2024_VB_00331 - Cultuur. Musea en erfgoed Antwerpen. Collectiebeleid - Ontzamelbeleid - Goedkeuring

De gemeenteraad keurde op 21 oktober 2019 (jaarnummer 619) de oprichting goed van het autonoom gemeentebedrijf Culturele Instellingen Antwerpen/Erfgoed (AG CIA/Erfgoed) en stelde de statuten vast. Met dit gemeenteraadsbesluit werd het collegebesluit van 9 november 2007 (jaarnummer 14977) dat de procedure voor bruiklenen, schenkingen en aankopen bij de musea, bewaarbibliotheken en erfgoed vastlegt niet meer actueel. 

De gemeenteraad keurde op 28 januari 2020 (jaarnummer 89) de beheersovereenkomst tussen de stad Antwerpen en het AG CIA/Erfgoed goed. Artikel 7 §6 van de beheersovereenkomst stelt dat de collecties van de musea en erfgoedinstellingen eigendom zijn van de stad.

De raad voor maatschappelijk welzijn keurde op 31 mei 2018 (jaarnummer 397) de principes en uitganspunten goed voor de geoptimaliseerde werking van het Maagdenhuis wat betreft de publiekswerking en het collectiebeleid.

De werking van het Maagdenhuis, die voordien integraal deel uitmaakte van de organisatiestructuur van het OCMW Antwerpen, werd bij besluit van de raad voor maatschappelijk welzijn van 23 september 2019 (jaarnummer 92) sinds 1 januari 2020 overgedragen naar het AG Culturele Instellingen Antwerpen. De kunstcollectie bleef eigendom van het OCMW Antwerpen.

Overeenkomstig artikel 56 §3, 8° van het decreet lokaal bestuur is het vast bureau bevoegd voor de daden van beschikking over roerende goederen, met uitzondering van het aangaan van dadingen.

Overeenkomstig artikel 84 §3, 8°, a) van het decreet lokaal bestuur van 22 december 2017 is het Vast Bureau bevoegd voor de daden van beschikking over roerende goederen, met uitzondering van het aangaan van de dadingen.

Met voorliggend besluit wordt een ontzamelbeleid voorgesteld dat van toepassing is op objecten uit de museale collecties van het OCMW die in het beheer zijn van het AG CIA/Erfgoed.

De musea en erfgoedinstellingen Antwerpen beheren hun rijke collecties volgens de hoogste museale standaarden. Bij een goed collectiebeheer hoort soms ook afscheid nemen van objecten die niet meer in het collectieprofiel passen en elders beter tot hun recht zouden komen of zodanig beschadigd zijn dat ze geen enkele waarde meer hebben voor het museum of erfgoedinstelling. Door objecten te ontzamelen wordt ruimte gecreëerd voor kwaliteitsverbetering van het geheel. 

Het voorgestelde ontzamelbeleid  is geïnspireerd door de Nederlandse LAMO (Leidraad voor het Afstoten van Museale Objecten, 2023) en de Gids voor het Ontzamelen van musea in Vlaanderen (2023 en stelt een beslissingskader voorop waarvan alle stappen dienen te worden doorlopen zodat de beslissing tot ontzamelen weloverwogen kan worden genomen:

I. Redenen tot ontzamelen

Het voorgestelde ontzamelbeleid gaat uit van volgende (niet-limitatieve) aanvaardbare redenen om te ontzamelen:

1. De collectie waaruit het object wordt vervreemd, lijdt geen waardeverlies, maar er ontstaat integendeel ruimte voor kwaliteitsverbetering van het geheel.
2. Het herbestemmingsvoorstel geeft duidelijk aan dat de waarden van het object en/of de intentie van de vervaardiger beter kunnen ontwikkeld en geëxpliciteerd worden in een andere verzameling, in een nieuwe context en locatie. Het object past met andere woorden beter bij het collectieprofiel van een andere erfgoedinstelling.
3. De collectie bevat objecten die een veelvoud van min of meer identieke objecten zijn en die geen extra waarde betekenen zoals ensemblewaarde, historische, artistieke of sociale waarde of geen deel uitmaken van een originele artistieke intentie. Het voegt niets toe aan de waarde van het geheel van de gelijkaardige objecten of heeft geen andere gebruikswaarde voor de instelling.
4. De conditie van het object maakt het ongeschikt voor elke vorm van betekenisvol gebruik van de collectie.
5. De objecten zijn onherstelbaar beschadigd én tegelijk niet uniek, en hebben door hun beschadiging geen enkele waarde meer voor de museale instelling en zijn belanghebbenden (zelfs geen onderzoekpotentieel).
6. In het geval van conceptuele kunst, ontbreken protocol en instructies voor een heruitvoering, waardoor de intentie van de kunstenaar en de waarden van het kunstwerk niet meer kunnen gerecupereerd worden.

De reden(en) om te ontzamelen moeten uitdrukkelijk worden gemotiveerd in een ontzamelvoorstel.

II. Vormen van ontzamelen

Ontzamelen kan gebeuren door herbestemming, afstoting of vernietiging van de objecten:

1. Herbestemming
Het object kan door schenking of verkoop overgaan naar een ander publiek museum, publiek archief, publieke bibliotheek of andere openbare instelling met een erfgoedcollectie. Het behoudt dus een openbare of institutionele bestemming en blijft een openbaar domeingoed zodat de gemeenschap ervan kan genieten.

2. Afstoting
Het object verliest de status van openbaar domeingoed en gaat door verkoop of schenking over naar een particuliere eigenaar. Het krijgt dus een particuliere bestemming en de nieuwe eigenaar kan er vrij over beschikken.

3. Vernietiging
Ook in geval van vernietiging verliest het object de status van openbaar domeingoed. Bij vernietiging gaat het object echter volledig teniet. Dit is het geval wanneer het een te groot risico vormt voor de veiligheid en gezondheid, of wanneer het vanwege onherstelbare schade niet meer in aanmerking komt voor hergebruik of recyclage door derden.

III. Voorwaarden tot ontzamelen

Stap 1. Voorafgaande voorwaarden

Er kan alleen sprake zijn van ontzamelen als de instelling beschikt over een collectiebeleidsplan met een duidelijk collectieprofiel, verzamelprioriteiten en een eigen waarderingskader, en het object past daar niet meer in.

Voorafgaand aan elke ontzameling moet van de betreffende objecten minstens basisregistratie en beeldmateriaal op objectniveau voorzien worden. Bij omvangrijke fondsen die als geheel worden ontzameld kan op gemotiveerde wijze afgeweken worden van de verplichting tot basisregistratie en beeldmateriaal op objectniveau.

Stap 2. Onderzoek eigendomsrechten

Voor elk object dat in aanmerking komt voor ontzamelen moet de juridische herkomst nauwkeurig onderzocht worden. Er moet immers kunnen worden aangetoond dat het OCMW beschikt over de volle eigendomsrechten van het object en het recht heeft om over te gaan tot het ontzamelen ervan. 

Stap 3. Onderzoek bijzondere statuten of voorwaarden

Daarnaast moet grondig aandacht besteed worden aan het statuut van de objecten. Objecten met een bijzonder statuut, zoals objecten die deel uitmaken van een beschermd monument of beschermd zijn door het topstukkendecreet, kunnen enkel vervreemd of verplaatst worden mits voorafgaande machtiging van de Vlaamse Gemeenschap.

Voor objecten die het OCMW n eigendom heeft, maar waarop auteursrechten rusten, zal het voornemen tot ontzamelen met de rechthebbenden van deze auteursrechten voorafgaand moeten worden afgestemd.

Bij objecten zoals brieven en foto’s, dient er rekening te worden gehouden met de toepasselijke wetgeving inzake de verwerking van persoonsgegevens en de Archiefwet.

Stap 4. Onderbouwd ontzamelvoorstel

Met dit ontzamelbeleid wordt voorgesteld om het AG CIA/Erfgoed, als beheerder van de collectie van het OCMW, ook te beopdrachten met het formuleren van ontzamelvoorstellen. Daarbij dienen de richtlijnen en voorwaarden van het ontzamelbeleid te worden gerespecteerd.

Het ontzamelbeleid wijzigt niets aan de bevoegdheid voor het nemen van de finale beslissing tot vernietiging, dan wel goedkeuring van de onderhandse akte van schenking bij herbestemming of afstoting. Deze is en blijft, zoals decretaal bepaalt door artikel 56 §3 8°a) van het decreet lokaal bestuur de bevoegdheid van het vast bureau.