Het agentschap Onroerend Erfgoed bereidt op vraag van de Vlaamse minister bevoegd voor Onroerend Erfgoed de voorlopige bescherming als monument van het Panamarenkohuis, Biekorfstraat 2 in Antwerpen voor. Op 8 mei 2024 vroeg het agentschap de stad om advies aangaande deze voorlopige beschermingen, conform het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013.
De bescherming gebeurt op basis van het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013.
Procedure
Ingevolge het Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 vraagt het agentschap Onroerend Erfgoed voorafgaand aan de voorlopige bescherming van monumenten een advies aan de betrokken gemeenten, de agentschappen en departementen van de Vlaamse beleidsdomeinen Ruimtelijke Ordening, Wonen en Onroerend Erfgoed, Mobiliteit en Werken, Leefmilieu, Natuur en Energie, Landbouw en Visserij en aan de Vlaamse Commissie Onroerend Erfgoed. De minister beslist, rekening houdend met deze adviezen tot de voorlopige bescherming. Vervolgens organiseert de gemeente een openbaar onderzoek. Rekening houdend met de bezwaren en opmerkingen uit het openbaar onderzoek beslist de minister dan al dan niet tot de definitieve bescherming. De periode tussen de voorlopige en de definitieve bescherming duurt maximum negen maanden. De minister kan deze periode eenmalig met drie maanden verlengen.
Beschrijving
Het Panamarenkohuis was de woon- en werkplek van één van de meest vooraanstaande Belgische kunstenaars van de tweede helft van de twintigste eeuw. Panamarenko (pseudoniem voor Henri Fredric Felix van Herwegen) kocht het negentiende-eeuwse woon-winkelhuis op de hoek van de Biekorfstraat en de Trapstraat in 1970. Hij bleef er tot 2002 met zijn moeder wonen. In de jaren 1980 verbouwde hij het pand tot zijn ideale woon- en werkplaats, merendeels in samenwerking met architect-kunstenaar Luc Deleu.
Ingrijpende en sterk visueel bepalende ingrepen, zoals de puntvormige glazen broeikas met ijzeren trap, de gevelbrede glazen loggia in gouden kleur, het boven het dak uitstijgende helikopterplatform en de verbouwing van de begane grond tot atelier bepalen de architecturale kleur van het pand. De ingrepen van Panamarenko en Deleu zijn ontegensprekelijk beeldbepalend en hadden een grote invloed op het voorkomen, de circulatie en de inrichting van het huis en vormden het om tot de kunstenaarswoning die het vandaag is.
De kleinere interieurverbeteringen zoals het doorbreken van de achtergevel, de gangafwerking in piepschuim, het zelfgemaakte en met bladgoud bewerkte behang met oosters motief, het plaats besparende net onder het plafond opgehangen boekenrek, de zoldertrapdeur, het verluchtingssysteem, ... waren creatieve, maar vooral ludieke aanpassingen van de kunstenaar zelf.
In 2002 verliet de kunstenaar Antwerpen en liet hij zijn woning in de Biekorfstraat onaangeroerd achter. Een paar jaar later schonk hij het pand met inboedel aan de Vlaamse Gemeenschap. Het Museum voor Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) beheert sindsdien de woning en stond in voor de restauratie van het gebouw en voor de inventarisatie en ontsluiting van de collectie. De volledige atelierinhoud en inboedel met een duizendtal roerende objecten is geïnventariseerd en maakt deel uit van de museale collectie van het M HKA. Het resultaat is in 2010 samengebracht in de publicatie ‘Workstation Biekorfstraat’.
De renovatiewerken aan het pand stonden onder leiding van Luc Deleu. De glazen erker kreeg een onderhoudsbeurt, een aantal ramen en deuren werden vervangen en de nutsvoorzieningen vernieuwd. De woning werd zo goed mogelijk in zijn oorspronkelijke staat behouden. Onder meer de bakelieten lichtschakelaars, de mozaïekvloeren, het door de kunstenaar zelfgemaakte behangpapier, de deurklinken en andere originele elementen bleven bewaard.
In 2009 diende het Panamarenko Collectief vzw, dat toekeek op het beheer van het werk van de kunstenaar, een aanvraag in voor de plaatsing van een helikopterplatform op het dak, een kunstwerk van Panamarenko. De uitwerking was opnieuw van Luc Deleu en T.O.P. Office. De plaatsing vormde het sluitstuk van de renovatie. Met de ingreep was het woon-werkhuis als totaalkunstwerk voltooid. Na het terugplaatsen van de artefacten werd het Panamarenkohuis in 2013 officieel geopend als museum.
Het beschermingsdossier werd opgemaakt naar aanleiding van een ad hoc-aanvraag van het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen. Er werd beslist om het gebouw als monument voor bescherming voor te dragen en enkel een beperkt aantal roerende objecten die markant zijn voor het gebouw en dus integrerend deel uitmaken van de site als cultuurgoederen mee te beschermen.
Advies
Het beschermingsdossier bevat een goed uitgewerkte historische nota en beschrijving, waarbij de erfgoedwaarden die aan de basis liggen van de bescherming op overtuigende wijze worden beschreven.
Het Panamarenkohuis heeft als woon- en werkplek van één van de meest vooraanstaande Belgische kunstenaars van de tweede helft van de twintigste eeuw een hoge historische, architecturale en artistieke waarde. Panamarenko kocht de negentiende-eeuwse woning in 1970 en paste ze in de jaren 1980 aan tot de kunstenaarswoning die het vandaag is. De woning is uniek in zijn soort. Zowel de inwendige als de uitwendige verbouwingen en aanpassingen, gerelateerd aan de woon- en werkgewoontes van Panamarenko, getuigen van zowel technisch vernuft als kunstzinnigheid, humor en verbeelding.
Het geheel van exterieur, interieur en inboedel heeft een zeer hoge ensemblewaarde. Het panamarenkohuis geeft een bevoorrechte kijk in de leef-, denk- en werkwereld van de inmiddels overleden kunstenaar. Hier werd het gros van zijn kunstproductie bedacht en uitgevoerd.
Verschillende cultuurgoederen waaronder de kleurenkopieermachine, het aquarium en een set Thonetstoelen maken integrerend deel uit van de bescherming. Het belangrijkste stuk is een houten Zwitsers horlogemakerstafeltje 'Workstation'. Aan deze tafel werden de embryonale ontwerpen van Panamarenko verder uitgedacht of getest. De cultuurgoederen zijn allen representatief voor de werk- en leefwereld van Panamarenko. Ze dragen bij tot de totaalbeleving van de woning en zijn er onlosmakelijk mee verbonden.
Het Panamarenkohuis is één en ondeelbaar met de kunstenaar en zijn oeuvre. Het gebouw in zijn totaliteit, met het helikopterplatform als ultieme bekroning is getransformeerd tot een artistiek werk en is - zoals de kunstenaar het wilde - een monument voor de Seefhoek.
Omwille van de historische, architecturale en artistieke waarde stelt de dienst stadsontwikkeling/onroerend erfgoed/monumentenzorg voor om de voorgenomen bescherming gunstig te adviseren.
Het college beslist de vraag tot voorlopige bescherming van het Panamarenkohuis, Biekorfstraat 2 te Antwerpen als monument gunstig te adviseren.