programmaonderdelen zijn besproken. Aandachtspunten vanuit De Vlaamse Waterweg nv zijn voor zover gekend verwerkt in de projectdefinitie. Indien er bij de vertaling van de goedgekeurde projectdefinitie naar de aanbestedingsdocumenten bijkomende randvoorwaarden naar boven zouden komen, die een bijstelling van visie/ambities/richtlijnen vereisen, zal dit duidelijk omschreven worden bij de toekomstige goedkeuring van de aanbestedingsdocumenten.

De bedrijfseenheid Stadsbeheer maakt momenteel een beoordeling van het bestaande groen binnen het projectgebied op. De intentie is om in het project rekening te houden met waardevol bestaand groen dat aanwezig zou zijn. Waar mogelijk blijft waardevol groen behouden en beschermd tijdens de uitvoering van de werken. Indien noodzakelijk voor de aanleg van de infrastructuur zal bekeken worden of het waardevolle groen binnen het projectgebied verplaatst dan niet gecompenseerd kan of moet worden.

Bijkomend aan de afstemming met onder andere Brandweer Zone Antwerpen (Preventie) en Maatschappelijk Veiligheid – Noodplanning en Crisisbeheer, zal het onderdeel Evenementen (§2.5.1 in de projectdefinitie) toegelicht worden op de Adviesraad Evenementenveiligheid (AGEV) van 14 november 2023. Eventuele wijzigingen aan de huidige projectdefinitie die daaruit volgen zullen duidelijk omschreven worden bij de toekomstige goedkeuring van de aanbestedingsdocumenten.

De vooropgestelde timing is: 

De aanleg publiek domein Scheldekaaien worden als aanvullend projectonderdeel en conform de afspraken van de Principeovereenkomst Scheldekaaien gefinancierd vanuit stedelijke budgetten en dus niet vanuit Leefbaarheidsbudget, in tegenstelling tot de Scheldebrug.

De totale projectkost voor de aanleg publiek domein Scheldekaaien wordt geraamd op 11,5 miljoen euro (inclusief btw). De benodigde budgetten voor dit project zullen wanneer nodig voorzien worden op de doelstelling 2LMS010102M03215.