2024_DRBE_00059 - De Grote Verbinding. Ringpark Groene Vesten - Voorontwerp Cluster Centraal. Advies - Goedkeuring

De Grote Verbinding

Met ‘De Grote Verbinding’ bouwt de stad Antwerpen aan haar internationale reputatie als stad en regio waar het goed is om te wonen, te werken, te ondernemen en op bezoek te komen. De Oosterweelverbinding maakt de Antwerpse Ring rond en de overkapping stuurt de auto’s onder de grond. Zo zorgt de stad Antwerpen voor een betere mobiliteit voor Vlaanderen en wordt de stad weer één geheel met meer groen en schonere lucht.

De afgelopen jaren hebben de stad Antwerpen, het Havenbedrijf Antwerpen nv van publiek recht, de burgerbewegingen, Lantis en andere Vlaamse partners, samen met de intendant voor de Oosterweelverbinding, de plannen vormgegeven. Tijdens de uitvoering zetten zij samen zoveel mogelijk lokaal talent aan het werk.

Aanleiding

Ringpark Groene Vesten

Het Ringpark Groene Vesten bevat de volledige ringruimte van gevel tot gevel tussen de binnen- en de buitenstad. De uiteinden worden begrensd door de Kolonel Silvertopstraat in het westen en de Tuinwijk Borgerhout (inbegrepen) in het noorden. De ambitie voor het 'Ringpark Groene Vesten' is de realisatie van een ambitieus en verbindend grootstedelijk bermenpark in de ringzone dat:

1. de geluidshinder en de luchtverontreiniging van de infrastructuur in de ringzone vermindert voor de achterliggende woonwijken en parken door middel van grondbermen, geluidsschermen, overkragingen, kuilen, vegetatie en andere maatregelen;
2. veilige en royale fiets- en voetgangersverbindingen biedt in de langsrichting in de vorm van een ontvlecht ringfietspad en in de dwarsrichtingen;
3. een aaneengesloten water- en energiesysteem draagt in functie van de achterliggende wijken;
4. een ecologische verbinding vormt in de langsrichting en in de dwarsrichtingen;
5. ingeschakeld wordt als recreatieve ruimte voor de buurt en stad.

Het toekomstbeeld voor de zuidelijke ringweg is een zo volledig mogelijke overkapping met daaronder een gescheiden verkeerssysteem van de E19 tot de E313. Het leefbaarheidsproject ‘Ringpark Groene Vesten’ heeft de bedoeling om in afwachting daarvan al belangrijke positieve leefbaarheidseffecten te genereren voor de naburige wijken door op de leefbaarheidsmaatregelen voor lucht- en geluid en door op de modal shift met het vernieuwde ringfietspad in te zetten. Bij voorkeur zijn deze maatregelen meteen een voorbereidend werk op een toekomstige grootschalige overkapping (hink-stap-sprong).

Ringpark Groene Vesten wil de impact van de snelweg (R1) zo goed als mogelijk beperken (in afwachting van een overkapping), door in te zetten op het verbeteren van de leefkwaliteit in de ringzone en het verkleinen van de barrière van de Ring tussen intra- en extra-muros. Naast de vijf ambities is de overkoepelende ambitie om nieuwe parkruimte te maken, door de bermen dicht tegen de ring te plaatsen en de restruimtes om te vormen tot volwaardige parkruimtes. Daarnaast is ruimtelijke identiteit belangrijk. Er is een grote verscheidenheid in het projectgebied: de historische vesten (zoals Brilschans en Mastvest) en nieuwere infrastructurele elementen zoals de pompgemalen aan de Desguinlei en Stenenbrug. Er is de ambitie om deze verschillende elementen mee te integreren in het park en om deze verscheidenheid te omarmen in het park. De ruimtelijke connectiviteit, samenhang en herkenbaarheid wordt gerealiseerd door een aantal continue elementen: het Ringpad, de (geluids)bermen en schermen, de Ringwadi en Singelwadi (watersysteem) en door de toegangen tot het park te voorzien van terugkerende parkelementen.

Op 31 mei 2021 (jaarnummer 309) heeft de gemeenteraad de gecoördineerde lijst met bovenlokale locaties goedgekeurd. Het projectgebied betreft lokaal openbaar domein met een bovenlokale investering in het kader van het leefbaarheidsproject Ringpark Groene Vesten. Het district Berchem heeft adviesbevoegdheid.

Cluster Centraal is de zone extra-muros langs de R1-zuid tussen de Floraliënlaan/ tunnelmond Craybeckxtunnel in het zuiden en de Zurenborgbrug in het noorden. Intra-muros maken ook de geluidsmuur ter hoogte van Wolvenberg tussen de R1-zuid en het ringspoor onderdeel van dit voorontwerp.

Het ontwerp voor Cluster Centraal is een aaneenschakeling van verschillende plekken langs de Ring en strekt zich uit over 2.7 kilometer en is om en bij de 20 ha groot en wordt gerealiseerd door de ambities van het landschapsontwerp Ringpark Groene Vesten verder uit werken. 

Het voorliggende voorontwerp is het resultaat van de besprekingen tijdens verschillende werkbanken, werksessies, werkateliers en Ringdagen. Het voorontwerp voor het deelproject Cluster Centraal volgt het concept van het landschapsontwerp voor de Groene Vesten.

Het nieuwe park kent volgende hoofdambities:

• oplossingen bieden voor geluidshinder en luchtverontreiniging;
• creëren van veilige en royale fiets- en voetgangersverbindingen;
• aanpak (toekomstige) waterproblematiek van de wijken;
• groen en recreatie voor stad en buurt;
• creëren van ecologische verbindingen.

Het ringpad (fiets- en voetpad) vormt samen met de muur, de ruggengraat van het nieuwe park. Deze muur vormt langs ring- en parkzijde een imposante façade. Die het park zal afscheiden van de R1-zuid. Hierdoor zal het achterliggende park in de geluidsluwte vertoeven. De geluidsmuur heeft ook een positieve impact op de luchtkwaliteit achter de muur. 

Door het ringpad, waar het ruimtelijk kan, los te koppelen van de muur, maakt het ringpad onderdeel uit van het park en worden er plekken gecreëerd waar doormiddel van grondophogingen groenbermen worden gevormd die de hoogte van de muur zullen breken. 

Het ringpad gaat telkens onder de radialen (bruggen) onderdoor waardoor we vlotte en veilige verbindingen maken tussen de verschillende parkdelen. In deze onderdoorgangen zullen, naast de geluidsmuur en het ringpad, ook ecologische corridors worden aangelegd die de connectie leggen tussen de verschillende groenstructuren en de migratie van verschillende soorten langs de ring mogelijk zal maken.

De parkpaden maken verbindingen met aangrenzende stedelijke gebied en het parkprogramma. Ze vormen een uitnodiging om te genieten van de groene ruimtes. 

Cluster Centraal wil als spons dienen voor de aanliggende wijken. Hiervoor worden er wadi's gecreëerd die het water uit de wijken buffert en laat infiltreren. In de laagste delen van deze wadi's wordt een kleilaag voorzien waardoor hier het water permanent zal blijven staan. Zo wordt natte natuur gecreëerd die bijdraagt aan de biodiversiteit van het park. Alle wadi's worden gravitair met elkaar gekoppeld, zodat één systeem ontstaat. 

Het bestaande programma blijft behouden in het nieuwe ontwerp. Er worden optimalisaties gezocht naar inrichting waardoor er ruimte wordt gewonnen ten voordele van het park, groen en water. 

De vernieuwde speeltuin van het Leeuwerikpark en de speeltuin aan de Rodekruislaan, die binnenkort vernieuwd wordt, worden maximaal bewaard.

Voor de bestaande speeltuin aan de Corneel Jasperstraat zal er tijdens de volgende ontwerptrajecten worden bekeken of deze kan worden gerecupereerd. 

Er worden diverse weelderige en gevarieerde randzones ontwikkeld ter versterking van de zogenaamde mantelzones, met overgangen naar weidegebieden en in afwisseling met de intensief gebruikte delen van het park.

Binnen de projectcontour zijn een aantal niet obstakvrije zones waarvoor nog moet bekeken worden of deze gelicht kunnen worden. 

Interferentie met lopende of op te starten projecten

1. Spoorwegbrug: De spoorbrug over de R1 zal door Infrabel worden vervangen. Het ontwerp van Cluster Centraal loopt onder deze brug door. In de timing zijn de werken aan deze spoorbrug voorzien na de aanleg van Cluster Centraal. Hierdoor kan een deel van Cluster Centraal (tussen de Posthofbrug en de andere spoorbrug) pas worden gebouwd als de werken aan de spoorbrug zijn afgerond. Verdere afstemming is hier nodig. 
2. Studie R1-zuid: Onder leiding van Team Intendant loopt er een studie die onderzoekt hoe de toekomstige zuidelijke ring er moet uitzien. Het ontwerp van Cluster Centraal moet worden afgetoetst met het resultaat van deze studie.

Het ontwerpproces wordt in het kader van De Grote Verbinding en in samenwerking met de partner overheid Agentschap Wegen en Verkeer - afdeling Antwerpen en het team intendant gevoerd. Het landschapsontwerp is het resultaat van een co-creatief en participatief proces waarbij diverse stakeholders en actoren betrokken zijn. 

In de werkbanken zijn diverse stakeholders vertegenwoordigd: opdrachtgever, ontwerpteam, team intendant, partner overheid, diverse stadsdiensten, burgerbewegingen en belanghebbenden (onder andere Agentschap Natuur en Bos, Provincie Antwerpen, Vervoersregio Antwerpen, Natuurpunt, NMBS en Infrabel), alsook enkele vertegenwoordigers uit de werkateliers. Tijdens een co-creatief proces worden in de schoot van de Werkbank de ontwerpstappen met de diverse stakeholders afgestemd en naar consensus gezocht.

Het voorontwerp voor Ringpark Groene Vesten Cluster Centraal werd voorgelegd aan de 'Werkbank Groene Vesten', het 'Projectteam Groene Vesten' en de Stuurgroep Over de Ring en besproken. 

Tijdens de fase van het voorontwerp zijn er, naast de werkbanken, onder andere volgende bijkomende informatie- en participatiemomenten gehouden:

• Ringdag in het provinciehuis op 16 maart 2024;
• Thematische werksessie rond de positie van het ringpad op 25 januari 2024.